Fréttablaðið - 27.11.2008, Blaðsíða 28

28 27. nóvember 2008 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Benedikt Jóhannesson skrifar um
Evrópumál
Margir hafa orð á því hve yfirvegaður Geir Haarde sé í viðtölum. Hann láti
vart haggast þó að hart sé að honum sótt.
Þetta er rétt og sannarlega lofsvert. Hins
vegar er það mjög til baga hve mörgum
málum ríkisstjórnin og einkum Sjálfstæðis-
menn ýta á undan sér og geta ekki tekið af
skarið.
Utanríkisráðherra, formaður Samfylking-
arinnar, virðist hafa mikla ábyrgðartilfinningu. Ólíkt
sumum flokksmönnum sínum segir Ingibjörg Sólrún
að þjóðarhag eigi að setja ofar skammtímahagsmun-
um Samfylkingarinnar. Reyndar leikur hún sama leik
og aðrir Samfylkingarmenn og segist mundu mæta á
mótmælafund gegn ríkisstjórninni ef hún sæti ekki í
henni sjálf. Þetta hefur gefist vel í skoðanakönnunum,
því ekki halda leiknum áfram?
Það virðist viss þversögn en ríkisstjórnin, sem
hefur að undanförnu sætt miklu aðkasti almennings,
gæti enn komist á spjöld sögunnar sem tímamóta-
stjórn. Líklega sér Ingibjörg Sólrún þetta og vill ekki
spilla þessu tækifæri með ótímabærum kosningum.
Helst vill almenningur úrlausn sinna mála en
aðstæður bjóða ekki upp á skjótan bata. Ríkisstjórnin
getur hins vegar markað heillavænlega stefnu til
frambúðar, stefnu sem í raun og veru leiddi til þess að
eftir nokkur ár væru Íslendingar betur settir en nú og
sú staða væri mun styrkari en sú spilaborg sem nú er
hrunin.
Mikilvægur þáttur í göngunni út úr vandanum er
aðild að Evrópusambandinu.
Enginn útlendingur hefur trú á íslensku krónunni. Á
árum áður hélt Steingrímur Hermannsson forsætis-
ráðherra og síðar seðlabankastjóri því fram að
efnahagslögmálin giltu ekki á Íslandi. Stundum
hvarflar að manni að eftirmenn hans séu sama sinnis.
Norðurlandaþjóðirnar hafa orðið fyrir ágjöf vegna
þess að fjárfestar hafa ekki næga trú á þeirra
gjaldmiðlum. Eru þær þó mun fjölmennari en
Íslendingar. Ytra ræða menn vandann af yfirvegun og
hvorki ráðherrar né bankastjórar hæðast að þeim sem
vilja tryggja stöðugleika með því að taka upp evru.
Íslendingar þurfa styrkan gjaldmiðil. Það markmið
næst hraðast með því að hefja viðræður um aðild að
Evrópusambandinu sem allra fyrst. Hins vegar verða
forystumenn Sjálfstæðisflokksins að lýsa því yfir
fyrir landsfund að þeir telji slíkar viðræður
nauðsynlegar. Forsætisráðherra hefur ítrekað
sagt að hann hafi efasemdir um ESB-aðild en
að það séu ekki trúarbrögð. Mikilvægt er að
hann setji hagsmuni þjóðarinnar ofar
kreddum. Enginn vafi er á því að kreppan
væri ekki svo djúp á Íslandi sem raun ber
vitni, ef landið hefði verið aðili að Evrópu-
sambandinu og myntbandalaginu.
Leiðin sem ganga þarf er þessi:
1. Ráðamenn í Sjálfstæðisflokknum lýsi
yfir stuðningi við aðildarviðræður. Eðlilegt er
að foringjar leiði flokkinn en láti ekki teyma
sig áfram.
2. Landsfundur Sjálfstæðisflokksins samþykkir í
janúar að þjóðin skuli ganga til slíkra viðræðna.
3. Stjórnarflokkarnir segja að þeir hyggist starfa
áfram saman uns tekst að leiða þetta mál til lykta.
4. Undirbúningur viðræðna hefst. Þar er hægt að
byggja mikið á starfi nefndar Björns Bjarnasonar um
Evrópumál frá því í fyrra.
5. Viðræður hefjast í apríl 2009 og lýkur á árinu.
6. Í upphafi viðræðna lýsa Íslendingar vilja til þess
að festa gengi krónunnar við evru, til dæmis á
genginu 130. Óskað verður stuðnings ESB við þetta
frá 1. júlí 2009. Ef það gengur eftir verður verðbólga
á Íslandi svipuð og í ES strax og vextir um 5% hærri
en á evrusvæðinu. Hvort tveggja yrði mikil bót fyrir
Íslendinga.
7. Samningur um aðild liggur fyrir í árslok.
8. Þjóðaratkvæði um samninginn fer fram snemma
árs 2010.
9. Verði hann samþykktur samþykkir Alþingi
nauðsynlegar breytingar á stjórnarskrá og þing er
rofið.
10. Alþingiskosningar í maí 2010.
11. Nýtt Alþingi staðfestir breytingar á stjórnar-
skránni og samþykkir samninginn formlega.
Með þessu tryggir núverandi ríkisstjórn að hún
verður í framtíðinni talin hafa komið þjóðinni úr
hreinum ógöngum í jafnvægisástand. Hér verða
áfram vandamál, evran verður ekki orðin formlegur
gjaldmiðill og lífskjör verða miklu lakari en þau voru
í upphafi árs 2008. En þjóðin verður ekki lengur
einangruð og erlendir fjárfestar sjá að þjóðin vill
verða hluti af stórri heild en ekki samfélag sérvitr-
inga sem heldur að efnahagslögmálin gildi ekki hjá
þeim. En þau gilda nú samt.
Það fer best á því að játa það strax.
Höfundur er ritstjóri Vísbendingar, vikurits um
viðskipta- og efnahagslíf. bj@heimur.is
Frestur er á öllu bestur
BENEDIKT
JÓHANNESSON
Tómur tryggingarsjóður
UMRÆÐAN
Helgi Áss Grétarsson
skrifar um IceSasve
Fyrir skömmu rituðu íslensk stjórnvöld
og Evrópusambandið
undir viljayfirlýsingu
um lausn Icesave-deil-
unnar. Í viljayfirlýsing-
unni felst m.a. að
íslenska ríkið ábyrgist
greiðslu lágmarks-
tryggingar innlánseigenda í
útibúum Landsbanka Íslands
hf. á Bretlandi og í Hollandi.
Heildarfjárskuldbinding
íslenska ríkisins vegna þessa
veltur á því hvernig tekst að
koma eignum Landsbanka
Íslands hf. í verð. Það viðhorf
hefur komið fram opinberlega
að íslenska ríkið hafi með vilja-
yfirlýsingunni verið neytt til
að taka við skuldum langt
umfram það sem því er skylt
eftir lögum, sbr. grein Hannes-
ar Hólmsteins Gissurarsonar í
Morgunblaðinu 21. nóvember
2008. Efast má um að þessi
skilningur sé réttur. Það stafar
ekki síst af því hvernig staðið
hefur verið að fjármögnun
íslenska innlánatryggingakerf-
isins.
Fjármögnun innlánatrygginga-
kerfa
Ráða má af aðfaraorðum til-
skipunar um innlánatrygginga-
kerfi 94/19/EB að tilgangur
hennar sé fyrst og fremst að
vernda lágmarkshagsmuni inn-
lánseigenda. Þessir hagsmunir
eru skilgreindir í 1. mgr. 7. gr.
tilskipunarinnar, þ.e. innstæð-
ur hvers innlánseigenda skulu
tryggðar upp að vissu lágmarki
sem nemur nú tæpum 21.000
evrum. Að sjálfsögðu þurfa að
vera til eignir í innlánatrygg-
ingakerfum til að hægt sé að
tryggja þessa lágmarksvernd.
Gefið er til kynna í tilskipun-
inni að lánastofnanirnar skuli
sjálfar standa straum af kostn-
aðinum við fjármögnun kerfis-
ins, sbr. fyrri málsliður 24.
mgr. aðfaraorða tilskipunar-
innar.
Það er flókið að vita á hverj-
um tíma hversu mikið af eign-
um þurfa að vera til í innlána-
tryggingakerfi til að mæta
mögulegum heildarskuldbind-
ingum sem leiða af 1. mgr. 7.
gr. tilskipunarinnar. Af þessum
ástæðum m.a. er ríkjum heim-
ilt að ákvarða greiðslur í kerfið
sem hlutfall af heildarinnlán-
um, sbr. fyrri málsliður 4. mgr.
7. gr. tilskipunarinnar. Skilyrði
þess að slík leið sé tæk er að
hún tryggi að eignir kerfisins
dugi fyrir a.m.k. 90% af þeirri
heildarfjárskuldbindingu sem
leiðir af lágmarkstryggingu
innlánseigenda í 1. mgr. 7. gr.
tilskipunarinnar. Mælt er fyrir
um þetta í síðari málslið 4. mgr.
7. gr. tilskipunarinnar sem á
ensku er svohljóðandi: „The
percentage guaranteed must,
however, be equal to or exceed
90% of aggregate deposits until
the amount to be paid under
the guarantee reaches the
amount referred to in para-
graph 1.“
Íslenska fjármögnunarleiðin
Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga
um innstæðutryggingar og
tryggingakerfi fyrir fjárfesta
nr. 98/1999 skal heildareign
innstæðudeildar Tryggingar-
sjóðs innstæðueigenda og fjár-
festa (hér eftir nefndur Trygg-
ingarsjóðurinn) nema að
lágmarki 1% af meðaltali
tryggðra innstæðna í viðskipta-
bönkum og sparisjóðum á næst-
liðnu ári. Fjármögnun Trygg-
ingarsjóðsins var því
í samræmi við fyrri
málslið 4. mgr. 7. gr.
tilskipunarinnar.
Engin íslensk laga-
regla kvað á um að
heildareignir inn-
stæðudeildar trygg-
ingarsjóðsins þyrftu
að hrökkva fyrir 90%
lágmarkinu skv. síð-
ari málslið 4. mgr. 7.
gr. áðurnefndrar til-
skipunar. Í fram-
kvæmd var þeirri reglu ekki
heldur fylgt eftir þó að þess
hafi verið væntanlega kostur,
t.d. með verulegri hækkun á
greiðsluhlutfalli viðskipta-
banka og sparisjóða í sjóðinn.
Fram hefur komið að um 15
milljarðar kr. séu nú til í inn-
stæðudeild Tryggingarsjóðs-
ins. Gert er ráð fyrir að heild-
arfjárskuldbinding vegna
lágmarkstryggingar innláns-
eigenda Icesave-reikninganna
nemi samtals 640 milljörðum
króna. Sé tekið mið af 1. mgr. 7.
gr. tilskipunarinnar og síðari
málslið 4. mgr. 7. gr. hennar þá
hefði tryggingarsjóðurinn
þurft að afla a.m.k. 576 millj-
arða kr. frá Landsbanka Íslands
hf. til að tryggingarvernd inn-
lánseigenda í Icesave–reikn-
ingunum væri fyrir hendi, þ.e.
90% af 640 milljörðum króna.
Þessar tölur sýna augljóslega
að íslenska kerfið var illa fjár-
magnað miðað við þær skýru
skyldur sem leiða af 1. mgr. og
síðari málslið 4. mgr. 7. gr. til-
skipunar um innlánatrygginga-
kerfi.
Ályktanir
Í ritinu EES-réttur og Lands-
réttur, bls. 196-227, eftir Davíð
Þór Björgvinsson, núverandi
dómara við Mannréttindadóm-
stól Evrópu, er fjallað ítarlega
um skaðabótaskyldu ríkja sam-
kvæmt EES-rétti. Með hliðsjón
af þeirri umfjöllun og dóma-
fordæmum liggja haldbær
lagarök því til grundvallar að
íslenska ríkinu hafi verið skylt
skv. EES-rétti að tryggja lág-
markshagsmuni innlánseig-
enda á Icesave-reikningum
Landsbanka Íslands hf. á Bret-
landi og í Hollandi. Þessi álykt-
un er í hnotskurn reist á
þrennu:
Í fyrsta lagi er hún reist á því
að í skjóli starfsleyfa frá
íslenskum stjórnvöldum safn-
aði Landsbanki Íslands hf.
háum fjárhæðum annars vegar
í útibúi bankans á Bretlandi frá
síðla árs 2006 og hins vegar í
útibúi bankans í Hollandi frá
vormánuðum 2008.
Í öðru lagi er hún reist á því
að íslenska ríkið hefur hagað
lögum og réttarframkvæmd
þannig að haustið 2008 var
Tryggingarsjóðurinn nánast
tómur í samanburði við mögu-
legar heildarfjárskuldbinding-
ar sem á sjóðinn gætu fallið.
Í þriðja lagi er hún reist á að
brotið hafi verið gegn skýrum
ákvæðum í tilskipun um inn-
lánatryggingakerfi með þeim
afleiðingum að þeir, sem
ákvæðin áttu að vernda, urðu
fyrir tjóni.
Höfundur er lögfræðingur.
HELGI ÁSS
GRÉTARSSON
Það er flókið að vita á
hverjum tíma hversu mikið
af eignum þurfa að vera til í
innlánatryggingakerfi til að
mæta mögulegum heildar-
skuldbindingum sem leiða
af 1. mgr. 7. gr. tilskipunar-
innar.
Auglýsingasími
– Mest lesið