Tíminn - 08.01.1978, Blaðsíða 14

14
Sunnudagur 8. janúar 1978
hvemig skipuleggja ætti götuupp-
þot. A eftir elskulegri skáldsögu
kom grein um likamsþjálfun:
„Læriö aö hlýöa og gefa skipanir,
læriö aö skjóta, ganga, njósna,
læriö aö fórna öllu fyrir írland”. 1
grein um garöyrkju segir:
„Góöur þjóöernissinni ætti aö
lita á sniglana i garöinum eins og
Englendinga i Irlandi og harma
þaö eitt, aö hún getur ekki kramiö
óvini þjóöarinnar jafnauöveld-
lega undir nettum fæti sinum og
sniglana”.
Maud Gonne skrifaöi aöallega
greinar um þjáningar barna og
kvenna i Irlandi og þurfti ekki
langt aö leita aö dæmum, þvi þá
var barnadauöi meiri i Dublin en
á nokkrum öörum staö i Evrópu.
Hún gat bent á dæmi um konur i
ölverksmiöjum sem unnu tiu tíma
á dag fyrirá shillinga og 6 pence á
viku, börn, sem fóru matarlaus i
skóla og fengu ekki einu sinni aö
skreppa heimtilaö drekka te meö
undanrennu úti hún gat bent á
hve geöveiki var tiö vegna
drykkjuskapar og vannæringar i
æsku.
1 öörum löndum var fariö aö
hafa máltiöir i skólum. Þvi gerö
ist ekkert i Irlandi? Nokkru siöar
kom um þaö frásögn I blaöinu, aö
samtökin heföu stofnaö skólamál-
tiöanefnd og gáfu 250 börnum
máltiöir i St. Audens skólanum.
Þær mæöur, sem gátu, greiddu
eitt pænny fyrir máltiöina, annars
voru þær ókeypis, og nú vonuöu
konurnar aö þessi skóli yröi öör-
um til fyrirmyndar.
Ariö 1913 voru mikil verkföll i
Irlandi og Maud Gonne skrifaöi
haröar árásir á vinnuveitendur,
sem reyndu aö svelta verka-
mennina til hlýöni. Þaö sama ár
var stofnuö sjálfboöaliöasveit Ira
og sérstök kvennadeild, sem hin
fyrri kvennasamtök gengu innl.
A sumrin dvaldi Maud meö
börnin i Normandy og þar heim-
sótti Yeats hana árlega. Þegar
styrjöldin traust út 1914, var hún
algerlega andvig þvi aö Irar ættu
nokkurn þátt i henni, en hinsveg-
ar taldi hún sér skylt aö hlynna aö
Nuamast hefur Maud syrgt
hann persónulega, en þá féllu lika
aörir nánir vinir hennar og sam-
starfsmenn, og hún vissi aö dauöi
þeirra var óbætanlegt áfall fyrir
málstaö þeirra. Nú komst ekki
önnurhugsun aö i huga hennar en
aö komast aftur til Irlands og
starfa fyrir fjölskyldur þeirra,
sem aftökúsveitirnar höföu skot-
iö. Þaö eina sem hún baö Yetas
um þegar hann heimsótti hana
þaö sumar, var aö hjálpa sér til
aö fá vegabréf. Henni var engin
huggun i þvi, aö hann baö hana þá
enn einu sinni um aö giftast sér,
enda varö hann i raun og veru
feginn aö hún neitaöi, honum
fannst bara aö sér bæri skylda til
aö biöja hennar. Lifiö haföi gert
skáldinu nokkurn grikk. Isold var
lifandi eftirmynd móöur sinnar
og Yeats taldi sér trú um aö hann
væri ástfanginn af henni og trúöi
Maud fyrir þvi. Hún kvaöst ekki
myndi veröa meinsmaöur þess,
enefaöistum aö Isold myndi taka
hann alvarlega.
Sú varö og raunin. Hún varö
hreykin af bónoröinu, dró hann
fyrst á svarinu, en neitaöi svo,
þótt hún bæri til hans vinarhug og
geröi hann aö trúnaöarmanni sin-
um varöandi allar hjúskapar-
raunirsinar. Og loksins var Yeats
laus viö töfra þeirra mæögna og
bar .gæfu til aö kvænast ungri,
gáfaðri stúlku, sem var þess al-
búin aö gera hans mál að slnum,
og fyrir áhrif hennar átti hann
eftir aö skapa mörg sin beztu
verk.
Loksins tókst Yeats aö útvega
Maud vegabréf og hún fiutti meö
börn sin til London haustiö 1917.
Henni var bannaö aö fara til
Irlands, en hún dulbjóst sem
gömul og feit kona og tók sér ból-
festu á ný i Dublin.
Dublin varbreytt borg. Harkan
sem Bretar höföu beitt upp-
reisnarmennina 1916, haföi stælt
heimamennog þeirsem sluppu úr
brezku fangelsunum nutu mik-
illar lýöhylli. Liöi var safnað á ný
og þjóöernissinnar sameinuöust i
Sin Fein samtökunum og viö
sköpuö fyrir hana en stuttpils og
kolluhattar, sem tlökuðust um
1920, heföu gert hana hlægilega.
Hvaö um þaö, enn voru áhrif
hennar slik, aö þegar brezka
stjórnin setti á sviö „þýzkt sam-
særi” voriö 1918 til aö ná foringj-
um Sinn Fein hreyfingarinnar á
sitt vald, þá var hún tekin föst
ásamt Constance Markivicz og
Kathleen Clark og flutt til Bret-
lands. Rýmd varheil hæö i Hollo-
wayfangelsinu til aö geyma þess-
ar þrjár konur, irsku villikettina,
og nú varö martröö fangavistar-
innar hennar hlutskipti, sú mar-
tröö sem hvilt haföi sem skuggi á
allri hennar stjórnmálabaráttu.
Opinberlega voru konurnar
þrjár aöeins i gæzlúvaröhaldi,
þar sem þær höföu ekki veriö
leiddar fyrir rétt, en meðferöin á
þeim var harla lik venjulegri
fangavist. Þær voru læstar inn i
myrkri tólf tima á sólarhring og
fengu aöeins aö fara út einn
klukkutima um hádegisbil. Þær
mótmæltu og smám saman var
úr þvi bætt. Þeim var heimilt aö
láta senda sér mat gegn greiöslu
og Constance, sem oft haföi sætt
fangelsisvist, notfæröi sér þaö, en
Maud og Kathleen héldu fast viö
þaö, aö rikisstjórninni bæri aö sjá
þeim fyrirfæöi,þar sem hún héldi
þeim I fangelsi án dóms. Afleiö-
ingin varö sú, aö heilsu þeirra
hrakaöi ört, þvi viöurværiö var
aöallega mjólkurlaust kakó, og
kolefnarikur matur.
Ekki þarf aö lýsa áhyggjum
þeirra af börnum sinum þær voru
nánast einangraöar, þar sem þess
var krafizt, aö fengju þær heim-
sóknir, mættu þær ekki ræöa
stjórnmál. Constance og Kath-
leen dunduöu sér viö aö mála,
lesa og sauma, en Maud Gonne
þoldi ekki aö vera ófrjáls. Hún
varö veik, kannski var þaö aöal-
lega sálrænt, en á endanum voru
þær allar þrjár fluttar i sjúkra-
deild fangelsisins, þar sem aö-
stæöur voru skárri.
Þunglyndi Maud jókst enn viö
fráfall Kathleen systur hennar,
sem alltaf haföi veriö henni svo
irland hefur fram til þessa veriö frumstætt lund aö mörgu leyti. Þessi mynd er frá Antrim héraöi og sýnir farartæki þeirra
þar um slóöir.
hinum særöu og vann á her-
mannaspitala.
Þegar uppreisnin brauzt út I Ir-
landi 1916, varð hún gagntekin
fögnuöi,enskrifaöi Yeats,aöá ný
hlyti írland aö bera sin harm-
þrungnu örlög, hvaö og varö, þvi
leiötogar uppreisnarinnar voru
liflátnir, þeirra á meöal eigin-
maöur hennar, MacBride. Hann
haföi dregiö fram lifiö sem skrif-
stofumaöur og ekki tekið neinn
þátt I stjórnmálum, en þegar
gripiö var til vopna brá hann við.
Aþvi eina sviöi var hann afburöa
maöur, hann baröist hraustlega,
hélt viröingu sinni fyrir herréttin-
um og dó hetjudauöa I augum
þjóöernlssinna.
stjórntaumunum tók Eamon de
Valera. Maud geröi sér grein
fyrir aö hennar hlutverk var ann-
aö en hinna þrautþjálfuðu stjórn-
málamanna, hún var táknið, sem
kveikti eldinn þegar athafna var
þörf. Ennþá var hún sá persónu-
leiki, sem allra augu beindust aö
á mannfundum, og eftir þetta
klæddist hún alltaf ekkjubúningi
meö blaktandi slæöu á höfuöbún-
aðinum. Hún gættiþess jafnan aö
taka fram, aö hún bæri sorgar-
klæöi vegna Irlands, ekki vegna
MacBride. Óvinir hennar kölluöu
þaö auglýsingabragö, úr fjarlægö
sýnist nú aö hafi komið til hygg-
indi og smekkvisi. Tizkan sem
rikti um aldamótin. var sem
nátengd, og svo dó Millevoye,
sem var aö visu oröinn andstáeö-
ingur hennar i stjórnmálum, en
var þó eini maðurinn, sem hún
haföi unnaö hugástum.
Yeats barðist eftir megni fyrir
aö fá hana lausa, en hann bjó um
þessar mundir i húsi hennar i
Dublin. Kona hans átti von á
bami og Maud lánaöi honum hús
iö til þess aö barniö fæddist á
irskri grund. Eftir sex mánaöa
fangelsisvist var hún flutt á
heilsuhæli og þaöan strauk hún i
búningi hjúkrunarkonu og vatt
sér upp i Irlandslestina I London.
Næsta morgun baröi hún aö dyr-
um heima hjá sér og bjóst viö aö
vel yröi tekiö á móti sér, en Yeats
Hún baröist gegn samkomulaginu
viö Breta, en virðist þó hafa sætt
sig viö hvernig málum var komiö
er sáttmálinn var undirritaöur i
desember 1921, enda var Griffith,
sem var fyrir sendinefndinni i
London aldavinur hennar en
henni var ekkert um de Valera,
sem var kyrr heima og átaldi svo
sendinefndina fyrir frammistöö-
una. Griffith varö forseti og hann
sendi Maud Gonne sem eins
konar óopinberan sendimann til
Parisar, en siöan uröu vinslit
þeirra á milli vegna nýrrar upp-
reisnar, sem Griffith taldi ólög-
mæta. Þegar irska lýöveldiö var
stofnaö, varMaud svo sár yfir þvi
hvernig fariö var meö foringja
Lögreglan geröi Itrekaöar til-
raunir til aö stööva kvennasam-
tökin, en þau skutu þá bara upp
kollinum undir nýju nafni og
Maud lét gera færanlegan
fundarpall og kallaöi fólk til
funda þarsem menn áttu sizt von
á. Loksins gafst lögreglan upp og
lét konumar eiga sig.
Sjónarvottur segir svo frá
fjöldasamkomu, sem haldin var
til aö mótmæla fangelsun lýö-
veldissinna.
Lögreglan haföi bannað fólki að
safnast saman, en þaö sinnti þvi
ekki. I gegn um mannfjöldann
kom Maud Gonne og á eftir henni
gengu hægum skrefum konur
kvennasambandsins með stóra
blómvendi i fanginu, fagrar og
glæsilegar. Meö einhverjum
undarlegum hætti fyllti nærvera
hennar mannfjöldann ómótstæöi-
legum krafti. Framan viö hús
Mulachys hershöföingja skutu
hermenn úr byssum sinum yfir
höfuö mannf jöldans. Maud Gonne
klifraði upp á giröingu og staröi
brosandi i heila minútu framan i
unga liösforingjann, sem stjóm-
aöi herdeildinni. Fleiri skotum
var ekki hleypt af.
Slgaunar hafa flakkaö um trland sföan um 1500. Myndin er af
hjólhýsum flökku þjóöarinnar á trlandi.
neitaöi aö hleypa henni inn, þar
sem kona hans væri ekki einasta
vanfær, heldur lika veik af influ-
ensu. Háöu þau haröa sennu, sem
þó spillti ekki vináttu þeirra til
langframa. Yeats flutti úr húsinu
og yfirvöldin skiptu sér ekki af
Maud, svo hún hóf á ný aö halda
heimboö fyrir stjórnmálamenn-
ina og i þvi var enginn henni
fremri.
Nú varö meginverkefni Maud
Gonne að skipuleggja aöstoö viö
fjölskyldur þjóöernissinnanna,
sem féllu eöa voru fangelsaöir i
átökum næstu ára. Aöstoö barst
frá Bandarikjunum og Maud
kunni vel til verka i þessu starfi.
þessarar siöustu uppreisnar, aö
hún taldi stjórn lýöveldisins litlu
heillavænlegri fyrir Irland en
stjórn Breta, og þegar Yeats var
útnefndur til aö taka sæti i efri
deild þingsins, háöu þau haröa
sénnu og hittust siðan ekki árum
saman.
Sveitalif haföi alltaf átt vel við
hana og 1922 flutti hún ásamt vin-
konu sinni i Roebuck House, nota-
legt sveitasetur nokkuö frá borg-
inni. Þar settu þær á stofn vinnu-
stofur fyrir fjölskyldur fanga fall-
inna og skipulögöu kvennasamtök
til verndar föngum. Þær söfnuöu
mat og fötum handa þeim, fóru
með börn þeirra i fjöldagöngur i
margar kirkjur til aö biöja fyrir
þeim, fylktu liöi hvern sunnudag
á götuhornum þar sem átökin
höföu veriö hvaö höröust. Alllt
þetta geröu þær þannig, aö þaö
vekti sem mesta eftirtekt og aö
stjórnvöld heföu engan friö. Ekk-
ert geröist varöandi fangana svo
aö þær yröu þess ekki visari og
kynntu þaö umheiminum á
fréttaspjöldum, sem borin voru i
hópgöngum kvenna.
Aö lokum þraut þolinmæöi
rikisstjórnarinnar og Maud var
tekin föst i janúar 1923. Hún fór
strax I hungurverkfall og vinkon-
ur hennar stóöu vörö óslitiö viö
fangelsiö. Vesalings Yeats rann
enn blóö til skyldunnar og fór og
ræddi við forsætisráöherrann,
sem tuldraöi aö konur ættu ekki
að skipta sér af stjórnmálum. En
það heföi litiö illa út fyrir hvaða
irska ri"kisstjórn sem var aö láta
Maud Gonne deyja, og eftir tutt-
utu daga var hún borin á sjúkra-
börum út úr fangelsinu. Mikill
mannfjöldi fagnaöi henni. Um
haustiö hófu allir fangarnir úr
lýðveldishernum .hungurverkfall
og kvennasamtökin komu upp
hressingarheimili til aö annast
þá, sem „skriðu út, nær dauöa en
lifi”.