Fréttablaðið - 15.11.2006, Blaðsíða 40

MARKAÐURINN 15. NÓVEMBER 2006 MIÐVIKUDAGUR8
„Nýja þjóðhagslíkanið hjálpar okkur að
vinna okkar vinnu betur, en hún snýst um
að ráðleggja stjórn bankans um ákvarðan-
ir í stjórn peningamála,“ segir Þórarinn G.
Pétursson, staðgengill aðalhagfræðings í
Seðlabanka Íslands, en hann hefur leitt
vinnuna við þróun nýs þjóðhagslíkans sem
bankinn hefur tekið í notkun og gagna-
grunns sem því fylgir. Líkanið er notað
við spágerð og greiningu á áhrifum og
miðlun peningastefnu Seðlabanka Íslands
og gegnir því mikilvægu hlutverki við
mótun peningastefnunnar. Líkanið á hins
vegar einnig að gagnast mun fleirum því
innan tíðar ætlar Seðlabankinn að gera
það aðgengilegt á vefnum ásamt gögn-
unum sem það byggir á. Þannig gæti það
nýst ráðuneytum, stofnunum og fyrir-
tækjum sem einnig gætu þá lagað spálík-
anið frekar að sínum þörfum.
GAMLA LÍKANIÐ VAR ÚRELT
Þróun nýja líkansins, sem ber heitið
Quarterly Macroeconomic Model of the
Icelandic Economy og er skammstafað
QMM, hefur staðið allt frá árinu 2001.
„Og þetta er verkefni sem aldrei lýkur,“
áréttar líka Þórarinn og bætir við að
kerfi sem þetta sé lifandi tæki sem taki
breytingum í takt við umhverfi sitt og sé
í stöðugri endurskoðun. Heitið á kerfinu
segir hann svo hefðbundið. Þannig hafi
norski seðlabankinn spálíkanið NEMO,
Norwegian Economic Model. „Svo eru
Englendingarnir líka flottir því kerfið
þeirra heitir BEQM, Bank of England
Quarterly Model, en þeir bera það hins
vegar fram sem Beckham,“ bætir hann
við.
Hann segir framfaraskrefið því ótví-
rætt enda sé bankinn þarna kominn með í
hendurnar miklu betra tæki að vinna með
en það sem hann hafði fyrir. Hann segir að
nýja líkanið verði endurskoðað einu sinni
á ári og jöfnur endurmetnar, auk þess
sem stöðugt verði hugað að endurbótum.
Áhersla er hins vegar lögð á að flækja
líkanið ekki meira en orðið er.
Sjö höfundar eru að nýja spálíkaninu,
tveir fyrrverandi starfsmenn bankans og
fimm núverandi. „Fram að þeim tíma að
vinna hófst við QMM var notað þjóðhags-
líkan sem búið var til af Þjóðhagsstofnun,
þegar hún var til, í samvinnu við okkur og
fjármálaráðuneytið. Það líkan notuðum
við svo alveg fram á síðasta ár þegar þetta
tók smám saman við,“ segir Þórarinn, en
fjármálaráðuneytið notar enn gamla lík-
anið. „Við vorum hins vegar aldrei alveg
sátt við það líkan sem er gríðarlega stórt
með yfir þúsund stærðir og því ógurlegt
verk að halda við þeim gagnagrunni. Þar
fyrir utan hefur aldrei verið farið út í að
kanna hagræna eiginleika þess.“ Gamla
líkanið var síðast endurmetið og lagað
árið 1999, en Þórarinn segir að vegna þess
hve umfangsmikið það var hafi í raun
enginn lengur haft almennilega yfirsýn
yfir virkni þess og því hafi það stundum
skilað niðurstöðum sem aldrei hafi verið
hægt að finna út úr hvernig urðu til. „Svo
hefur náttúrulega margt breyst í íslensku
hagkerfi. Við tökum nú til dæmis tillit til
auðsáhrifa, svo sem hækkana á húsnæð-
isverði sem skila sér í einkaneyslu, eða
hækkana á verði hlutabréfa. Þessa hluti
vantar alveg inn í gamla líkanið því þessi
áhrif skiptu áður sáralitlu máli.“ Þórarinn
segir hins vegar að þótt Þjóðhagsstofnun
hafi verið lögð niður hafi það ekki haft
áhrif á þá ákvörðun að skipta um kerfi,
því búið hafi verið að ákveða það áður. „En
það náttúrlega knúði enn frekar á nauðsyn
þess að gera þetta.“
Nýja líkanið er mun einfaldara en það
gamla að því leyti að það byggir á mun
færri breytum. Í því eru 147 hagstærðir,
í stað þúsund í því gamla. Stór munur
á nýja og gamla líkaninu er svo líka að
það nýja er ársfjórðungslíkan, meðan það
gamla byggði á tölum heils árs. Þetta tafði
einnig nokkuð að hægt væri að taka kerfið
í notkun því endurvinna þurfti í það gögn
og skipta í ársfjórðunga en mikið af eldri
gögnum voru bara til á ársgrundvelli.
Ársfjórðungsskiptingin er hins vegar lyk-
ilatriði því hún gerir kleift að sjá fyrir
þróun hagstærða yfir skemmri tíma. „Svo
sem hvað gerist næstu sex mánuðina.“
FYLGIR EFTIR GÁRUM Á HAGTJÖRNINNI
Þórarinn segir mestu vinnuna því hafa
farið í að búa til gagnagrunn með árs-
fjórðungstíðni. „Ólíkt öðrum löndum þá
er tiltölulega nýtilkomið hér að Hagstofan
taki saman ársfjórðungslega þjóðhags-
reikninga. Tölur um hluti á borð við einka-
neyslu eru þannig bara til ársfjórðungs-
legar frá árinu 1997. Það er of stuttur tími
til að meta hagræn sambönd.“ Því var
lagst í að búa til ársfjórðungsgögn allt frá
árinu 1970. Enn eru svo gögn sem bara eru
til á ársgrundvelli, svo sem skattabókhald
og ráðstöfunartekjur einstaklinga og var
þá gerð áætluð ársfjórðungsskipting fyrir
þau gögn með aðferðum tölfræðinnar.
„Þetta tók langan tíma, en núna erum við
komin með gagnagrunn sem að stærstum
hluta er frá 1980 og sumar raðir sem ná
enn lengra aftur.“
Spálíkanið notar svo Seðlabankinn
meðal annars til að gægjast fram í tím-
ann. „Peningastefnan tekur langan tíma
að hafa áhrif. Ef við breytum vöxtum í dag
sjáum við það koma fram í breytingum á
eftirspurn eftir eitt ár og verðbólgu eftir
tvö. Þetta þýðir að þegar Seðlabankinn
tekur sína ákvörðun gagnast ekki að horfa
á verðbólgu dagsins því of seint er orðið
að gera eitthvað í henni. Því verður að
hugsa um verðbólguþróunina næstu tvö
árin og þá þarf að hafa tæki og tól til að
meta hana og þar koma svona tæki inn
í myndina. QMM er þá kjarninn í því
tækjasafni þótt vissulega höfum við líka
fullt af smærri líkönum að byggja á.“ Svo
nýtist nýja þjóðhagslíkanið við aðra grein-
ingarvinnu bankans svo sem með því að
auðveldara er orðið að segja til um áhrif
breytinga á hlutum á borð við olíuverð
á aðrar hagstærðir. Kerfið heldur utan
um áhrif eins hlutar á annan sem auðvelt
getur verið að missa sjónar á. Ef breyting
á hagstærð er líkt og að henda steinvölu í
tjörn, þá tekur nýja þjóðhagslíkanið eftir
öllum ölduhreyfingunum sem af hljótast.
Þórarinn segir nýja kerfið hafa verið
prófað nokkuð rækilega síðan á síðasta
ári. Fyrst var það keyrt eftir spágerð í
þriðja hefti Peningamála í fyrra og niður-
stöðurnar bornar saman við niðurstöður
úr gamla kerfinu. Í fjórða heftinu var það
svo keyrt samhliða spágerðinni þar og
svo hefur eingöngu verið stuðst við það í
spágerð Peningamála á þessu ári. Skoðun
á kerfinu hefur svo leitt í ljós að hegð-
unarsambönd standast helstu próf varð-
andi hagræna og tölfræðilega eiginleika.
Þannig var kerfið látið undirgangast það
þunga próf að herma eftir sögulegri hag-
þróun áranna 1995 til 2005 og stóðst prófið
ágætlega, utan að það missti af gengisfalli
krónunnar árin 2001 og 2002. Í þessu prófi
fékk kerfið engar viðbótarupplýsingar og
því varla við því að búast að það gæti séð
fyrir gengisfall, en þegar kerfið er notað
í raun er það náttúrlega stöðugt matað á
nýjum upplýsingum. Þannig fékk þjóð-
hagslíkanið nýja ekki að vita í þessu prófi
að hér hefði verið breytt um peninga-
stefnu á tímabilinu. „Svo eru tíu ár líka
miklu lengra tímabil en maður er yfirleitt
að nota svona verkfæri í. Almennt er bara
verið að spá til tveggja ára í senn,“ segir
Þórarinn.
UMRÆÐAN ER GAGNLEG
Trú manna er að nýja spálíkanið sé svo
miklu betra verkfæri en gamla þjóð-
hagslíkanið að það boði nokkra byltingu.
Þórarinn áréttar þó að kerfið sé enn svo
nýtt að ekki fáist við því svör fyrr en
eftir einhver ár hvernig gengið hefur að
spá. „Öll okkar vinna hefur gjörbreyst
við þetta. Með gamla líkaninu fór alveg
gríðarlegur tími bara í að uppfæra gagna-
grunninn og mörg hundruð stærðir sem
mörg ár voru síðan höfðu verið uppfærðar.
Hin hagræna lógík sem við erum að fá út
úr nýja líkaninu er allt önnur, þótt tíminn
verði svo að leiða í ljós hvort spárnar séu
betri. Okkur líður mikið betur með þetta
tæki en það gamla og ég er alveg viss um
að ef við byggjum til einhverja spákeppni
þar sem kerfin væru mötuð á sambærileg-
um gögnum þá myndi þetta kerfi standa
sig betur.“
Þórarinn segir
að áður en
Seðlabankinn geti boðið öðrum aðgang
að nýja þjóðhagslíkaninu þurfi að huga
að leyfum vegna talna frá alþjóðlegum
gagnaveitum. „Þar gæti verið spurn-
ing um hvort við megum birta gögnin.
Hugsunin hjá okkur hefur hins vegar allt-
af verið að sá sem á þetta kann og hefur
þau forrit sem til þarf til að keyra líkanið
geti fengið aðgang að líkaninu og undir-
liggjandi gögnum,“ segir hann og bætir
við að fjármálaráðuneytið hafi til dæmis
áhuga á að nýta sér nýja líkanið. „Þau
gætu þá lagt meiri áherslu á ríkisfjármál-
in í sinni notkun á spálíkaninu heldur en
við gerum. Við vonum bara að sem flestir
geti notað þetta.“ Þórarinn segist sjá fyrir
sér að um leið og náist að huga að eign-
arhaldi gagnanna verði upplýsingarnar
gerðar aðgengilegar á vef bankans, en þá
hugsanlega án raða sem ekki megi birta,
eða með upplýsingum um hvar þær séu
fáanlegar. Þannig sé stefnt að því að birta
líkanið sjálft, handbók um notkun þess og
gagnagrunninn sem það byggir á.
Þórarinn segir mat Seðlabankans að
öll umræða um spágerð og rökstuðning
bankans sé gagnleg, enda hæft fólk víða
sem mark sé takandi á og hafi kannski
prófað hluti sem gagnist. „Stundum koma
menn náttúrlega með rök sem fara um
víðan völl og reynir þá jafnvel verulega
á hin hagfræðilegu þyngdarlögmál svo
sem þegar menn halda því fram að vaxta-
hækkanir auki verðbólgu, eða eitthvað
slíkt. Oft er þessi umræða hins vegar
mjög gagnleg, bæði fyrir okkur og aðra.“
Þetta segir Þórarinn eina sterkustu rök-
semdina fyrir því að gera aðgengileg
þau tól sem Seðlabankinn hefur á
að skipa og vera með gagnsæja
röksemdafærslu sem skýri
ákvarðanir bankans, en þá
leið kjósi svo sem ekki
allir Seðlabankar
að fara. „Þetta
er lifandi tæki
og verkefn-
ið klárast
aldrei.“
Nýtt og betra þjóðhagslíkan bætir spár Seðlabankans
QMM kallast þjóðhagslíkan sem rannsóknar- og spádeild hagfræðisviðs Seðlabankans hefur verið
með í þróun síðustu ár. Líkanið leysir af hólmi gamalt og þunglamalegt líkan sem búið var til fyrir
margt löngu hjá Þjóðhagsstofnun. Óli Kristján Ármannsson hitti að máli Þórarin G. Pétursson sem
leitt hefur vinnuna við þróun nýja líkansins.
„Þetta er lifandi
tæki og verk-
efnið klárast
aldrei.“