Fréttablaðið - 06.12.2008, Side 22

Fréttablaðið - 06.12.2008, Side 22
22 6. desember 2008 LAUGARDAGUR greinar@frettabladid.is FRÁ DEGI TIL DAGS FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871 O rsakir og afleiðingar bankahrunsins hafa eðlilega beint athygli manna að stjórnkerfinu og skipulagi þess. Spurningar hafa vaknað hvort annars konar stjórn- skipan gæti þjónað betur markmiðum nýrra tíma. Þingræðisskipulagið á djúpar rætur í samfélaginu. Fyrir því er norræn hefð. En það er tæpast svo heilagt að það þoli ekki gagnrýna umræðu. Ef hennar er ekki þörf við ríkjandi aðstæður, þá hvenær? Eftir þingræðisreglunni getur engin ríkisstjórn setið nema hún njóti trausts meirihluta Alþingis. Í dagsins önn er það hins vegar svo að framkvæmdavaldið stýrir þinginu. Það er einmitt sá veru- leiki sem ýmsir hafa efasemdir um. Með nokkrum rétti má segja að eftirlitshlutverk þingsins með framkvæmdavaldinu sé fyrir þá sök ekki eins sterkt og það þyrfti að vera. Helsti ávinningurinn við fyrirfram gefinn þingmeirihluta er sá að kerfið er skjótvirkt. Hinn kosturinn er að kjósa framkvæmdavaldið sérstaklega. Það er þá óháð þinginu. Ríkisstjórnin getur ekki gengið að vísum þingmeirihluta og þarf því að semja um framgang einstakra mála. Það getur tekið lengri tíma en í þingræðiskerfinu. Ólíkar pólitísk- ar fylkingar geta ráðið ríkisstjórn og þingi. Við slíkar aðstæður er hins vegar líklegra að eftirlitshlutverk þingsins verði virkara en nú er. Öðru hvoru alla síðustu öld komu fram hugmyndir um að fórna þingræðisskipulaginu. Prófessor Guðmundur Finnbogason setti fram sérstæðustu hugmyndina í riti sínu Stórnarbót árið 1924. Þar lagði hann til að ríkisstjórnir kjörnar af þinginu misstu sjálf- krafa umboð þegar sérstök efnahagsvísitala færi yfir rautt strik. Í aðdraganda lýðveldisstofnunarinnar reifaði Bjarni Bene- diktsson hugmyndir um afnám þingræðisreglunnar með vísun bæði til bandaríska kerfisins og þess svissneska. Af sama tilefni en nokkru síðar rituðu bæði Gylfi Þ. Gíslason og Ólafur Jóhann- esson greinar með opnum hug um kosti og galla þess að aðskilja löggjafarvaldið og framkvæmdavaldið. Skoðanakönnun sem gerð var um það leyti sem lýðveldis- stjórnarskráin var sett sýndi að þrír fjórðu hlutar þjóðarinnar aðhylltust þingræðisskipulagið en um fjórðungur aðskilnað að bandarískum hætti. Það er svo ekki fyrr en í byrjun níunda ára- tugarins að Vilmundur Gylfason gerir aðskilnað löggjafarvalds og framkvæmdavalds að pólitísku stefnumáli með skírskotun til siðrænna umbóta. Engan veginn er unnt að ganga út frá því sem vísu að breyting á stjórnkerfinu leysi sjálfkrafa allt það sem reiði manna snýst um nú um stundir. Það breytir ekki hinu að ærin ástæða getur verið að skoða gaumgæfilega hvort breytt skipulag þætti horfa til framfara. Í þessu samhengi er einnig vert að huga að því hvort rétt væri að auka vægi persónukjörs á kostnað listakosninga. Fjölmargar leiðir eru til í þeim efnum. Beinni tengsl kjósenda og kjörinna fulltrúa eru æskileg. Fjölmiðlar gegna þar mikilvægu milliliða- hlutverki en þurfa ekki að einoka sviðið. Þjóðaratkvæðagreiðslur um stærri mál koma hér líka til álita. Þó að efnahagsendurreisnin sé forgangsverkefni dagsins eru þetta verðug umhugsunarefni í því samhengi öllu. Á að breyta stjórnskipaninni? Umhugsunarefni ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR Keynes hrósar sigri Nú eru allir orðnir hallir undir kenningar Keynes. Jafnvel bandarískir hægrisinnar fylkja sé nú bak við málstað hans af slíkum móð að orð fá því ekki lýst. Fyrir þau okkar sem byggðum kenningar okkar á fræðilegum grunni Keynes er þetta sigurstund, eftir rúmlega þriggja áratuga eyðimerkur- göngu. Að vissu leyti má segja að rök og sannanir hafi nú borið sigurorð af hugmyndafræði og hagsmunum. Hagfræðikenningar hafa fyrir löngu sýnt fram á hvers vegna óbeislaðir markaðir leiðréttu ekki sjálfa sig, hvers vegna væri þörf á reglum og eftirliti og hvers vegna ríkið hefði mikil- vægu hlutverki að gegna í hagkerfinu. Margir, sérstaklega á fjármálamarkaðnum, ráku hins vegar vissa tegund af markaðs- legri bókstafstrú. Það leiddi til misráðinnar stefnumörkunar – sem sumir af efnahagsráðgjöf- um Baracks Obama, nýkjörins Bandaríkjaforseta, töluðu fyrir – og hafði áður reynst þróunar- löndum dýrkeypt. Það var ekki fyrr en sama stefna fór að valda búsifjum í Bandaríkjunum og fleiri iðnríkjum sem sannleikur- inn fór að renna upp fyrir mönnum. Ekki sama til hvaða aðgerða er gripið Keynes hélt því bæði fram að markaðir leiðréttu sig ekki sjálfir og að í snarpri efnahags- lægð væri peningamálastefna ekki vænleg til árangurs. Aðgerða í ríkisfjármálum væri þörf. En það er ekki sama til hvaða aðgerða í ríkisfjármálum er gripið. Í Bandaríkjunum, þar sem skuldaaukning heimilanna og mikil óvissa vofir yfir, myndu til dæmis skattalækkanir hrökkva skammt núna (rétt eins og í Japan á 10. áratug síðustu aldar). Skattalækkanirnar í Bandaríkjunum í febrúar síðastliðnum voru til dæmis að miklu leyti, ef ekki mestu leyti, nýttar í sparnað. Í ljósi hins ógnarlanga skuldahala sem Bush-stjórnin skilur eftir sig ætti Bandaríkjun- um að vera umhugað um að hámarka efnahagslega örvun fyrir hvern dollara sem er eytt. Bandaríkin súpa nú seyðið af því að of lítið var fjárfest í tækni og grunnþáttum hagkerfisins, sér í lagi af vistvænum toga, og gjáin milli ríkra og fátækra stækkar. Að bregðast við því krefst þess að samræmi sé á milli útgjalda til skemmri tíma og og sýn til lengri tíma. Það krefst endurskipulagningar á sviði skattlagningar og útgjalda. Að lækka skatta hinna minnst efnuðu og hækka atvinnuleysis- bætur, en hækka um leið skatta hinna ríku, getur örvað hagkerf- ið, minnkað fjárlagahallann og dregið úr ójöfnuði. Keynes hafði áhyggjur af greiðslugetugildru – vangetu fjármálayfirvalda til að minnka eða auka lánsfjármagn, til að halda hjólum efnahagslífsins gangandi. Ben Bernanke, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, hefur af fremsta megni reynt að forðast að seðlabankanum verði kennt um að hafa dýpkað kreppuna, rétt eins og þegar honum var kennt um að hafa valdið Kreppunni miklu, eins og frægt er, en lánsfjármagn dróst saman um leið og bankarnir riðuðu til falls. En það ber að lesa bæði sagnfræði og hagfræði gaum- gæfilega. Það er ekki tilgangur- inn í sjálfu sér að standa vörð um fjármálastofnanir, heldur leiðin að takmarkinu. Það er lánsfjármagnsflæðið sem skiptir máli. Ástæðan fyrir því að gjaldþrot banka höfðu svo mikið að segja í Kreppunni miklu var sú að þeir gegndu því hlutverki að meta lánshæfi og voru þannig mikilvægar uppsprettur upplýsinga til að viðhalda nauðsynlegu lánsfjármagni. Úr lánastarfsemi í flutningastarfsemi En fjármálakerfi Bandaríkjanna hefur tekið stakkaskiptum síðan á 4. áratug síðustu aldar. Margir af stóru bönkunum í Bandaríkj- unum færðu sig úr „lánastarf- semi“ yfir í „flutningastarf- semi“. Þeir einbeittu sér að því að kaupa eignir, setja þær í nýjar umbúðir og selja á ný. Og um leið slógu þeir nýtt tossamet við áhættu- og greiðslumat. Hundruð milljörðum dollara hefur nú verið eytt í að halda lífi í þessum óstarfhæfu stofnunum. Ekkert hefur verið gert til að taka á fúnum innviðum þeirra, sem stuðluðu að skammsýnni hegðun og óhóflegri áhættutöku. Launin sem menn skömmtuðu sjálfum sér voru úr algjörum takti við það sem almennt gerðist. Það þarf ekki að koma á óvart þótt þessi eltingaleikur við eiginhagsmuni (græðgi) hafi haft samfélagslegar hörmungar í för með sér. Hagsmuna hluthafanna var ekki einu sinni gætt. Um leið er of lítið gert til að styðja banka sem gera það sem bankar eiga að gera – lána peninga og meta greiðslugetu. Ríkisstjórn Bandaríkjanna hefur tekið á sig billjónir dollara í skuldbindingum og áhættu. Til að bjarga fjármálakerfinu, ekki síður en ríkisfjármálunum, þarf hver dollar að nýtast sem best, ellegar mun fjárlagahallinn, sem hefur tvöfaldast á undanförnum átta árum, snaraukast. Í september var rætt um að ríkið myndi endurheimta peningana sína með vöxtum. Eftir því sem björgunaraðgerð- irnar blása sífellt meira út kemur í ljós að þetta var aðeins enn eitt dæmið um vanmat fjármálamarkaðanna. Skilmál- arnir fyrir björgunaraðgerðun- um komu sér illa fyrir skatt- greiðendur en þrátt fyrir allt sem í þær hefur verið lagt hafa þær ekki borið mikinn árangur. Einlæg hugarfarsbreyting? Þrýstingur nýfrjálshyggjunnar á afnám reglugerðarkerfisins þjónaði hagsmunum sumra vel; fjármálamarkaðir mökuðu krókinn í frelsinu. Það má vera að það hafi komið bandarískum fyrirtækjum vel að geta selt ótryggar eignir og taka þátt í spákaupmennsku um allan heim, jafnvel þótt það þýddi að miklum kostnaði væri velt yfir á aðra. Nú er sú hætta fyrir hendi að kenningar í anda Keynes verði notaðar, eða misnotaðar, til að þjóna sömu hagsmunum. Hafa þeir sem þrýstu á afnám reglugerða fyrir áratug lært sína lexíu? Eða sækjast þeir einfaldlega eftir yfirborðs- kenndum umbótum – að uppfylla lágmarksskilyrði til að réttlæta hinar rándýru björgunaraðgerð- ir? Hafa þeir skipt um skoðun eða skipt um aðferð? Því eins og horfir við í dag virðast kenning- ar Keynes gróðavænlegri en fylgispekt við markaðslega bókastafstrú! Fyrir áratug, þegar kreppa reið yfir Asíu, var mikið rætt um þörfina á að endurskipuleggja hið alþjóðlega fjármálakerfi. Lítið var aðhafst. Það er brýnt að við bregðumst ekki aðeins við aðsteðjandi vanda á viðeigandi hátt, heldur ráðumst einnig í nauðsynlegar umbætur til að búa til alþjóðahagkerfi sem tryggir stöðugleika, hagsæld og jöfnuð til framtíðar. Höfundur er Nóbelsverðlaunahafi í hagfræði og prófessor við Columbia-háskóla. Millifyrirsagn- ir eru blaðsins. ©Project Syndi- cate. JOSEPH STIGLITZ Í DAG | Hagfræðikenningar hafa fyrir löngu sýnt fram á hvers vegna óbeislaðir markaðir leiðréttu ekki sjálfa sig, hvers vegna væri þörf á reglum og eftirliti og hvers vegna ríkið hefði mikilvægu hlutverki að gegna í hagkerfinu. Margir, sérstak- lega á fjármálamarkaðnum, ráku hins vegar vissa tegund af markaðslegri bókstafstrú. Frekari aðstoð Þótt stjórnmálamennirnir okkar standi almennt í þeirri meiningu að þeir séu algjörlega frábærir og þar með færir til allra verka er ekki víst að sú sé raunin. Þegar bankarnir hrundu og allt fór á hvolf var kallað eftir aðstoð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Hún fólst í ráðgjöf og fyrirgreiðslu. Meirihluti þingmanna taldi það einu færu leiðina til að koma efnahagnum í átt til hins eðlilega. Nú þegar það skref hefur verið stigið má huga að næsta skrefi. Það gæti falist í að leita eftir aðstoð Alþjóðastjórn- málasjóðsins. Sú stofnun hlýtur að leynast einhvers staðar og geta lagt okkur til góð ráð. Jafnvel nokkra stjórnmálamenn. Símtalið DO: „Sæll.“ GHH: „Já, sæll.“ DO: „Efnahagshorfurnar eru slæmar og ég vil vara ríkisstjórnina við því að það eru núll prósent líkur á að bank- arnir lifi þetta af.“ GHH: „Þakka þér fyrir það.“ DO: „Blessaður.“ GHH: „Já, blessaður.“ Nákvæmnin er jú mikilvæg Málfarið í þing- skjölum er áhugavert. „Með frumvarpinu er lagt til að frestað verði að hluta gildistöku 10. gr. laga nr. 97/2008, um breyt- ingu á lyfjalögum, nr. 93/1994, með síðari breytingum, til 1. apríl 2009 og þá eingöngu hvað varðar smásölu lyfja. Þessum hluta ákvæðisins var frestað til 1. janúar 2009 með lögum nr. 120/2008, um breytingu á lögum nr. 97/2008, um breytingu á lyfjalög- um, nr. 93/1994, með síðari breytingum.“ Ekki er nóg með að skrifa þurfi svona texta heldur þarf að lesa hann líka – upp- hátt. Það gengur ekki alltaf vel. bjorn@frettabladid.is Rauðarárstíg 6 Sími: 567-7888 www.art2b.is Nýtt sölugallerý Vönduð olíumálverk og listmunir eftir íslenska og erlenda listamenn. Ljósmyndir af málverkunum og stærðir má finna á heimasíðu okkar art2b.is Verðdæmi: 70x70 cm 39.200.- 145x145 cm 86.000.- Fjármálakreppan
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112

x

Fréttablaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.