Fréttablaðið - 06.12.2007, Síða 24

24 6. desember 2007 FIMMTUDAGUR
Kvennaathvarfið hefur í
dag starfað í 25 ár. Í tilefni
þess bjóða aðstandendur
samtakanna til sigurhátíð-
ar í Ráðhúsinu og minnast
allra þeirra 2.887 kvenna
sem þar hafa dvalið. Þeirra
kvenna sem flúið hafa
ofbeldi maka síns er ekki
minnst sem fórnarlamba
heldur sigurvegara.
„Já, ertu á leiðinni þangað, vina
mín,“ segir góðlegur eldri leigu-
bílstjóri þegar blaðamaður nefnir
heimilisfang Kvennaathvarfsins
sem áfangastað. Heimilisfang
athvarfsins hefur ávallt verið
hálfgert leyndarmál í þau 25 ár
sem það hefur starfað. Er það gert
af tillitsemi við þær konur og börn
sem þangað hafa leitað og til að
reyna að hindra að ofbeldismenn
komi þangað. Staðsetningin er
veitt í gegnum síma. „Það hafa
sumir bílstjórar lent í vandræðum
þegar konur biðja um að fara
þangað en ég veit alveg hvar það
er þótt ég þykist ekkert vita þegar
karlmenn spyrja mig,“ bætir hann
við.
25 ára starfi fagnað
Þó að ekki viti allir hvar Kvenna-
athvarfið er vita flestir hvers
konar starfsemi hefur verið rekin
þar. Fyrsta konan leitaði þar skjóls
6. desember 1982 og hefur Kvenna-
athvarfið því verið starfandi í ald-
arfjórðung en á þeim árum hafa
2.887 konur dvalið þar, oft ásamt
börnum sínum. Af því tilefni bjóða
aðstandendur athvarfsins til
sigurhátíðar í Tjarnarsal Ráðhúss
Reykjavíkur og verður dagskráin
tileinkuð konunum sem brotist
hafa út úr ofbeldissamböndum.
Reynt verður að varpa ljósi á
lífið í athvarfinu með minningar-
brotum starfskvenna og dvalar-
kvenna í gegnum tíðina auk þess
sem sýnt verður brot úr kynning-
armyndbandi um Kvennaathvarf-
ið sem verið er að vinna og flutt
verða ávörp og tónlist.
Þótti hálfgerður óþarfi
„Fólk var ekki á móti því að
Kvennaathvarfið yrði stofnað,
hins vegar voru efasemdir um að
þörf væri fyrir það,“ segir Þór-
laug Jónsdóttir, rekstrarstjóri
Kvennaathvarfsins, þegar talið
berst að viðbrögðum samfélagsins
við stofnun þess árið 1982 fyrir 25
árum.
Markmið Kvennaathvarfsins
hefur frá upphafi verið að veita
konum sem hafa orðið fyrir
ofbeldi, og börnum þeirra, skjól
gagnvart ofbeldismönnum og
einnig að vinna forvarnastarf í því
skyni að draga úr heimilisofbeldi
og ofbeldi gegn konum. Auk þess
sem þar er boðið upp á stuðnings-
viðtöl við konur sem búa við, eða
hafa búið við, heimilisofbeldi.
Í bæklingi sem gefinn var út í
tilefni tíu ára starfsafmæli
athvarfsins var komu fyrsta
barnsins minnst. Það var þriggja
ára örþreyttur drengur sem hafði
komið í fangi móður sinnar sem
þangað leitaði tveimur dögum
eftir að athvarfið var opnað en svo
segir um komu hans: „Heima hafði
enginn friður verið lengi, en þegar
í athvarfið kom, sofnaði barnið og
svaf svo lengi að læknir var kall-
aður til. Hann kvað upp úr með að
ekkert amaði að barninu; það hefði
strax skynjað að það væri á örugg-
um stað og svæfi því vært. Snáð-
inn svaf í tvo og hálfan sólarhring,
að mestu samfellt. Hann vaknaði
aðeins til að drekka og athuga
hvort mamma væri ekki enn þarna
á rúmstokknum en sofnaði svo
aftur.“
Best væri að geta lagt starfið niður
Sigþrúður Guðmundsdóttir, fram-
kvæmdastýra Kvennaathvarfsins,
segir að upphaflega hafi athvarfið
aðeins átt að starfa í skamman tíma
til að vinna á þeim vanda sem væri.
Konurnar sem að því stóðu unnu
launalaust í byrjun og mikil vinna
fór í að finna fé til rekstursins.
„Besta afmælisgjöf athvarfsins
væri auðvitað að vera orðið þarf-
laust og hægt væri að leggja það
niður,“ segir Sigþrúður og brosir.
Tölur úr árskýrslu athvarfsins sýna
þó að sjaldan hefur þörf fyrir starf-
semina verið meiri og nú.
Aldrei hafa fleiri komur verið
skráðar í Kvennaathvarfinu en í
fyrra en samtals voru þær 712.
Margar kvennanna komu oftar en
einu sinni en alls voru konurnar
318. Líkamlegt ofbeldi var oftar
nefnt sem orsök komunnar en áður
hafði tíðkast auk þess sem áverkar
voru sýnilegri á fleiri konum en
áður. Að meðaltali voru þrjár konur
og þrjú börn í athvarfinu á degi
hverjum. Meðalaldur barnanna var
sex ára og höfðu þau einnig verið
beitt ofbeldi í 60 prósentum tilvika.
Sigþrúður segist vona að þessar
tölur sýni ekki að heimilisofbeldi
hafi aukist heldur sé skýringin á
fjölguninni sú að fleiri konur leiti
sér aðstoðar en áður.
Tölur frá ríkislögreglustjóra sýni
meðal annars að árið 2006 komu um
445 heimilisofbeldismál á borð lög-
reglunnar. Hafa verður í huga að
ekki eru öll tilkynnt tilvik skráð í
málaskrá og má því gera ráð fyrir
að tilfellin séu enn fleiri. Reynslan
hefur þó sýnt að aðeins eitt prósent
þessara mála endar með ákæru-
meðferð. Sigþrúður og Þórlaug eru
þó sammála um að vinnubrögð lög-
reglu séu orðin mun betri en áður
var og skilningur á sérstöðu þess-
ara brota meiri. Þá geri dómarar
sér betur grein fyrir að þegar um
er að ræða heimilisofbeldi er
sjaldnast um að ræða eitt einangr-
að atvik eins og í öðrum ofbeldis-
málum heldur hafi ofbeldið yfir-
leitt verið viðvarandi í langan
tíma.
Sigurvegarar, ekki fórnarlömb
„Heimilisofbeldi er sérstakt á
þann hátt að gerandinn í þeim
málum er nákominn þolandanum.
Það er erfitt fyrir konur að sætta
sig við þá staðreynd að maðurinn
sem þær hafa elskað, jafnvel eign-
ast börn með, og er stundum góður
við þær sé ofbeldismaður. Það
þarf mikið hugrekki til að rífa sig
lausa úr slíkum aðstæðum og leita
hjálpar meðal ókunnugs fólks eins
og þær konur sem hingað koma
gera. Þessa hugrekkis viljum við
minnast. Þær eru ekki bara fórn-
arlömb eða þolendur heldur sigur-
vegarar,“ segir Sigþrúður.
Skjól frá ofbeldi
Á þeim árum sem Kvennaathvarf-
ið hefur starfað hefur margt
breyst í starfseminni. Það sem
þær Þórlaug og Sigþrúður nefna
sem brýnustu verkefni athvarfs-
ins á næstunni er að bæta aðstöðu
og þjónustu fyrir börn. Þá vilja
þær sinna útlendum konum betur
en eins og staðan er nú nýtast við-
tölin sem veitt eru í athvarfinu
þeim lítið vegna þeirra takmörk-
uðu fjárráða sem athvarfið hefur
úr að moða til túlkaþjónustu. „Svo
verður húsnæðinu breytt og
stækkað í sumar. það liggur því
fyrir að hér verði allt í ryki á næst-
unni, og jú reyndar rottum líka,
segja þeir svartsýnustu,“ segir
Sigþrúður og hlær ásamt Þór-
laugu.
„Kjarni Kvennaathvarfsins
verður þó alltaf sá sami,“ bætir
Þórlaug svo við og horfir á blaða-
mann. „Það er að veita konum og
börnum skjól undan ofbeldi.“
Skjól í Kvennaathvarfi í aldarfjórðung
„Ég var ekki viss um að ég hefði orðið fyrir nægilega
miklu ofbeldi til að geta leitað hjálpar, því það var á
þessum tíma að mestu leyti andlegt,“ segir Kristín
um fyrsta símtal sitt við starfskonur Kvennaathvarfs-
ins. Það samtal átti sér stað 1985 og var hún þá 21
árs. Mánuði síðar hafði hún samband við vinafólk
sitt og bað það um að aka sér í bæinn, pakkaði
hljóðlega saman helstu nauðsynjum, tók þriggja
ára dóttur sína í fangið og læddist út af heimili
sínu. „Ég man að vinafólk mitt varð ekki einu sinni
hissa þegar ég hringdi. Það sem ég hélt að væri svo
mikið leyndarmál vissu allir.“
Kristín segist ekki hafa getað hugsað sér að leita
ásjár ættingja sinna, þar sem eiginmaður hennar
hefði þá getað elt hana uppi. „Ég var orðin svo
hrædd nálægt þessum manni og vildi vera viss um
að fá algeran frið í smá tíma.
„Mér leið illa fyrsta sólarhringinn, skammaðist
mín fyrir að hafa þurft að flýja. Ég hafði ekki tekið
eftir þeim áverkum sem ég var með og það var
ekki fyrr en ein starfskonan hvatti mig til að leita
til læknis að ég fór að átta mig á því að þessi
ákvörðun mín hefði verið fyrir bestu. Foreldrar mínir
hringdu samt í mig og hvöttu mig til að drífa mig
aftur heim og hætta þessari vitleysu. Þá bað ég um
að vera ekki kölluð oftar í símann,“ segir hún en alls
dvaldi hún í athvarfinu í tíu daga.
Eiginmann sinn hitti Kristín ekki í tvo mánuði
eftir að hún kom út
úr athvarfinu þar sem
hann hafði farið í
meðferð. „Skömmu
síðar tókum við svo
ákvörðun um að
halda sambandinu
áfram,“ segir hún og
dæsir en með kímni.
„Ég var einu sinni ein
af þeim konum sem
sögðust ekki skilja
hvers vegna konur
leituðu ítrekað aftur
í svona aðstæður en
svo lærir maður að
hlutirnir eru ekki svo
einfaldir. Þegar við
skildum árið 1995 var
hann orðinn mjög ofbeldishneigður.“
Kristín gekk með fjórða barn þeirra undir belti
þegar hún ákvað að hún yrði að skilja við mann
sinn. Hann hafði þá nýlega misþyrmt henni svo að
hún hafði meðal annars farið úr kjálkalið og þurft
að láta athuga hvort ófætt barn þeirra hefði hlotið
skaða af höggum hans.
Í tvö ár eftir skilnaðinn ofsótti fyrrverandi maður
hennar hana ítrekað. Svo alvarlegar voru árásir hans
að hún er nú óvinnufær vegna áverka af hans völd-
um. Það var ekki fyrr en hann var dæmdur í tveggja
ára skilorðsbundið fangelsi fyrir ofbeldi gagnvart
henni að martröðinni lauk.
Eldri börn hennar þrjú urðu einnig fyrir ofbeldi
af hendi föður síns og vildu ekkert hafa með hann
að sælda eftir skilnaðinn. „Barnavernd kom þá á
umgengni undir eftirliti, síðar var dregið úr gæslunni
en það gekk illa upp því þau voru svo hrædd við
hann, hann fór svo að missa sig og var þá ákveðið
hann myndi aðeins hitta þau undir eftirliti. Hann
hefur ekki haft samband í mörg ár.“
„Ég var einu sinni kona sem hélt að Kvennaat-
hvarf væri bara fyrir konur sem hötuðu karlmenn. Í
dag veit ég betur. Þó að ég hafi verið ein í töluverð-
an tíma meðan ég jafnaði mig á þeim samböndum
sem ég hafði komið mér í er ég nú á leið í sambúð
með yndislegum manni,“ segir hún og segir mikil-
vægt að nota neikvæða lífsreynslu á jákvæðan hátt.
Segist hún ávallt reyna að benda konum á að
leita sér hjálpar hafi hún grun um að þær sæti
einhvers konar ofbeldi af hendi maka. „Vitanlega
kemur það fyrir að konur bregðast illa við slíkri
uppástungu. En maður verður að reyna. Kvenna-
athvarfið var alltaf minn bjarghringur. Ég gat alltaf
leitað til þeirra og fengið ráðleggingar, þótt ég færi
ítrekað ekki eftir þeim ráðum sem mér voru gefin
gáfust þær aldrei upp á mér.“
Kvennaathvarfið var minn bjarghringur
FRÉTTASKÝRING
KAREN D. KJARTANSDÓTTIR
karen@frettabladid.is
Í GEGNUM TÍÐINA Myndin er tekin í fræðslumiðstöð Kvennaathvarfsins á Vesturgötu við Hlaðvarpan ár 1994. Tilefnið er blaðamannafundur þar sem tilkynnt var um nýtt
starfs- og stjórnunarfyrirkomulag í athvarfinu. Á myndinni eru, talið frá vinstri, Álfheiður Ingadóttir, Sjöfn Ingólfsdóttir, Ragnheiður Guðmundsdóttir, Hildigunnur Ólafsdóttir,
Ólöf Sigurðardóttir, Margrét Pála Ólafsdóttir. MYND/ÞÖK
ERFIÐISVERK OG SNURFUS Það hefur
ekki þurft að kalla út iðnaðarmenn til að
sinna uppbyggingu Kvennaathvarfsins ef
marka má þessa mynd.
MYND/ÚR EINKASAFNI KVENNAATHVARFSINS
FYRSTA KVENNAATHVARFIÐ Fyrsta hús-
næði athvarfsins var við Lindargötu. Eins
og sjá á var húsnæðið ekki glæsilegt í
byrjun og unnu starfskonur þar launa-
laust um tíma.
MYND/ÚR EINKASAFNI KVENNAATHVARFSINS
SKJÓL FYRIR KONUR OG BÖRN Vissulega
hefur verið þröngt um það fólk sem
dvalið hefur í Kvennaathvarfinu í gegn-
um tíðina. Þar hefur þó alltaf verið skjól.
MYND/ÚR EINKASAFNI KVENNAATHVARFSINS
FRAMKVÆMDASTÝRA KVENNAAT-
HVARFSINS Sigþrúður Guðmundsdóttir
segir þær konur sem leitað hafa aðstoð-
ar athvarfsins ekki fórnarlömb eða
þolendur heldur sigurvegara.
FRÉTTABLAÐIÐ/PJETUR
ÞJÓNUSTA KVENNAATHVARFSINS
Athvarf, fyrir konur og börn þeirra þegar dvöl í heimahúsum er þeim óbæri-
leg vegna andlegs eða líkamlegs ofbeldis eiginmanns, sambýlismanns eða
annarra heimilismanna.
Athvarfið er einnig fyrir konur sem hafa orðið fyrir nauðgun.
Símaráðgjöf allan sólarhringinn í síma 561 1205. Konur geta hringt og
rætt mál sín og fengið stuðning og upplýsingar.
Ókeypis viðtöl, þar sem konur geta komið og fengið stuðning og upplýs-
ingar án þess að til dvalar komi.
Nauðsynlegt er að hringja áður í síma 561 1205 og panta tíma.
Sjálfshjálparhópar, þar sem nokkrar konur hittast reglulega undir hand-
leiðslu starfskonu Kvennaathvarfsins. Nauðsynlegt er að koma í viðtal áður.
HEIMILISOFBELDI Krístín
læddist út með þriggja
ára dóttur sinni þegar hún
mætti fyrst í Kvennaathvarf-
ið. SVIÐSETT MYND