Tíminn - 08.01.1978, Blaðsíða 16

16
ilillliliiiii;
Sunnudagur 8. janúar 1978
menn og málefni
Góð innræting
og vond
Kuldanum fylgja ekki einvöröungu armæöa og vandræöi. Unga fólkiökann vel aö meta skiöabrekkur og skautasvell og lætur ekki á sér
standa þegar færi gefst til útiveru á miöjum vetri. Timamynd Gunnar.
Þegar menn klæöa hugsanir
sinar i viöhafnarbúning er oft á
oröi haft aö maöurinn sjálfur sé
dýrmætastur alls. Sizt af öllu
megi fámenn þjóö viö því, aö van-
meta manninn, einstaklinginn.
Æskufólkiö er kallaö vaxtar-
broddur samfélagsins, og aö
þessum vaxtarbroddi veröi aö
hlynna, svo aö'hann fái notiö sin
til þeirrar hlitar sem honum er á
skapaö.
Stundum er vitnaö til hins
norska fornaldarhöföingja, sem
sagt er i sögum, aö komiö haföi
hverjum manni til nokkurs
þroska, og þegar menn fjalla I
endurminningum sinum um
kynni sin af heimilum, sem af
báru um myndarbrag er tiöum aö
þvi vikiö hversu þroskavænleg
þau hafi veriö og hollt veganestiö
er menn höföu þaöan.
Þannig er þaö bæöi ný og gömul
hugsun, hversu miklu varöi aö
vekja þá og glæða og efla til
þroska.er ungir eru að árum og
áhrifanæmir og má raunarseilast
miklu lengur aftur þvi að jafnvel
á harla fjarlægum öldum flaug
hugur jafnhátt og siðar. „Heil-
brigð sál i hraustum likama” er
talið hafa verið kjörorö mestu
menningarþjóðar löngu liðins
tima ogeinmittþetta kjörorð tóku
þeir upp er mest beittu sér fyrir
menningarlegri viðreisn Is-
lendinga i árdögum þess aldar-
skeiðs er við nú lifum.
Úr svelti í
ofmötun
Fyrir allnokkrum áratugum
voru Islendingar skólaþyrst þjóö.
Um land allt voru óteljandi ung-
menni sem ólu meö sér sterka
löngun til þess aö menntast nokk-
uö, en lengi vel áttu aöeins fáir
einir þess kost og hafa sumir rifj-
að upp meö miklum sárindum aö
þeim var þaö fyrirmunaö vegna
lifsstööu sinnar. Enn eru i
margra minni tárin, sem
Stephan G. felldi i móunum undir
Vatnsskarði þegar hann sá jafn-
aldra sina úr Skagafiröi riöa suö-
ur til skólavistar. En um viölika
harm annarra eru engir til frá-
sagnar.
Langflestir urðu aö láta sér
nægja þaö sem þeir gátu tileinkaö
sér meö sjálfsnámi og bóklestri
þótt viöa um land væru stórhuga
menn að brjótast i þvi að efna til
skóla I byggöarlögum sinum —
skóla sem flestir uröu skammlifir
vegna fjárskorts og margs konar
öröugleika. Þaö var eiginlega
ekki fyrr en með fræöslulögunum
og seinna alþýðuskólunum i
kringum 1930, er fyrst og fremst
voru verk Jónasar frá Hriflu, þótt
margir legöu meö honum hönd á
plóginn, aögatan varö greiöari en
áöur.
Nú er þetta allt liðin tí"ð og svo-
snúiö viö taflinu aö margra
manna mál er aö fjölda unglinga
sé ofboöiö meö langri skólasetu,
bæöi aö áratölu og lengd hvers
skólaárs.
Þannig má vera, aö I þessu efni
hafi breytingarnar oröiö sveifla
frá svelti til ofmötunar, og á þaö
sér raunar hliöstæöu á öörum
sviöum, og ekki sizt ala margir
enn meö sér þann hugsunarhátt
sem er leif frá tima þegar skóla-
gangan var torveld, aö bókleg
menntun sé æðri verknámi.
Mannrækt
j af nmikilvæg
þekkingn
Markmiö þeirra, sem fastast
beittu sér fyrir skólum á þeim
tlmum er þeirra varö fárra völ,
varekki þaöeitt aö miðla fræöslu.
Þeim var ekki siöur kappsmál aö
manna fólk. Mannrækt var annar
þáttur skólastarfs I hugum þess-
ara manna og mun næst sanni, aö
kennsla sem úti var látin án þess
aö vera jafnframt slikt uppeldis-
starf, brýning til dáöa, efling
góöra eiginleika, i stuttu máli
sagt mannrækt, heföi ekki hlotiö
hjá þeim háa einkunn.
Enginn þarf til dæmis aö vera I
vafa um viðhorf séra Magnúsar
Helgasonar, sem kvöldræöurnar
flutti I skóla sinum og bjó kenn-
arastéttina undir ævistarf sitt um
langt skeiö. En þó aö hans nafn
eins sé nefnt, þá voru þeir skóla-
menn ótaldir sem litu tviþætt
starf sllkrá stofnana sömu augum
og gengu hinn sama veg eöa hon-
um hliðstæðan. Og samtlmis
þessum mönnum voru aörir, sem
beittu áhrifum sinum i sömu átt,
hver á sinu sviöi — þeir sem I far-
arbroddi voru i félagsmálum af
ýmsu tagi — margir þeirra sem
prenta létu bækur og timarit til al
mannanota — allnokkrir sem
lögöu meiri eöa minni stund á aö
flytja erindi, almenningi til
hvatningar.
Og þó aö þetta geröist allt I fá-
tæku landi, þar sem margir börö-
ust I bökkum, mannréttindi skert
á ýmsum sviðum, árstiöabundiö
atvinnuleysi landlægt og enn vlöa
fólk, sem var krenkt og kýtt af
gamalli haröneskju, þá fer varla
á milli mála aö sá dómur falli um
þessa tiö, aö þá hafi veriö gróandi
þjóðlif meö þverrandi tár. Þrátt
fyrir allt, sem aö amaöi.
Kynslóð
tekur við af
kynslóð
Þótt sá tfmi, sem drepiö hefur
veriö á hér aö framan sé ekki
fjarri okkar tima aö árum er
hann eigi aö sfður langt undan.
Peningarnir, sem áöur voru fá-
séöir meöal almennings svo aö
nokkru næmi, flæöa um æöar
þjóöfélagsins, álitlegur hluti
þjóöarinnar situr á skólabekk og
alls konar stórvirki eru á döfinni
þótt eftir eigi aö sýna sig um
sumt, hvaö heppnazt hefur og
hvað misheppnazt, jafnvel
hrapallega. En verra er hitt, aö
þjóöin er ekki söm og hún var, og
er óþarfi aö vitna þar aö sinni,
hvaö i huga er haft, þvi aö hugur
flestra mun beinast þangað, án
frekari skilgreiningar. Engum
dylst aö misbrestir voru i fari
hennar áður, og einkanlega mikil
brögð að misnotkun á aöstööu
ýmiss konar þegar fáir höfðu ráð
margra aö meira eöa minna leyti
I hendi. Þeir hafa vafalaust taliö
sér trú um aö þeir væru I fullum
rétti og engin voru lög er annað
sögöu. Holskefla sú, sem nú hefur
riöiö yfir, gengur aftur á móti I
berhögg við öll lög, allt siögæöi og
alla réttarvitund.
Þeir auögunarglæpir sem verið
hafa aö koma upp á yfirboröiö svo
til daglega nú aö undanförnu,
tengjast nær allir þeirri kynslóö
sem er ekki fjarri miöjum aldri.
Kannski á þaö sér þá orsök aö hún
er komin I þá aöstööu I samfélag-
inu aö hafa tök á sliku, ef lifsviö-
horf og eigindir eru annars meö
þeim hætti, aö vilja siikt viö hafa.
A hinn bóginn hefur þaö viljaö
viö brenna ef einhverjir telja sig
knúöa til þess aö beina geiri sin-
um að einhverjum aldursflokki aö
þaö komi niöur á ungu kynslóö-
inni. En um þá tilhneigingu er
rétt aö nema staöar viö orö for-
setans, dr. Kristjáns Eldjárns, i
nýársboöskap hans:
„I öllum stéttum og stööum er
nú I landinu fjölmenn ung kyn-
slóö, vel menntuö; hraust og dug-
leg, fær i allan sjó. Eldri og yngri
kynslóð hafa ævinlega dæmt hvor
aðra meö nokkurri svo tor-
tryggni. Reiöilestrar eru ekki
nýtt fyrirbrigöi. En þaö væri á
engum rökum reist ef vér treyst-
um ekki Islenzkum æskumönnum
til að ávaxta auka við og bæta það
sem þegar hefur veriö gert til aö
þjóð vor megi lifa I farsælu, rétt-
látu og heiöarlegu samfélagi I
þessu landi. Þeim er engin vork-
unn aö taka til hendi, þvi aö vel
hefur veriö aö þeim búiö, og þaö
munu þeir lika gera, enda væri
annars til litils barizt”.
Hvaðan
berast
straumamir?
Framtiöarvon okkar er sem
fyrr unga fólkiö, enda öll okkar
verk, sem eldri erum, likt og aö
tjalda til einnar nætur ef þau eru
ekki gerö meö þaö i huga aö skila
arfinum áleiöis.
Þeir þverbrestir sem eru eöa
kunna aö vera I fari ungu kyn-
slóöarinnar, eru þá lika sök
þeirra, sem eldri eru. Engar eru
likur til þess, aö ein kynslóð sé aö
upplagi lakar gerö til góðra hluta
en önnur, og þaö sem áfátt þykir,
verða þeir, sem til meiri aldurs
eru komnir aö skrifa á sinn eigin
reikning, en ekki annarra. Viö
aðra er ekki aö sakast, ef um þaö
er aö tefla.
Aö þessu kom biskup landsins,
Sigurbjörn Einarsson I nýársboö-
skap sinum, þar sem hann sagði:
,,En hvaöa raddir eru þaö sem
fá áheyrn? Hverersá tónn, sem á
greiöast aögang aö ungu fólki og
öörum? Eru þaö raddirnar, sem
hvetja til varúðar á vegum lifsins
og benda á háu og hollu lifsmiöin?
Sé svo ekki, hvar er þá sökin?
Mættu ekki áhrifamenn spyrja
sjálfa sig hvort sem þeir telja
sig standa nær eöa fjær kristinni
kirkju? Vita menn ekki, aö þaö er
auöveldara aö flytja þægilega
lygi en sannleika sem höföar til
vilja, manndóms, fórnfýsi, auö-
mýktar og kærleika? Vita menn
ekki að þaö er hægara aö bjóöa
upp I dans en kalla til átaka viö
sinn verri mann? Og hver er
stefnan I þjóöarupeldinu þegar á
heildina er litiö? Hver eru áhrifin
sem flæða inn á heimilin i landinu
aö opinberri tilstuölan? Hver eru
musterin, sem ungdómur lands-
ins á aö sækja sér til lffsfyllingar
og mótunar? Menn segja aö verö-
bólgan eigi alla sök á meinsemd-
um þjóðfélagsins. En hvaöan er
hún? Og hvernig verður hún
læknuð? Ég hélt aö hún og það
hugarfar sem hún mótar, stæði I
einhverju sambandi viö sálarlif
fólks. Og sálarlif skiptir engu
máli I fræðum vorra daga. Hjálp
er stórt orö I félagsmálum og
stjórnmálum, i kröfum og stefnu-
skrám, en sáluhjálp séégþar
aldrei nefnda.”
I þessum orðum er kannski
höggvið aö kjarna máls. Uppeld-
ismálin eru i ólestri viöast hvar,
heimilin ekki lengur svipur hjá
sjón, skólarnir svo fjölsetnir að
sambandiö viö einstaklinginn er
ósköp slakt, auk þess sem sá þátt-
ur skólastarfs, sem áöur var mik-
ils metinn og hét mannrækt, er ef
til vill af sumum með fyrirhtn-
ingu kallaður innræting. A hinn
bóginn hafa svo allar gáttir verið
opnaðar i kvikmyndahúsum, fjöl-
miðlum og útgáfu fyrir þvi er
horfir til hrottaskapar,
óhugnaðar, afsiðunar og for-
heimskunar.
Viö liggjum, án þess að depla
auga, undir hvers konar hroða
sem útlendir gróöahákarlar veita
yfir varnarlaust fólk meö þaö eitt
aö leiöarljósi aö mata sinn bölv-
aöa krók, og viö berum þaö tæp-
ast viö, er ráölegt þótti i eina tiö,
aö láta grön sia, þegar göróttur
drykkur var fram borinn.
Vissulega berast ekki aðeins ill
áhrif frá útlöndum, heldur lika
góö, en viö erum ósköp litlir karl-
ar, þegar gera skal greinarmun á
þessu tvennu. Viö súpum lika
dreggjarnar eins og ekkert sé
sjálfsagðara, Og þaö skyldi þó
ekki koma á daginn, þegar fariö
verður ofan I saumana á straum-
um og stefnum I mannfélaginu,
aö þá hafa farið aö hallast klyfj-
arnar á dróginni, þegar slaknaöi
á þeim þættinum, sem sizt skyldi,
samhliöa og vond innræting fór aö
riöa húsum meö lifsflótta og van-
sæld og óseöjandi græögi*! kjöl-
fari sinu, mitt I allsnægtum.
En enginn skyldi gefa upp trúna
á framtiðina. Kynslóöir koma og
fara, en þjóöin lifir. Sitthvaö gæti
bent til þess, að brátt veröi
stefnuhvörf, og sú kynslóð sem nú
er ung, taki I taumana, þegar hún
hefur bolmagn til þess.
— JH