Fréttablaðið - 27.07.2007, Blaðsíða 22

greinar@frettabladid.is
Undanfarnar vikur höfum við fylgst með óhefðbundnum aðgerðum um það bil 30
manna hóps gegn álverum og ýmsu fleiru,
með dyggri aðstoð sumra fjölmiðla. Í sumum
tilvikum höfum við einnig hlýtt á viðtöl við
talsmenn hópsins. Þar hefur meðal annars
ítrekað komið fram að mótmæli gegn álver-
um snúist um að ál sé notað til vopnafram-
leiðslu og í „hernaði“.
Nú vitum við auðvitað öll að ál er notað til ótal
margra hluta, til dæmis í matvæla- og lyfjaiðnaði, í
bíla, skip, flugvélar, ljósastaura, hljómflutnings-
tæki, myndavélar, úðabrúsa, farsíma… og þannig
mætti afar lengi telja. Ætla verður að mótmælend-
urnir fyrrnefndu takmarki af fremsta megni eigin
notkun á öllu sem áli tengist.
Hvað vopnaframleiðsluna varðar þá vitum við
hins vegar líka öll að þar koma ýmis efni og aðrar
bjargir til sögunnar en ál. Þess má til dæmis geta að
íslensk hugbúnaðarfyrirtæki hafa þróað hugbúnað
samkvæmt samningum við bæði breska og banda-
ríska herinn. Gott ef norski herinn átti ekki einhvern
tímann samstarf við íslenska framleiðendur hlífðar-
fatnaðar. Allt er þetta gott og blessað.
Þarna er um að ræða arðbær viðskipti við
bandamenn, ríki sem við höfum áratugum
saman starfað með í varnarbandalagi og
höfum átt við beint samstarf um varnir
Íslands.
Eða hvað? Geta þessi hugbúnaðarfyrirtæki
átt von á málningarslettum á sín húsakynni?
Að starfsemi þeirra verði trufluð þar til
fjölmiðlar hafa náð að mynda uppákomurn-
ar? En hvað þá með aðra aðila sem hafa
framleitt varning sem hermenn og jafnvel hershöfð-
ingjar nota? Ætli bandarískir hermenn hlusti á Björk?
Ætli sovéskir hershöfðingjar hafi jafnvel sporðrennt
íslenskri saltsíld áður en haldið var með skriðdrek-
ana inn í Búdapest eða Prag? Hver er þá samviska
fólksins sem saltaði hér síldina niður í tunnur? Hvað
ef jafnvel vopnaframleiðendur, til dæmis í Svíþjóð,
borða fisk? Getum við þá verið að veiða hann og selja
þangað út?
Er kannski orðið tímabært að fjölmiðlar fari að
hlífa okkur við þessum málflutningi?
Höfundur er aðstoðarframkvæmdastjóri Samorku,
samtaka orku- og veitufyrirtækja.
Vopnasalar borða líka fisk
Þótt Stefán Ólafsson prófessor hafi verið iðinn að safna
gögnum um tekjuskiptingu, hafa
honum verið mislagðar hendur
um úrvinnsluna. Skömmu fyrir
síðustu þingkosningar hélt hann
því til dæmis fram með skírskot-
un til svokallaðra Gini-stuðla,
sem mæla ójafna tekjuskiptingu,
að ójöfnuður hefði aukist hér
langt umfram Norðurlönd og
væri orðinn eins mikill og á
Bretlandseyjum. En hann hafði
reiknað Gini-stuðulinn fyrir
Ísland rangt út. Hann átti að
sleppa söluhagnaði af hlutabréf-
um, eins og gert er í alþjóðlegum
samanburði, til dæmis í nýlegri
skýrslu Evrópusambandsins.
Tekjuskipting er hér svipuð og
annars staðar á Norðurlöndum.
Um svipað leyti kvartaði Stefán
undan því, að fjármagnseigendur
greiddu aðeins 10% skatt af
tekjum sínum, en launþegar hátt í
40%. Þetta er líka rangt. Fjár-
magnseigendur greiða í raun
26,2% af tekjum sínum (fyrst 18%
tekjuskatt fyrirtækja, síðan 10%
fjármagnstekjuskatt af arði út úr
fyrirtækinu). Þar eð skattleysis-
mörk eru 90 þúsund krónur á
mánuði, greiða launþegar
misjafnlega hátt hlutfall af
tekjum sínum: Aðili með 90
þúsund króna mánaðartekjur
greiðir í raun 0% tekjuskatt; aðili
með 180 þúsund krónur greiðir
18% (0% af fyrstu 90 þúsund
krónunum og 36% af því, sem
umfram er) og svo framvegis.
Vegna skattleysismarkanna kemst
enginn alveg upp í 36%.
Þriðja reikningsskekkja Stefáns
var, þegar hann fullyrti, að tölur
norrænu tölfræðinefndarinnar
um lífeyristekjur í nýlegri skýrslu
væru rangar. Samkvæmt þeim
voru lífeyristekjur á mann á
Norðurlöndum að meðaltali
hæstar á Íslandi árið 2004. Stefán
benti hróðugur á, að samkvæmt
sömu skýrslu væru lífeyris-
greiðslur á mann á Norðurlöndum
að meðaltali næstlægstar á
Íslandi. Hann gáði ekki að því, að
fyrri talan var um lífeyristekjur á
hvern lífeyrisþega, en seinni talan
um lífeyrisgreiðslur á hvern
mann á lífeyrisaldri. Á Íslandi
tóku 26 þúsund manns lífeyri árið
2004, en 31 þúsund manns voru á
lífeyrisaldri. Það breytir miklu,
hvort deilt er í tölu með 26.000
eða 31.000.
Margt er þó hnýsilegt í gögnum
Stefáns. Hann birtir til dæmis á
heimasíðu sinni töflur um þróun
tekjuskiptingar frá 1995 til 2004.
Þar greinast skattgreiðendur í tíu
jafnfjölmenna tekjuhópa.
Samkvæmt gögnum Stefáns hafa
kjör allra tekjuhópa batnað, en
kjör hinna tekjuhæstu þó talsvert
örar en hinna tekjulægstu. Hér
reiknar Stefán líklegast ekki
rangt. En þótt kjör hinna tekju-
lægstu hafi ekki batnað hér eins
ört og hinna tekjuhæstu, skiptir
það minna máli en hitt, að kjör
hinna tekjulægstu á Íslandi hafa
batnað miklu örar en kjör hinna
tekjulægstu að meðaltali í
aðildarlöndum Efnahags- og
samvinnustofnunarinnar í París,
OECD. Kjör 10% tekjulægsta
hópsins hafa hin síðari ár batnað
að meðaltali hér um 2,7% á ári, en
um 1,8% í löndum OECD.
Annað er merkilegt í gögnum
Stefáns. Árið 2004 var munur á
tekjum 10% tekjulægsta hópsins
fyrir og eftir skatt um 100 þúsund
krónur á hvern aðila (hjón og
sambýlisfólk). Munurinn á tekjum
10% tekjuhæsta hópsins fyrir og
eftir skatt var hins vegar um
fjórar milljónir króna. Með öðrum
orðum námu beinar skatttekjur af
tekjulægsta hópnum um 100
þúsund krónum á hvern aðila, en
af tekjuhæsta hópnum um fjórum
milljónum króna. Um sex þúsund
manns voru í hverjum tekjuhóp,
svo að 10% tekjulægsti hópurinn
lagði samtals fram um 600
milljónir króna í almannasjóði, en
10% tekjuhæsti hópurinn um 24
milljarða króna (en það var 2004
röskur fjórðungur af heildartekj-
um hins opinbera af tekjuskatti).
Á þessu sést vel, hversu mikil-
vægt efnafólk er. Það leggur
miklu meira í almannasjóði.
Hugsum okkur, að þessir tíu
tekjuhópar yrðu skyndilega ellefu
og við bættist hópur með jafnháar
tekjur að meðaltali og tekjuhæsti
hópurinn (Mónakó yrði til dæmis
sýsla á Íslandi). Þá myndu tekjur
hins opinbera í einu vetfangi
aukast um 24 milljarða króna. En
það væru aðeins fyrstu áhrifin.
Margt myndi síðan bætast við.
Ríkt fólk notar ráðstöfunarfé sitt
eftir skatt ýmist til fjárfestingar
eða neyslu. Það sem rennur til
fjárfestingar hleypir fjöri í
atvinnulífið. Bankar lána út fé, og
fyrirtæki eru stofnuð. Það sem
efnamenn nota í neyslu hefur
einnig sín áhrif. Hús hækka í
verði, bílar seljast betur, veitinga-
hús fyllast. Við þetta batna kjör
almennings, og hagur ríkissjóðs
vænkar. Jafnaðarmenn, sem vilja
öflugt velferðarríki, ættu því að
fagna, ef og þegar ríkum Íslend-
ingum fjölgar. Það gerist með
auknu atvinnufrelsi, ekki síst
skattalækkunum.
Fleira ríkt fólk!
R
atsjárstofnun hefur í tvo áratugi annast einn þátt loft-
varnareftirlits með mjög öflugu ratsjárkerfi. Starfsem-
in hefur verið snar þáttur í vörnum landsins. Banda-
ríkjamenn hafa greitt rekstrarkostnaðinn. Um miðjan
næsta mánuð heyrir kostun þeirra á verkefninu hins
vegar sögunni til.
Hér eru því nokkur tímamót. Þau vekja eðlilega upp ýmsar
spurningar um stefnu stjórnvalda í varnarmálum. Hversu mikil
umsvif eru til að mynda nauðsynleg af Íslands hálfu til þess að full-
nægja varnarsamningnum við Bandaríkin og aðildarsamningnum
að Atlantshafsbandalaginu?
Segja má að allir grundvallarþættir varnarstefnunnar séu skýrir.
En um það sem snýr að eigin umsvifum á þessu sviði og stjórnsýslu
er eitt og annað enn óljóst. Utanríkisráðherra sagði snemma sumars
að ýmsir ættu ugglaust eftir að hrökkva í kút þegar kostnaðartölur
þar að lútandi birtust á haustdögum í fjárlagafrumvarpi.
Það vekur þá spurningu hvort fjárlögin eru réttur vettvangur til
þess að birta í fyrsta sinn þá stefnu sem Ísland ætlar að framfylgja
varðandi einstök verkefni og umsvif í varnarviðbúnaði. Þarf ekki
stefnumótun þar um að liggja fyrir með rökstuddu mati á nauðsyn-
legri starfsemi? Er ekki eðlilegt að sjálfstæð umræða fari fram um
þá stefnumótun?
Ratsjárkerfið hér er vissulega hlekkur í starfsemi af því tagi sem
teygir sig frá Evrópu til Norður-Ameríku. Brottför Bandaríkjahers
bendir hins vegar til þess að bandarísk stjórnvöld telji ekki þörf
á þessu eftirliti hér eins og sakir standa. Hafi annað komið fram
liggur það ekki opinberlega fyrir.
Danir lokuðu ratsjárstöð í Færeyjum. Gilda önnur sjónarmið
þar? Ekki er ólíklegt að svo sé. Eigi að síður þarf í því falli að gera
skilmerkilega grein fyrir því. Þó að hér sé um veigamikla starf-
semi að ræða er rétt að taka ákvarðanir um framhald hennar í víðu
samhengi og með skýrum rökum.
Eðlilegt er að upp komi spurningar um það hvort þetta
ratsjáreftirlit á alfarið að vera á hernaðarlegum forsendum eða
hvort borgaralegir hagsmunir almannavarna eigi eða geti tengst
því. Er unnt að sinna verkefninu með minni kostnaði?
Loftvarnareftirlit er rekið til þess að koma í tíma auga á ástand
sem bregðast þarf við. Hverjir munu taka slíkar ákvarðanir? Íslensk
stjórnvöld eða hernaðaryfirvöld innan Atlantshafsbandalagsins?
Rétt er og mikilvægt að gera grein fyrir þeim ákvarðanaferli til
þess að fá samhengi í nauðsyn eftirlitsins.
Mikilvægt er að stjórnsýsla á þessu sviði verði vönduð og byggi
á skýrum heimildum. Á hún að vera óbreytt eða kallar hún á breyt-
ingar? Er þörf á sérstökum lögum um hernaðarlega starfsemi á
vegum ríkisins? Hvernig á að byggja upp íslenska sérþekkingu á
þessu sviði og lýðræðislegan samráðsvettvang?
Varnir landsins eru meðal mikilvægustu viðfangsefna á hverjum
tíma. Ekkert bendir til annars en haldið hafi verið á þeim málum
af yfirvegun og festu eftir að þau komu með skyndilegum hætti í
fangið á íslenskum stjórnvöldum.
Meðan varnarmálin voru alfarið á herðum Bandaríkjamanna
lutu efnislegar umræður um þau fyrst og fremst að milliríkjasamn-
ingum þar að lútandi. Kostnaðurinn var ekki áhyggjuefni. Nú eru
þessi mál í okkar höndum. Það kallar á opna opinbera umræðu um
einstök viðfangsefni, stefnumótandi ákvarðanir og kostnaðarmat.
Önnur nálgun