Fréttablaðið - 21.05.2007, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
Sáttamiðlun ( mediation; ADR Alternative Dispute Resolu-
tion) hefur átt miklu fylgi að fagna
á undanförnum árum, einkum í
Bandaríkjunum, Englandi, Kanada
og á Norðurlöndunum, sérstak-
lega í Noregi og Danmörku. Þar
sýna rannsóknir að 70-80% ágrein-
ingsmála, sem fara í sáttamiðlun,
lýkur með samkomulagi aðila. Er
þessi valkostur að skila mestum
árangri á sviði viðskipta.
Í samfélaginu er ágreiningur
næsta hversdagslegur viðburður
milli einstaklinga, fyrirtækja og
stofnana; starfsmanna og stjórn-
enda; hjóna- og sambúðarfólks;
ættingja o.fl. og flestir vilja ná
hagfelldri lausn á þeim deilumál-
um sem þeir þurfa að takast á við.
Aðilar deilu bera sjálfir ábyrgð
á niðurstöðum sáttamiðlunar,
þegar samningar takast. Þeir taka
þátt í sáttamiðlun af fúsum og
frjálsum vilja og hvor aðili getur
hætt þátttöku sinni ef þeir telja
ekki grundvöll fyrir því að halda
henni áfram. Í sáttamiðlun er
litið svo á að deilumálin tilheyri
þeim, sem stofna til þeirra. Þeir
þekkja deilumálið og eiga sjálf-
ir að freista þess að finna hent-
ugustu úrlausnina með aðstoð
sáttamanns. Samningar sem aðil-
ar móta sjálfir eru líklegri til að
ljúka deilu og því oft æskilegri úr-
lausn en niðurstaða utanaðkom-
andi úrskurðaraðila, dómstóls eða
gerðardóms.
Markmið sáttamiðlunar er að
aðilar nái niðurstöðu sem þeir
sætta sig við. Sáttamenn leiða
umræður, stjórna viðræðum aðila
og leggja áherslur á lausnir deilu
fremur en vandamál sem eru fyrir
hendi. Beina umræðum til framtíð-
ar, ekki til fortíðar. Sáttamenn eru
bundnir þagnarskyldu um upplýs-
ingar aðila og það sem fram fer á
sáttafundum, eru hlutlausir gagn-
vart aðilum og gæta að jafnræði
þeirra. Þeir læra aðferðir við að
koma til móts við þarfir fólks, um
nauðsyn yfirsýnar yfir málsatvik
og samningaferilinn, hvernig skapa
þarf traust og sýna tillitsemi. Með
spurninga- og samræðutækni eru
þeir einskonar meðhjálparar við
að finna lausnir ágreiningsins. Í
einstökum málum getur það verið
hentugt að sáttamenn séu tveir eða
fleiri og hafi mismunandi menntun
og reynslu að baki.
Það er brýn þörf fyrir nýja val-
kosti við úrlausn deilumála. Það
getur leitt til sparnaðar á tíma
og á kröftum og oftast á sama
tíma til fjárhagslegs sparnað-
ar. Aðilar sáttar eru líklegri til
að eiga áfram vinsamleg sam-
skipti sín á milli, áframhaldandi
viðskiptasambönd, fjölskyldu-
sambönd o.s.frv. Það getur verið
gagnlegt fyrir samfélagið, ein-
staklinga, fyrirtæki og fjölskyld-
ur að vinna að úrlausn deilumála
af fúsum og frjálsum vilja, með
því að beina athyglinni að mögu-
legum lausnum í stað þess að
leggja fyrst og fremst áherslu á
réttindi og kröfugerð.
Sáttamaður undirbýr sátta-
fund í samvinnu við aðila og lög-
menn þeirra, ef ágreiningurinn er
þegar í höndum lögmanna. Sátta-
maður og aðilar semja um þókn-
un sáttamanns og tekur hún mið
af umfangi og eðli ágreinings
og hve langur tími er áætlaður í
verkefnið. Reynslan í Danmörku
er sú að ágreiningsefni á sviði
viðskipta leysist oft á einum löng-
um sáttafundi, en málefni sem
tengjast fjölskyldumálum þarfn-
ast frekar styttri en fleiri fundi.
Sáttamiðlun fer oftast fram í
fimm áföngum:
1. Kynning á ágreiningsefninu og
upplýsingagjöf. Sáttamaður gerir
í byrjun grein fyrir þeim megin-
reglum sem gilda um sáttamiðlun.
Þær reglur eru tilgreindar í samn-
ingi, sem aðilar undirrita, ásamt
sáttamanni. Síðan gera aðilar
grein fyrir ágreiningnum og af-
stöðu sinni til hans.
2. Afmörkun ágreinings: Aðilar
skilgreina með atbeina sáttamanns
þau ágreiningsefni sem eru uppi.
3. Hverjar eru hugsanlegar úr-
lausnir ágreiningsefna: Aðilar og
sáttamaður leita hugsanlegra úr-
lausna á ágreiningsefninu.
4. Valkostirnir: Aðilar vega og
meta einstakar tillögur að úrlausn-
um og velja þær tillögur sem þeir
telja koma til greina sem grund-
völl að sameiginlegri niðurstöðu.
5. Frágangur samnings: Aðil-
ar skrá ásamt sáttamanni megin-
atriðin, sem eru grundvöllur
samnings þeirra á milli.
Nýlega var haldið námskeið hér á
landi á vegum Sáttar, sem er félag
áhugamanna úr ýmsum fræði-
greinum um sáttamiðlun. Sama
námskeiðið og danska lögmanna-
félagið gengst fyrir. Sáttamiðlun er
orðin valkostur hér á landi í sjálf-
stæðri starfsemi og hjá stofnunum.
Er innleiðing á sáttamiðlun fyrir-
huguð hjá dómstólunum í einka-
málum. Óskir um að hraða niður-
stöðu ágreinings og þagnarskylda
um það sem fram fer á sáttafund-
um getur haft þýðingu um val fólks
á sáttamiðlun áður en dómsmál er
höfðað um ágreining og síðar.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Úrlausn ágreinings
Alvarleg umhugsunarefni blasa nú við í íslenskum stjórnmálum. Ríkis-
stjórn sem setið hefur við stjórnvölinn í
tólf ár samfleytt sér sitt óvænna og lýkur
sínum valdaferli. Ríkisstjórn Framsóknar
og Sjálfstæðisflokks hefur ráðið ferð í
íslensku samfélagi allt frá árinu 1995.
Þar áður sat Viðeyjarstjórn krata og
Sjálfstæðisflokks í fjögur ár, sú stjórn sem
færði Sjálfstæðisflokknum völdin þó að vinstri
flokkarnir héldu meirihluta sínum í kosningunum
1991. Kratar kusu að koma Sjálfstæðisflokknum til
valda. Nú eru kratar aftur á ferð í félagi við Sjálf-
stæðisflokkinn svo að hillir undir 20 ára samfellt
valdaskeið þess flokks sem lengst vill ganga í mis-
skiptingu gæða í krafti auðs og viðskipta. Kannski
lengra.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ráðið ríkjum svo
lengi að ungt fólk man ekki annað og hefur sett sitt
mark varanlega á íslenskt samfélag. Pólitískt litróf
hefur tekið breytingum á þessum tíma og miðjan
færst til hægri. Nú má vera ríkari en nokkru sinni
fyrr, bilið milli ríkra og fátækra hefur stóraukist,
náttúran hefur beðið gríðarlegan skaða, eigur sam-
félagsins hafa verið seldar og sjónarmið
lýðræðis, mannúðar og jöfnuðar eru lítils
metin. Hámarksgróði er hafður að leiðar-
ljósi og er settur ofar öðrum markmiðum.
Vísast er að væntingar þeirra vinstri
manna, femínista og umhverfissinna sem
kusu Samfylkinguna standa til þess að
þessi vegferð verði stöðvuð og ný sjónar-
mið leidd til öndvegis. Hætt er við að von-
brigðin verði beisk ef ekki lánast að brjóta
blað.
Vinstrihreyfingin – grænt framboð mun
ekki liggja á liði sínu eða kröfum í þessum
efnum og verður án efa sú viðspyrna sem best
dugar þegar á reynir. Vinstrihreyfingin – grænt
framboð varð til þess að hrekja ríkisstjórnina frá
völdum. Við vorum eini stjórnarandstöðuflokkur-
inn sem bætti við sig þingmönnum í kosningunum
og það til mikilla muna. Sjónarmið Vinstri grænna
hafa sett mark sitt á pólitíska umræðu undanfarin
misseri langt umfram það sem vænta mætti af
þingstyrk á liðnu kjörtímabili og flokkurinn komið
á dagskrá hverju brýnu málefninu á fætur öðru –
við höfum reist kröfuna um umhverfisvernd, kven-
frelsi, jöfnuð og frið. Við munum áfram standa
vaktina.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Þetta er alvarlegt mál
A
llt bendir til þess að takast muni að koma saman öfl-
ugri ríkisstjórn með einhvern mesta þingmeirihluta
sem sögur fara af hér á landi. Kannski veitir ekki af,
því fram undan eru krefjandi verkefni.
Sú niðurstaða að Sjálfstæðisflokkur og Samfylking
eigi í viðræðum kemur fólki auðvitað mismikið á óvart eftir því
hvaðan er horft. Augljóst var af skrifum að hópur innan Sjálf-
stæðisflokksins var þeirrar skoðunar að ef ekki tækist að lappa
upp á fráfarandi stjórn væri illskásti kosturinn að hefja viðræður
við Vinstri græna. Vinstri grænir sitja nú eftir með sárt ennið af
þeirri einföldu ástæðu að þeir þekktu ekki andstæðinginn. Þeir
einfaldlega trúðu því að öfl innan Sjálfstæðisflokksins, hvers
sjónarmið bergmáluðu á síðum Morgunblaðsins, væru ráðandi
öfl í flokknum. Ákvörðun forystu Sjálfstæðisflokksins um við-
ræður við Samfylkinguna er ekki einungis til marks um raunsætt
pólitískt mat. Það er einnig yfirlýsing um að frjálslyndari öfl hafa
náð tökum á flokknum. Enda ljóst að harðasta stjórnarandstaða
tilvonandi ríkisstjórnar enn sem komið er kemur innan úr Sjálf-
stæðisflokknum sjálfum.
Rót þessarar andstöðu er einkum af tvennum toga. Annars vegar
er persónuleg óvild í garð Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur. Sú
heift á rætur í tapi flokksins á höfuðborginni, sem í huga ákveð-
ins hóps í flokknum var nánast þinglýst eign flokksins. Hin rótin
er ótti ákveðinna afla í flokknum við komandi tíma. Þar er á ferð-
inni hópur harðsnúinna íhaldsmanna sem sækja sýn sína fremur
til bresku lávarðadeildarinnar en hefðbundinna borgaralegra afla
á meginlandi Evrópu. Ótti þessa hóps liggur í þeirri einföldu stað-
reynd að Samfylkingin er Evrópusinnaður stjórnmálaflokkur og
að í frjálslyndum armi Sjálfstæðisflokksins er vaxandi sá hópur
sem gerir sér grein fyrir að líklega verður fárra annarra kosta
völ, þegar til lengri tíma er horft, en að hætta með sjálfstæðan
gjaldmiðil og taka þess í stað upp evru með inngöngu í ESB.
Líklegt er að sú ríkisstjórn sem nú tekur við þurfi að ná tökum
á efnahagsgleðinni og koma þjóðinni niður á jörðina í hagrænu til-
liti. Agi þarf að verða í útgjöldum ef ekki á að myndast krónískur
halli á fjárlögum þegar úr einkaneyslu dregur. Fyrsta skref sem
ný ríkisstjórn mun setja sér sem markmið og þjónar bæði brýnum
úrlausnarefnum og fyrstu skrefum í átt til þess óhjákvæmilega er
að ná að uppfylla þau skilyrði í efnahagsstjórn sem gerðu okkur
tæk í myntbandalag Evrópu. Hitt skrefið er náttúrlega að leggja
það niður fyrir sig hver yrðu samningsmarkmið þjóðarinnar ef
farið yrði í viðræður um aðild að Evrópusambandinu. Það þarf að
undirbúa för hvort sem hún verður farin eða ekki.
Agi í efnahags-
stjórn og Evrópa
Líklegt er að sú ríkisstjórn sem nú tekur við þurfi að
ná tökum á efnahagsgleðinni og koma þjóðinni niður
á jörðina í hagrænu tilliti.