Tíminn - 05.12.1982, Blaðsíða 19
18
SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1982.
SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1982.
19
Guðmundur Finnbogason.
Ásgrímur Jónsson.
■ Á öðrum og þriðja áratug þessarar aldar, sem
voru mikil gróskuár í íslenskri myndlist, starfaði í
Reykjavík Listvinafélag íslands, samtök myndlist-
armanna og áhugafólks um fagrar listir. Þetta félag
gegndi merku hlutverki við að kynna almenningi
myndlist, einkum með opinberum samsýningum,
og verðskuldar að sögu þess sé gaumur gefinn. Við
rifjum hér upp höfuðþætti í sögu félagsins í tilefni
af því að á þessu ári er hálf öld liðin frá því það
leið endanlega undir lok. í frásögninni er stuðst við
bæjarblöðin í Reykjavík og gerðabók félagsins sem
varðveitt er á Þjóðminjasafninu.
Upphaf Listvinafélagsins -
Um tildrög þess að Listvinafélagið var
stofnað segir í gerðabókinni: „í júní-
mánuði 1915 átti Ríkarður Jónsson mynd-
höggvari tal við Einar Jónsson myndhöggv-
ara um að stofna til félagsskapar
meðal íslenskra listamanna og þeirra er
áhuga hafa á fögrum listum hér á landi.
Kom þeim saman um að gera tilraun til
auka þekkingu á íslenskum listum
erlendis."
Á fundinum var kjörin þriggja manna
stjórn. Ríkarður Jónsson myndhöggvari
var kosinn formaður til þriggja ára,
Matthías Þórðarson fornminjavörður
var kosinn ritari og Þórarinn B. Þorláks-
son var kosinn gjaldkeri. 27 manns
skráðu sig stofnfélaga Listvinafélags
erindi þau um listir og listasögu sem þar
voru flutt af og til. Hluti þessara erinda
var gefinn út í tveimur bókum Smárít
Listvinafélagsins I-U, og komu út með
nokkrum styrk úr ríkissjóði 1920 og
1925.
Fyrsta erindið var flutt listvinum af
Matthíasi Þórarðsyni í febrúar 1917.
Hann talaði þá um Bertel Thorvaldsen.
Hann átti síðan eftir að flytja tíu önnur
erindi á fundum Listvinafélagsins fram
til 1926: um skjaldarmerki íslands um
listir Forn-Egypta, Babýloníumanna og
Assýringa, um listamennina Hjalta Þor-
steinsson, Sæmund Hólm, Ólaf á Kóngs-
bergi, Helga Sigurðsson, Þorstein Hjal-
talín og Þorstein Guðmundsson.
Aðrir fyrirlesarar voru Alexander
Jóhannesson, Ársæll Árnason bókbind-
ari, Bjarni Jónsson frá Vogi, Guðmund-
ur Finnbogason prófessor., Guðmundur
Hannesson læknir, Ríkarður Jónsson,
Sigfús Blöndal bókavörður og þrír
útlendingar: Ljuba Friedland frá Rúss-
landi Hildur Arpi frá Uppsölum og
dr.phil. Karl Kortsen. Alexander ræddi
um list Einars Jónssonar og 1920 talaði
hann um expressionisma, og „sagði á
honum kost og löst frá sjónarmiði
mótstöðumanna og fylgismanna" eins
og komist er að orði í gerðabók félagsins.
1922 flutti hann enn erindi um málaralist
nútímans. Guðmundur Finnbogson tal-
aði um gullinsnið og síðar um lista-
skynjanir; Guðmundur Hannesson sagði
frá gömlu sveitabæjunum á íslandi og
húsagerð á Norðurlöndum; Ríkarður
Jónsson talaði um ítalska list. Útlensku
gestirnir ræddu um list í heimalöndum
sínum, Rússlandi og Svíþjóð, og eins um
tengsl sálarfræði og listar. í gerðabókinni
segir að á eftir slíkum erindum hafi
jafnan verið borið fram kaffi og bakkelsi
og listvinir skipst á skoðunum.
Formannaskipti urðu í -félaginu á
þriggja ára fresti, eins og félagslög
kváðu á um: 1922-25 var Þórarinn B.
Þorláksson formaður, 1925-28 var Matt-
hías Þórðarson formaður, Finnur Jóns-
Hálf öld frá því Listvinafélag Islands leið nndir lok:
Sýnendum fjölgaði aðeins um tvo við
þessa breytingu, en nokkur hópur þeirra
sem sýnt hafði 1924 kom ekki fram að
þessu sinni, þannig að nýliðar voru fleiri
en heildartalan gefur til kynna.
Listsýningin 1927
Á félagsfundi í Listvinafélaginu í mars
1927 var samþykkt að leigja Listvinahús-
ið, en halda þó opnum möguleika á
sýningu þar um vorið. Þetta eru fyrstu
merki þess að félagið sé að draga saman
seglin. Félagið hafði sætt gagnrýni fyrir
tvær fyrri sýningar og sá frískleiki sem
einkenndi fyrstu starfsárin virðist nú
hafa verið farinn að dvína. Sjöunda
almenna listsýningin var þó haldin í maí
sama ár.
Á sýningu þessari voru 108 verk eftir
16 málara. Tólf þeirra eru nefndir í
bæjarblöðunum, en sýningarinnar er
ekki getið í gerðabók félagsins. Þessir
sýnendur voru: Ásgrímur Jónsson,
Brynjólfur Þórðarson, Einar Jónsson,
Finnur Jónsson, Guðmundur Einarsson,
Jón Jónsson, Óskar Scheving, Ríkarður
Jónsson, Sigríður Erlendsdóttir, Sigrún
Kjartansdóttir, Snorri ArinbjarnSr og
Þorvaldur Skúlason.
í annað sinn var engin dómnefnd
starfandi. Af þeim sökum urðu harðar
deilur um sýninguna á opinberum vett-
vangi, þótt að hluta til snérust þær um
önnur efni. Jóhannes Kjarval birti t.d.
auglýsingu í Alþýðubiaðinu 10. maí og
varaði „alla þá er listsýningar sækja að
fara ekki (svo) á sýningu Listvinafélags-
ins... vegna þess að hann álítur að hætta
stafi af að vera í miðsal (sýningar-)
hússins vegna sprunginna veggja og
rangrar byggingar á þakinu." Formaður
Listvinafélagsins, Thorvaldur Krabbe,
kvað þetta fjarðstæðu eina.
Alþýðublaðið lagði orð í belg: „Það
er að vissu leyti rétt sem meistari Kjarval
segir að það er háskalegt að koma á
listsýninguna en ekki fyrir það að hrynja
muni á mann raftarnir eins og hann
heldur, heldur er hún drepandi fyrir þá
(Ki
■ F.inar Jónsson.
Hnignun og endalok
Listavinafélagsins
Eftir umrótið í kringum sjöundu
listsýninguna lá starfsemi Listvinafélags-
ins að mestu niðri. Þó var haldinn
aðalfundur í febrúar 1928, en ekki er að
sjá að þar hafi neinar umræður farið
fram um starfsemi félagsins. í nóvember
sama ár var haldinn fundur með eigend-
um hlutabréfa í Listvinahúsinu og sú
ákvörðun tekin að selja húsið. Það var
auglýst til sölu í janúar 1929.
Á aðalfundi félagsins í mars 1929 kvað
skyndilega við annan tón. Rætt var um
listsýningu á vori komanda og nefnd
kosin til að ræða við listamenn um
tilhögun hennar. Formaður félagsins
upplýsti að sýning væri undir því komin
að búið væri að reisa sýningarskála á
vegum ríkisins, eins og farið hefði verið
fram á. Af þessari sýningu varð ekki.
í júní var enn haldinn fundur með
eigendum Listvinahússins en félagið
hafði þá staðið í samningum við bæjar-
stjórn um sölu þess. í júlí var gengið frá
kaupunum og húsið selt bænum fyrir 12
þúsund krónur.
Árið 1930 lá allt starf Listvinafélagsins
■ Rikarður Jónsson.
hafið nýtt landnám, er miðar að því að
höndla það sem fagurt er og sérkennilegt
í ásýnd lands og lýðs öldum og óbornum
til yndis.“
Þegar sigurinn hafði unnist í stjórn-
málum og fullveldið var fengið stóðu
Islendingar á krossgötum. Framundan
var tími þjóðfélagslegrar og mcnningar-
legrar formleitar" skrifar Björn Th.
Björnsson.
Að Listvinafélaginu stóð tveir hópar:
annars vegar borgarastétt Reykjavíkur,
embættismenn, menntamenn og kaup-
menn, og hins vegar myndlistarmenn.
Ekki er fjarri að ætla að Guðmundur
Finnbogason hafi mælt fyrir munn
margra í hinum fyrrnefnda hóp er hann
lýsti viðhorfi til myndlistar með þessum
hætti á listsýningunni 1919: „Vér þráum
að sú fegurð er líðandi stund bregður
skyndilega yfir láð og lög mætti verða
varanleg eign vor og allra þeirra sem
hennar eru hæfir að njóta...Hlutverk
listamannsins er að gera þennan auð að
varanlegri eign þjóðarinnar, festa sér-
kennileikann jg fegurðina á léreftið, eða
móta í málm og stein."
En myndlist getur ekki lifað eftir
forskriftum. Ef einhvern lærdóm má
Gamla Iðnskólahúsið í Reykjavík: Þar voru hugmyndir um stofnun Listvinafélagsins fyrst reifaðar sumarið 1915.
yyDinglaði meinleysislega við afleiðinguna í stað þess
að taka karlmannlegum höndum á orsökinni”
Félagið átti mikilvægan þátt í að ryðja íslenskri nútímamyndlist braut, en liðaðist í sundur vegna ágreinings um listræn gildi
að koma á fót slíkum félagsskap og áttu
síðan tal við nokkra aðra listamenn og
listvini í Reykjavík um þetta. Síðan
komu þessir menn allir saman í kennslu-
stofu Iðnskólans við Lækjargötu, Rík-
arður og Einar, Ásgrímur Jónsson og
Þórarinn B. Þorláksson málarar, Guð-
jón Samúelsson nemandi í húsbygg-
ingarfræði Sigríður Björnsdóttir og
Kristín J. Jacobsen, ennfremur Brynjólf-
ur Björnsson tannla&knir og Matthías
Þórðarson fornminjavörður. Urðu
nokkrar umræður á fundinum og kom
öllum saman um að gera bæri tilraun til
að stofna listamannafélag. Var rætt um
í sambandi við það bæjarskipun og
bæjarprýði og fleira, er slíkur félags-
skapur ætti að láta til sín taka. Lista-
mennirnir kváðust sjálfir of fáir til að
mynda félag út af fyrir sig; vildu mynda
samband allra listvina hér á landi.“
Listvinafélag stofnað
Nokkuð dróst það að boðað væri til
stofnfundar listvinafélags. Hann var
ekki haldinn fyrr en í febrúar árið eftir.
Þar voru samþykkt lög fyri'r félagið í 14
greinum og stjórn kjörin. Önnur grein
félagslaga hljóðaði svo:
„Tilgangur félagsins er: að efla þekk-
ingu og áhuga íslendinga á fögrum
listum í þrengri merkingu, þ.e. dráttar-
list, prentlist, höggmyndalist og húsa-
gerðarlist; að vinna að útbreiðslu góðra
listaverka og eftirmynda þeirra; að gera
íslenskum listvinum hægra fyrir að
kynnast framförum erlendra lista, og að
íslands. Af þjóðkunnum mönnum má
nefna Alexander Jóhannesson málfræð-
ing, Ásgrím Jónsson listmálara, Baldvin
Björnsson gullsmið, Bjarna Jónsson
forstjóra, Björnsterne Björnsson
gullsmið, Einar Erlendsson húsasmið,
Einar Jónsson myndhöggvara, Emil
Thoroddsen tónskáld, Guðjón Samúels-
son arkitekt, Guðmund Hlíðdal verk-
fræðing, Guðmund Thorsteinsson list-
málara, Jón Helgason prófessor í guð-
fræði, Sigríði Zöega og Steinunni Thor-
steinsson ljósmyndara.
Veita má því athygli að hér eru á ferð
brautryðjcndur íslenskrar nútímamynd-
listar og listvinirnir eru „betri borgarar
í Reykjavík, embættismenn, mennta-
menn og kaupmenn. Alþýðufólk var
ekki í listvinahópnum og fyrir því eru
augljósar ástæður. Félagsleg •. kjör þess
leyfðu enn ekki munað listalífs, og það
varð að sætta sig við hlutverk hins óvirka
áhorfanda.
Innra starf Listvinafélags-
ins
Fyrstu árin starfaði Listvinafélagið
eingöngu sem klúbbur; öll starfsemi fór
fram á lokuðum samkomum félags-
manna og gesta þeirra. Þetta breyttist hins
vegar þegar félagið fór að beita sér fyrir
listkynningu opinberlega. Félagsfundir
voru haldnir þrisvar til fjórum sinnum á
ári, ætíð á ljósmyndastofu Sigríðar
Zöega á Hverfisgötu. Þar ræddu listvinir
áhugaefni sín og skipulögðu starfsemi
félagsins, en merkilegust verður að telja
son var formaður 1928-31 og á síðasta
aðalfundi Listvinafélags í apríl 1931,
eftir að félagið var í raun og veru hætt
allri starfsemi, var Guðbrandur Jónsson
prófessor kjörinn formaður.
Fyrsta almenna listsýning-
in í Reykjavík
Hugmyndinni um opinbera samsýn-
ingu íslenskra listamanna var fyrst
hreyft á félagsfundi í Listvinafélaginu í
desember 1918. Frumkvæðið kom frá
Magnúsi Jónssyni dósent í guðfræði.
Tillagan hlaut góðar undirtektir, og
haustið eftir var hún orðin að veruleika.
Fyrsta almenna listsýningin í Reykjavík,
þ.e. samsýning Iistamanna, var opnuð í
Barnaskóla Reykjavíkur í ágúst 1919.
Þar sýndu 17 listamenn 90 verk, þar af
67 málverk og teikningar, 22 líkneski og
eina teikningu. Fimm manna dómnefnd
hafði valið verkin, en samþykkt hafði
verið að „selja hinum þremur frumherj-
um íslenskrar listar, Þórarni Þórláks-
syni, Einari Jónssyni og Ásgrími Jóns-
syni sjálfdæmi um það hver verk sín þeir
hefðu á sýningunni.“
Forvitnilegt er renna augum yfir lista
þeirra sem þama áttu verk: Arngrímur
Ólafsson, Ásgrímur Jónsson, Emil
Thoroddsen, Emile Wattens, Eyjólfur
Jónsson, Finnur Thorlacius, Guðmund-
ur Thorsteinsson, Jóhannes Kjarval,
Jón Helgason, Jón Þorleifsson, Júlíana
Sveinsdóttir, Kristín Jónsdóttir, Nína
Sæmundsson, Ólafur Túbals, Ríkarður
Jónsson og Þórarinn B. Þorláksson.
Listsýningin í Barnaskólahúsinu vakti
verulega athygli í Reykjavík og bæjar-
blöðin veittu henni nokkurt rúm á síðum
sínum. Morgunblaðið sagði óhætt að
fullyrða að aldrei hefði betra úrval
íslenskra lista verið samankomið á
einum stað en nú í Barnaskólanum.
„Satt að segja er það undravert að hægt
skuli að sýna jafn fagran 0g litríkan
ávöxt eftir ekki lengri tíma en liðinn er
síðan fyrstu listamennirnir okkar ruddu
brautina.“
Talsvert seldist af verkum á sýning-
unni. Til gamans má geta þess að
samkvæmt frétt í Morgunblaðinu seldist
verk Ásgríms Jónssonar Morgunn á 800
kr., Kvöldsól á Skarðsheiði eftir Þórar-
in B. Þorláksson seldist einnig á 800
kr., Sigluljörður eftir Guðmund Thor-
steinsson fór á 700 kr. og Kvöld í verinu
eftir sama listamann fór á 300 kr. Að
meðaltali voru greiddar 50-200 kr. fyrir
verkin á sýningunni. Á þessum tíma var
dagvinnutímakaup í almennri hafnar-
vinnu í Reykjavík tæp króna. Aðgangs-
eyrir að listsýningunni var einnig ein
króna og hana sóttu 2300 manns.
Bæjarbúar voru þá á átjánda þúsund.
Listvinir færast í aukana
Listvinum þótti listsýningin 1919
heppnast vel og árangur hennar hleypti
fjöri og áræðni í starf þeirra. Næstu árin
voru haldnar sex almennar listsýningar
í Reykjavík á vegum Listvinafélagsins
og kannski .er ekki út í hött að líkja
mikilvægi þeirra fyrir listalífið í bænum
við virðulegar árssýningar í opinberum
listasöfnum erlendis. Að minnsta kosti
virðast þær hafa náð athygli bæjarbúa
því aðsókn á sýningarnar mun hafa verið
allgóð.
í mai„ 1922 sótti Listvinafélagið um
það til bæjarstjórnar Reykjavíkur að fá
lóð undir sýningarhús sem það ráðgerði
að smíða. Undirtektir voru góðar og í
kjölfar þess var gerður samningur milli
félagsins og bæjarstjórnar sem kvað á
um að félagið fengi að láni, ókeypis og
leigulaust, lóð á Skólavörðuholti, „norð-
an við hið opna svæði kringum Skóla-
vörðuna... með því skilyrði að hús sem
á henni er eða verða kynni reist verði
eingöngu notað til listsýninga eða annar-
ra listiðkana."
Hús Listvinafélagsins, Listvinahúsið,
eins og það hefur verið nefnt, var til
marks um stórræði listvina á þessum
árum. Húsið átti eftir að verða vettvang-
ur margra listsýninga, og löngu eftir að
félagið var allt var þar starfrækt lista- og
listiðnaðarverkstæði.
Önnur sýning Listvinafélagsins var
haldin í júlí 1921. Þar voru sýnd verk
eftir 23 listamenn: málverk, teikningar
og líkansmíði. í október árið eftir var
þriðja sýningin haldin, og þá í ófullgerðu
húsi félagsins á Skólavörðuholti. Þar
sýndu 14 Iistamenn verk sín. Fjórða
almenna listsýningin var haldin haustið
1923 og sýndu þar 13 manns. Baldvin
Björnsson sagði í Morgunblaðinu að
hún væri að mörgu leyti fjölskrúðugari
en fyrri sýningar, þótt þátttaka væri lítil.
Hann lét í ljós óánægju með hve lítt væri
keypt af listaverkum á slíkum sýningum
og bætti við: „Það má auðvitað segja
sem svo: að annað sé við peninga að
gera, ekki síst á þessum síðustu og
verstu tímum, en að kaupa fyrir þá
listaverk. En þegar litið er á hversu
mikið innflutt og keypt er af allskonar
verksmiðjuprjáli, sem engan snefil af
listgildi hefur að geyma, ætti mönnum
að skiljast að þeim peningum mundi
betur varið til að kaupa fyrir þá verk
unnin af efnilegum og jafnvel ágætum
íslenskum listamönnum...heldur en að
hrúga að sér allskonar smekkspillandi
verksmiðjurusli; allt slíkt „kunsturrogat"
er andstyggilegt og ætti að minnsta kosti
ekki að vera menntuðum mönnum
samboðið."
Ágreiningur
Þegar farið var að undirbúa fimmtu
almennu listsýninguna ári síðar kom í
ljós að listamenn voru orðnir áhuga-
minni en áður. í vikublaðinu Verði segir
að reka hafi orðið þá til þátttöku með
bréfum og blaðagreinum. í geröabók
Listvinafélagsins kemur fram að á
félagsfundi í október 1924 lýsti Jóhannes
Kjarval yfir mikilli óánægju með þann
drátt sem á sýningu hafi orðið. Frey-
móður Jóhannesson vildi þá leysa vandann
með því að efna til sýningar á Akureyri,
en fékk ekki undirtektir.
Hvergi er kveðið skýrt að orði um
ástæður þessarar deyfðar og sundrungar
listamanna og listvina, en hún virðist
einkum snúast um það hvemig velja eigi
verk á sýningar. í máli formanns
Listvinafélagsins, Magnúsar Jónssonar,
kemur fram að hann óttast að hinir bestu
málarar dragi sig í hlé ef dómnefnd verði
ekki skipuð. Slíkar hugmyndir hljóta þá
að hafa verið viðraðar, kannski af
einhverjum sem mislíkað hafði val
dómnefndar á fyrri sýningum. Á félags-
fundinum var samþykkt að leita bréflega
álits listamanna og var það gert. Enginn
þeirra sem bréfinu svaraði kvaðst hafa
á móti dómnefnd. Þetta varð til þess að
drifið var í að koma sýningunni upp og
var hún opnuð í nóvember 1924; 18
listamenn áttu þar verk.
Ekki voru allir ánægðir með þessa
sýningu. Emil Thoroddsen skrifaði í
Vörð: „Auðséð er að margt hefur verið
tekið til þess að fylla stofurnar, en ekki
vegna listgildis, og ekki von að vel fari
þegar sýningarnefndin þarf að betla um
myndirnar."
Árið 1925 breytti Listvinafélagið út af
venju sinni og efndi í samvinnu við Den
Frie Udstilling í Kaupmannahöfn til
danskrar listsýningar í Reykjavík. Þar
sýndu 37 danskir málarar 158 myndir.
Til gamans má geta þess að dýrasta
málverkið á sýningunni var verðlagt á 16
þúsund krónur, auk verðtolls og vöru-
skatts. Það var verk eftir Niels Skov-
gaard.
I júlí 1926 var haldin sjötta almenna
listsýningin. Minnug deyfðarinnar
tveimur árum fyrr ákvað nú stjórn
Listvinafélagsins að engin dómnefnd
skyldi starfa og þau verk sýnd sem
bærust. Dómnefndarstörf voru eftirlátin
áhorfendum og gagnrýnendum blað-
anna.
virðingu sem menn kunna að hafa haft
fyrir íslensxri myndgerðarlist. Sýningin
er Listvinafélaginu og íslenskum lista-
mönnum til háborinnar háðungar.“
Valtýr Stefánsson skrifaði í Morgun-
blaðið: „En fer þá ekki svo að sumir
listamenn vorir verði óánægðir með
félagsskapinn þegar byrjendum er hleypt
að? Og að hverjum er meiri fengur,
byrjendum eða hinum sem lengra eru
komnir? Listvinafélagið hefur opnað
faðminn fyrir byrjendum og sú gestrisni
hefur sett ótvíræðan svip á sýninguna."
Og Emil Thoroddsen sagði í Verði:
„Nokkrir sýnendur fyrri ára undi ekki
matinu á myndum sínum og mæltust til
þess að dómnefndin yrði afnumin. Það
lýsir vel stjórnleysinu sem ríkir hér í
ýmsum efnum að stjórn Listvinafélagsins
skuli taka tilmælin gild og afnema
orðalaust alla dómnefnd. Kunnáttulausu
kákurum er þar með selt skilyrðislaust
sjálfdæmi og agaleysið fær forsæti á
árshátíð myndlistarinnar."
Óll þessi óánægja varð til þess að hinn
29. maí birti stjórn Listvinafélagsins
tilkynningu í Morgunblaðinu þar sem
sagði að félagið sæi sér ekki fært að halda
listsýningum sínum áfram fyrst um sinn.
Var skírskotað til þeirrar gagnrýni sem
sjöunda listsýningin hafði fengið í
blöðunum.
Ekki er að finna stafkrók um þessa
ákvörðun í gerðabók Listvinafélagsins
þótt hún sé hin afdrifaríkasta úr sögu
félagsins. Þess ber einnig að geta að
tilkynningin í Morgunblaðinu er hvorki
auðkennd né undirrituð.
niðri. í apríl 1931 varefnt til aðalfundar,
en engar umræður um starf félagsins eru
skráðar í gerðabók. Síðasta bókunin er
frá 20. mars 1932. Þá boðar stjórn
félagsins listamenn á sinn fund og skýrir
þeim frá samkomulagi sem tekist hafi
milli félagsins og Helga Briem bóksala.
Það fól í sér að stöðug sölusýning
íslenskra listaverka yrði í verslunarhúsi
hans í Reykjavík. Listkynningarhlutverki
félagsins hafði nú verið falið bókabúð
og áhugi ekki fyrir neinu innra félags-
starfi. Listvinafélagið var liðið undir lok.
Átök landnámsstefnu og
nýstárleika
í upphafi var þess getið að Listvinafé-
lagið hefði orðið til á gróskuárum
íslenskrar myndlistar. Þetta voru jafn-
framt ár sem einkenndust af sókn
íslendinga til fullveldis í stjórnmálum.
Það er ekki út í hött að skoða myndlist
tímabilsins í samhengi við stjórnmálin
ef menn gæta þess að láta slíkan
samanburð ekki leiða sig afvega. Við
veitum því athygli að landslag íslands er
ríkjandi viðfangsefni myndlistarmanna.
Kannski var það vegna þess að íslending-
ar voru að taka við landi sínu öðru sinni
og þeim var nauðsyn að sjá það og meta
alnýjum augum. Kannski fól landslags-
verkið í sér þessa endurskoðun, þetta
endurnám landsins, eins og Björn Th.
Björnsson listfræðingur hefur leitt að
getum að í myndlistarsögu sinni.
Þessi hugmynd Björns fær stuðning af
ávarpi sem Guðmundur Finnbogasson
flutti við opnun fyrstu almennu listsýn-
ingarinnar 1919. „Með hinni ungu
íslensku myndlist,“ sagði hann, „er hér
draga af listasögu Vesturlanda er hann
einmitt sá að þegar efni og form er
fjötrað að hefð og vana fer henni að
hnigna. Nýstárleiki er kvika allrar sannr-
ar listar.
Þegar expressionisminn nam land á
þriðja áratugnum vakti hann beyg
sumra, og listgildi verka í þessum nýja
stíl var dregið í efa. Umræður í
Listvinafélaginu um kost og löst þcssarar
myndlistarstefnu bera þess vott. Sú
mæta borgarastétt í Reykjavík sem
kjörið hafði sig verndara lista og mótað
með sér einhvers konar landnámsviðhorf
í myndlist hlaut að taka nýmælum, svo
sem expressionisma, með nokkurri tor-
tryggni og þótt deilurnar í Listvinafélag-
inu á árunum upp úr 1924 snúist öðrum
þræði um það hver skuli meta gildi
listaverka og hvernig, virðist búa að baki
djúpstæðari togstreita um listræn gildi:
átök landnámsstefnu og nýstárleika.
Listvinafélagið komst aldrei út úr þessari
úlfakreppu. Það reyndi aðleysa vandann
með tilslökun við andstæðar skoðanir og
afnám í því skyni dómnefndir á
sýningum sínum. En sú ráðstöfun rak
endahnútinn á listkynningu félagsins,
„agaleysið fékk forsæti á árshátíð mynd-
listarinnar."
Listvinafélagið var búið að vera
haustið 1927 þótt það tórði í nokkur ár
til viðbótar. Ekki er að sjá að það hafi
nokkru sinni verið leyst upp formlega;
síðasta fundargerð er frá 1932. En um
það leyti var líka fótum kippt undan
starfseminni því kjölfesta félagsins, lista-
mennirnir, höfðu stofnað með sér eigin
samtök og efnt til listsýninga.
„Listvinafélagið á það sammerkt við
flestar aðrar félagsstofnanir að dingla
meinleysislega við afleiðinguna í stað
þess að taka karlmannlegum höndum á
orðsökinni" skrifaði Þórbergur Þórðar-
son í Bréfi til Láru 1924. Þau ummæli
kunna nú að virðast sönn eftirmæli.
GM.
- Á