Fréttablaðið - 12.01.2007, Qupperneq 26

greinar@frettabladid.is
Fjör færist jafnan í Stefán Ólafsson prófessor, þegar
þingkosningar nálgast. Hann
stagaðist á því í kosningabarátt-
unni fyrir fjórum árum, að
fátækt hefði aukist á Íslandi.
Hann átti við hlutdeild tekju-
lægsta hópsins í heildartekjum,
en hún hafði minnkað af þeirri
ástæðu einni, að ríku fólki hafði
fjölgað. Stefán þagnaði raunar
snarlega, þegar bent var á, að
Reykjavíkurborg hafði undir
forystu Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur gengið hart fram í að
skerða kjör þeirra, sem minnst
mega sín.
Nú heldur Stefán því fram, að
ríkisstjórnin hafi stórhækkað
skatta, þótt tekjuskattur einstakl-
inga hafi lækkað úr 30,41% 1997 í
22,75% 2006 og tekjuskattur
fyrirtækja úr 45% 1991 í 18%
2001, eignarskattar, aðstöðugjald
og hátekjuskattur allt verið fellt
niður og erfðafjárskattur
lækkaður. Stefán nefnir tölur frá
OECD um það, að tekjur hins
opinbera sem hlutfall af lands-
framleiðslu hafi hækkað meira á
Íslandi en annars staðar. Í
Morgunblaðinu 24. febrúar 2006
segir Stefán háðslega, að Davíð
Oddsson sé skattakóngur Íslands.
Ríkisstjórn hans hafi fundið
„breiðu bökin“. Skattbyrði
tekjulægsta hópsins hafi þyngst
vegna þess, að skattleysismörk
hefðu ekki færst eins hratt upp
og launatekjur.
Í fyrsta lagi ruglar Stefán
saman skattheimtu (til dæmis
hvort tekjuskattur er 10% eða
20%) og skatttekjum (hver
afrakstur af skattheimtunni er í
krónum). Davíð Oddsson og
menn hans töldu vissulega
mikilvægt að minnka skatt-
heimtu. En þeir bentu einmitt á,
að það gæti leitt til aukinna
skatttekna ríkisins. Til dæmis
voru varla til neinar fjármagns-
tekjur fyrir tíu árum, af því að
fjármagn var illa nýtt. Nú nema
skatttekjur ríkisins af fjármagns-
tekjum 18-20 milljörðum króna á
ári. Skatttekjur af tekjuskatti
fyrirtækja voru 2,7 milljarðar
1991, þegar tekjuskatturinn var
45%, en þær eru 20,5 milljarðar
2005, þegar tekjuskatturinn er
18%. Skattheimta hefur minnkað,
en skatttekjur aukist.
Í öðru lagi gerir Stefán ekki
greinarmun á skatttekjum ríkis
og sveitarfélaga. Skatttekjur
ríkissjóðs voru sem hlutfall af
landsframleiðslu 32,4% 1992,
fóru næstu tvö ár niður í rúm
30%, voru um 31 til 33% næstu
ár, en fóru upp í 34,3% 2004 og
36,9% 2005. Áætlað er, að þær
fari næstu tvö ár niður aftur og
verði 32,1% 2008. Þá verður
hlutfallið komið niður fyrir það,
sem það var 1992. Eru þetta
stórkostlegar skattahækkanir?
Því miður hefur orðið önnur
þróun í skatttekjum sveitarfé-
laga. Þær voru sem hlutfall af
landsframleiðslu 8,6% 1994 og
voru komnar upp í 12,4% 2002, en
gert er ráð fyrir, að þær verði
12,3% 2008. Með öðrum orðum
hafa skatttekjur sveitarfélaga
hækkað um tæpan fjórðung.
Stærsta sveitarfélagið er
Reykjavík. Þar var Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir borgarstjóri
1994-2002. Er hún ekki sannnefnd
skattadrottning Íslands og þótt
víðar væri leitað?
Í þriðja lagi er skuldasöfnun
óbein skattlagning. Stefán þegir
vandlega um, að ríkið hefur
greitt niður skuldir. Hreinar
skuldir ríkisins hafa minnkað úr
170 milljörðum 1997 í 45 millj-
arða 2006. Hreinar skuldir
sveitarfélaga (og þá aðallega
Reykjavíkurborgar) jukust hins
vegar úr 14 milljörðum 1993 í 60
milljarða 2006. Þetta er stórkost-
leg aukning. Er Ingibjörg Sólrún
ekki sannnefnd skuldadrottning
Íslands og þótt víðar væri leitað?
Í fjórða lagi er vissulega rétt,
að árin 2004 og 2005 skutust
skatttekjur ríkisins upp, þótt þær
fari væntanlega 2008 niður í
sama hlutfall og þær voru 1992.
Auknar skattgreiðslur tekju-
lægsta hópsins vegna hærri
tekna hans mynda óverulegar
skatttekjur og skýra auðvitað
ekki nema að litlu leyti auknar
skatttekjur ríkissjóðs. Skýring-
arnar eru aðrar. Vegna góðæris-
ins myndast miklar tekjur af
vörugjöldum. Meira er líka keypt
hlutfallslega af þeirri vöru, sem
ber hæstan virðisaukaskatt.
Menn greiða skatta af meiri hluta
tekna sinna en áður, af því að
skattleysismörkin hafa ekki
færst eins hratt upp og launatekj-
ur. Ríkið sparar sér líka ýmsar
tekjutengdar bætur, til dæmis
barnabætur og vaxtabætur, af
því að þeir, sem þær fengu, þurfa
þeirra ekki lengur með.
Eftir stendur, að Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir er í senn
skatta- og skuldadrottning
Íslands, en við hirð hennar
skemmtir Stefán Ólafsson með
sjónhverfingum. Honum ferst
það vel úr hendi: Það er ekki á
allra færi að breyta raunveru-
legum skattalækkunum í
skattahækkanir með talnabrell-
um.
Talnabrellur Stefáns Ólafssonar
Stefán þagnaði raunar snar-
lega, þegar bent var á, að
Reykjavíkurborg hafði undir
forystu Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur gengið hart fram
í að skerða kjör þeirra, sem
minnst mega sín.
Geymslumál safna hafa verið mikið til umræðu í kjölfar skýrslu nefndar sem
ég fól á síðasta ári að kanna þörf undirstofn-
ana menntamálaráðuneytis á geymslurými
og koma með tillögur til lausnar.
Almennt er geymsluaðstaða opinberra
safna í því horfi sem ekki verður við unað,
þótt á því séu vissulega undantekningar sem betur
fer.
Skortur er á geymslurými og þær geymslur sem í
notkun eru fullnægja fæstar lágmarksöryggiskröf-
um. Menningararfur þjóðarinnar er víða í hættu og
má í því sambandi minna á fréttir af tjóni Náttúru-
fræðistofnunar Íslands.
Því taldi ég mikilvægt að vandinn yrði skilgreindur
þannig að auðveldara yrði að átta sig á þeim úrlausnar-
efnum er liggja fyrir og kanna hvort og þá hvar væri
möguleiki á samnýtingu geymsluhúsnæðis.
Brýnastur er vandi Þjóðskjalasafns Íslands.
Ófremdarástand hefur skapast um geymslumál Þjóð-
skjalasafnsins og safnið fær ekki risið undir lög-
bundnum skyldum sínum. Nú bíða um 130 opinberar
stofnanir eftir að afhenda safninu skjöl og gögn, en
safnið hefur ekki aðstöðu til að veita þeim
viðtöku. Við einkavæðingu bankanna og rík-
isstofnana færðist sú skylda á safnið að taka
á móti og ganga frá stórum skjalasöfnum og
mikilvægt er að safninu verði gert kleift að
sinna þeirri skyldu.
Einnig er brýn nauðsyn þess að tekið
verði með festu á geymslumálum Listasafns
Íslands sem hefur í safnhúsi sínu eina góða
sérhannaða málverkageymslu sem er þó
löngu sprungin. Að auki leigir safnið óhent-
uga geymslu. Núverandi geymsluaðstaða er því alls-
endis ófullnægjandi.
Í skýrslunni var ekki tekið á geymslumálum Nátt-
úrugripasafns Íslands enda eru málefni safnsins ekki
á forræði menntamálaráðherra fyrr en að lög hafa
verið sett um stofnun Náttúruminjasafns Íslands.
Frumvarp þess efnis liggur nú fyrir Alþingi og brýnt
að það verði samþykkt sem fyrst þannig að hægt
verði að taka næstu skref. Fram að því er það á ábyrgð
Náttúrufræðistofnunar að sjá til þess að gripir safns-
ins séu varðveittir á forsvaranlegan hátt.
Það eru ærin verkefni framundan í geymslumálum
safna. Þau verða ekki leyst á einni nóttu heldur í áföng-
um. Brýnustu verkefnin þola hins vegar enga bið.
Höfundur er menntamálaráðherra.
Brýn verkefni í geymslumálum safna
Þ
orgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra
og Kristín Ingólfsdóttir, rektor Háskólans, rituðu í
gær undir samkomulag um menntun og rannsóknir.
Það markar nýtt upphaf í þróun vísindarannsókna og
háskólakennslu. Í því felst einnig veigamesta pólitíska
ákvörðun kjörtímabilsins.
Þegar Benedikt Sveinsson þingmaður Norðmýlinga hóf barátt-
una fyrir íslenskum háskóla á Alþingi var á brattann að sækja. Efi
margra var sterkur. En hugsjón hans var stór og framsýnin skörp.
Þegar hann mælti fyrir háskólafrumvarpinu 1881 komst hann svo
að orði:
„Þannig hefur innlend menntun, framför og frelsi jafnan verið
þrjár skyldgetnar himinbornar systur, sem hafa haldist í hendur
og leitt hverja einstaka þjóð að því takmarki, sem forsjónin hefur
sett henni.“
Grímur Thomsen var sennilega eini sanni heimsborgarinn
á þingi þá. Honum fannst háskólahugsjónin háfleyg og fyrst og
fremst skáldleg því það væri fáheyrt einsdæmi að sjötíuþúsund
manna þjóð hefði háskóla.
Skáldið setti ofan í við fullhugann með þessari samlíkingu við
flug valsins: „Hann sér ekki ævinlega vel fram á veginn þótt hann
beini fluginu hátt. Eins er um 2. þingmann Norður Múlasýslu, svo
vel sem hann hugsar, og svo háfleygur sem hann er í anda, þá er
hann ekki ólíkur valnum, þegar hann er kallaður fálki.“
Andríki andmælanna hafði betur á þeim tíma. Nú er önnur öld.
Vissulega efuðust ýmsir þegar háskólarektor kynnti stefnumörk-
un um að koma Háskóla Íslands í fremstu röð. Margir hafa ugg-
laust hugsað sitt. Engum datt þó í hug að kalla valinn fálka. Hitt
var ljóst að komið var að vatnaskilum í starfi skólans.
Framhaldið var augljóslega háð því hvernig brugðist yrði við
á vettvangi stjórnmálanna. Óhætt er að fullyrða að menntamála-
ráðherra hafi brotið blað með þeirri skýru og markvissu skuld-
bindingu sem undirrituð var í gær. Það er til marks um að gildi
fjárfestingar í menntun og rannsóknum er réttilega metið.
Engin fjárfesting önnur er traustari undirstaða fyrir efnaleg-
ar framfarir en af því tagi sem þessi gerð felur í sér. Hún skilar
Háskólanum ekki á leiðarenda þess markmiðs sem sett hefur verið
en hún gerir honum kleift að leggja í þá för. Þar að baki liggur vel
ráðin og metnaðarfull pólitísk ákvörðun.
Mikilvægt er að hlú að fjölbreyttri háskólakennslu í landinu.
Samkeppni á sviði vísinda og rannsókna er nauðsynleg. En sú pól-
itíska ákvörðun sem felst í samningi Háskólans og stjórnvalda
markar skýra stefnu um hvar höfuð ábyrgðin liggur á þessu sviði.
Með því er ekki gert lítið úr öðrum.
Háskólinn hefur fengið byr í seglin. Fróðlegt verður að fylgjast
með starfi vísinda- og fræðimanna skólans á komandi tíð. Þjóðin
þarf að sjá og fylgjast betur með því starfi sem þar fer fram og
reyndar á öðrum vettvangi þar sem rannsóknir eru stundaðar af
metnaði og framsýni. Gott aðhald þarf að vera að því starfi.
Nú um stundir tíðkast ógjarnan hátimbruð orð eins og notuð
voru í upphafi háskólabaráttunnar. En með vissum hætti má segja
að í gær hafi rektor og menntamálaráðherra staðið saman sem
ágætis tákn fyrir þær þrjár „himinbornu systur“ sem þá var lýst.
„Himinbornar
systur“
SAMFÉLAGSVERÐLAUN
HEFUR ÞÚ ORÐIÐ VITNI AÐ GÓÐVERKI?
Óskað er eftir tilnefningum til Samfélagsverðlauna Fréttablaðsins sem
veitt verða 22. febrúar nk.
Til greina koma allir sem hafa lagt sitt af mörkum til að gera íslenskt
samfélag betra. Sendið inn tilnefningar um fólk sem er þess verðugt að
fá slík verðlaun. Allir koma til greina, jafnt einstaklingar sem
félagasamtök, sem hafa verið öðrum til fyrirmyndar. Sendið tilnefningar
með því að fara inn á vísir.is, með tölvupósti á netfangið
samfelagsverdlaun@frettabladid.is eða
bréfleiðis merkt Samfélagsverðlaun Fréttablaðsins, Skaftahlíð 24,
105 Reykjavík. Frestur til að skila inn tilnefningum rennur út 23. janúar.
Dómnefnd tekur allar innsendar tilllögur til skoðunar. Verðlaunahafar
verða kynntir við hátíðlega athöfn 22. febrúar.