Fréttablaðið - 22.11.2006, Page 68

MARKAÐURINN
Bandaríski hagfræðingurinn og
Nóbelsverðlaunahafinn Milton
Friedman lést í heimaborg sinni
San Francisco í Bandaríkjunum
á fimmtudag í síðustu viku af
völdum hjartabilunar, 94 ára
að aldri. Friedman var einarð-
ur fylgismaður frjálshyggju
og markaðshyggju og ráðgjafi
fjölda ráðamanna á hægri væng
stjórnmálanna um árabil. Á
meðal þeirra voru Ronald Reagan
og Richard Nixon, fyrrum for-
setar Bandaríkjanna, Margrét
Thatcher, forsætisráðherra
Breta, og Augusto Pinochet,
einræðisherra Chile. Friedman
kom hingað til lands árið 1984
í boði Hannesar Hólmsteins
Gissurarsonar, prófessors við
Háskóla Íslands, og kom hann að
máli við íslenska ráðamenn og
fræðimenn.
VERKAMANNASONURINN
Milton Friedman fæddist í
Brooklynhverfinu í New York í
Bandaríkjunum hinn 31. júlí árið
1912. Foreldrar hans voru af gyð-
ingaættum sem flust höfðu frá
vesturhluta Úkraínu sem liggur
við landamæri Ungverjalands,
og töldust til verkafólks í stór-
borginni.
Hann útskrifaðist frá Rutger
University með gráðu í hagfræði
árið 1932 og meistaragráðu í sömu
fræðum frá Chicago University
ári síðar.
Friedman varð fyrir miklum
áhrifum af nokkrum prófessor-
um í hagfræði við háskólann,
sér í lagi af kenningum kanad-
íska hagfræðingsins Jacob Viner
en ekki síður Frank Hyneman
Knight, sem samnefnd kenning
í hagfræði er nefnd eftir. Þá var
Knight jafnframt upphafsmaður
Chicago-hagfræðinganna svo-
nefndu og einn af stofnendum
alþjóðlegs málfundafélags frjáls-
hyggjumanna sem nefnist Mont
Pèlerin Society. Í þeim félags-
skap var Milton Friedman stofn-
félagi.
Knight þessi var hvað þekkt-
astur fyrir doktorsritgerð sína og
síðar bók, „Risk, Uncertainty and
Profit“, sem út kom árið 1921. Í
bókinni gerði Knight greinarmun
á áhættu og óvissu og hélt því
fram, að gróði myndi óvissunnar
vegna aldrei eyðast upp í frjálsri
og fullkominni samkeppni. Segja
má að Milton Friedman hafi fund-
ið sitthvað í pokahorni Knights,
sem dugði honum til lífstíðar auk
þess sem kenningar breska hag-
fræðingsins Adams Smith reynd-
ust honum góður fararskjóti.
Milton Friedman giftist konu
sinni Rose, sem er tæpum tveim-
ur árum eldri en hann, árið 1938.
Þau eignuðust tvö börn, son og
dóttur en sonur þeirra hjóna,
David, hefur mikinn áhuga á
íslenskum fornbókmenntum og
minntist föður síns með 77. vísu
gestaþáttar Hávamála á blogg-
síðu sinni að Milton gengnum.
Samlíf þeirra Miltons
Friedmans og Rose náði langt
út fyrir veggi heimilisins en auk
þess að skrifa saman nokkrar af
þeim tugum bóka sem liggja eftir
Friedman voru þau í forsvari
fyrir stofnun í þeirra nafni.
FRÆÐIMAÐURINN
Að námi loknu hóf Milton
Friedman störf hjá bandaríska
ríkinu. Þar komst hann í kynni
við stjórn ríkisins af verðlags-
málum og aðra stjórn hins opin-
bera í peningamálum, sem hann
setti sig oft upp á móti. Mun
hann meðal annars hafa sagt
að kreppan mikla á þriðja ára-
tug síðustu aldar væri afleiðing
lélegrar fjármálastjórnunar hins
opinbera.
Eftir störf hjá hinu opinbera
lagði Milton Friedman lagði fyrir
sig háskólakennslu og varði lung-
anum af ferli sínum sem próf-
essor í hagfræði við University
of Chicago. Þar setti hann fram
sína þekktustu kenningu um
peningamagnskenninguna, sem
felur í sér, að verðlag sé háð því
peningamagni sem er í umferð
hverju sinni og landsfram-
leiðslu. Verðbólga er samkvæmt
Friedman runnin undan því að
peningamagn í umferð eykst
hraðar en landsframleiðsla og
er einfaldasta ráðið gegn verð-
bólgu að stöðva peningaprentun,
að hans mati.
Aðalatriðið er að ríkið láti sér
nægja að framleiða trausta pen-
inga, halda verðlagi stöðugu og
treysti á sjálfstýringarmátt hins
frjálsa markaðar.
HLÝTUR NÓBELSVERÐLAUN
Friedman, sem hlaut doktors-
gráðu í hagfræði frá Columbia
University árið 1946, skrifaði
tugi bóka á ferli sínum og skrif-
aði fasta dálka um efnahagsmál í
bandaríska vikuritið Newsweek
árið 1975 undir yfirskriftinni:
Hádegisverðurinn er aldrei
ókeypis. Auk þessa stýrði hann í
samstarfi við eiginkonu sína sjón-
varpsþáttunum Free to Choose
á bandarísku sjónvarpsstöðinni
CBS en þeir voru sýndir við mikl-
ar vinsældir víða um heim.
Kenningar Friedmans slógu
svo að segja í gegn á áttunda og
níunda áratug síðustu aldar og
leitu helstu leiðtogar heims ráða
hjá honum. Þar á meðal voru for-
setar Bandaríkjanna, Thatcher
og Pinochet, einræðisherra Chile,
sem fékk Friedman ásamt fleiri
hagfræðingum til að gerbreytta
atvinnulífi landsins, selja ríkis-
fyrirtæki og lækka skatta svo
eitthvað sé nefnt.
Fyrir störf sín, kenningar í
hagfræði og áhrif á efnahags-
stjórn stjórþjóða hlaut Friedman
svo Nóbelsverðlaun árið 1976.
22. NÓVEMBER 2006 MIÐVIKUDAGUR18
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Ekkert er ókeypis: Eftirmæli Nóbelsverðlaunahafa í hagfræði
Bandaríski hagfræðingurinn og Nóbelsverðlaunahafinn Milton Friedman lést í síðustu viku á
tíræðisaldri. Friedman lifði á miklu breytingaskeiði á síðustu öld sem náði yfir tvær heimsstyrjald-
ir, heimskreppu og ógnarhraða upplýsingabyltingarinnar. Jón Aðalsteinn Bergsveinsson leit yfir
feril hagfræðingsins, sem sagði hádegisverðinn aldrei ókeypis.
Peningamarka›ssjó›ir eru fjárfestingarsjó›ir skv. lögum nr. 30/2003 um ver›bréfasjó›i og
fjárfestingarsjó›i. Rekstrarfélag sjó›sins er Rekstrarfélag Kaupflings banka hf. Fjárfestingarsjó›ur
telst vera áhættusamari fjárfesting en ver›bréfasjó›ur skv. lögunum. Meiri áhætta fjárfestingar-
sjó›s er fólgin í r‡mri fjárfestingarheimildum sem geta m.a. leitt til minni áhættudreifingar
en í ver›bréfasjó›i. Nánari uppl‡singar um framangreint má nálgast í útbo›sl‡singu e›a
útdrætti úr útbo›sl‡singu sjó›sins í útibúum KB banka e›a á www.kbbanki.is.
Ávöxtun í dollurum
K a u p t h i n g L i q u i d i t y F u n d s
Kynntu flér kosti Peningamarka›ssjó›a KB banka í ISK, USD og EUR
5,5%*5,6%*
ávöxtun í evrum ávöxtun í dollurum
*Nafnávöxtun í EUR og USD á ársgrundvelli fyrir tímabili› 29/9/06 - 31/10/06.