Tíminn - 17.10.1992, Blaðsíða 9

Laugardagur 17. október 1992
Tíminn 9
Steingrímur Hermannsson, formaður Framsóknarflokksins:
Eina ráðið til að snúa vöm í sókn
er að ríkisstjómin fari frá
Ræða flutt á eftir
stefnurœðu forsætis-
ráðherra 12. okt.
Ég geri fastlega ráð fyrir því að
þið hafið beðið boðskapar forsætis-
ráðherra með nokkurri eftirvænt-
ingu. Að minnsta kosti þið sem
eigið í atvinnuerfiðleikum eða rek-
ið fyrirtæki sem komið er að því að
stöðvast eða Iátið ykkur annt um
velferð nágrannans hafið eflaust
gert ykkur vonir um að í ræðu for-
sætisráðherra fælist einhver von-
arneisti. Þið hljótið að hafa orðið
fyrir miklum vonbrigðum.
Ég, eins og aðrir þingmenn, fékk
þessa ræður fyrir nokkrum dögum
og ég hef lesið hana vandlega. Ég
hef lesið hana í vin um að ég fyndi
þar eitthvert hálmstrá, eitthvað
sem gæfi til kynna að þessi ríkis-
stjórn ætlaði að taka hendur úr vö-
sum og takast á við þau vandamál
sem við er að stríða í dag, takast á
við atvinnuleysið, við erfiðleika
efnahagslífsins.
Stílbrot á frjáls-
hyggjunni
Ég gerði mér vonir um að ríkis-
stjórnin vildi boða að hún mundi
snúa bökum saman með atvinnu-
Iífinu í landinu og snúa vörn í
sókn. Ég varð einnig fyrir miklum
vonbrigðum. Meira að segja leyfir
forsrh. sér að segja að það litla átak
sem er nú gert til að stuðla að eitt-
hvað aukinni atvinnu með því að
flýta vegaframkvæmdum sé stfl-
brot á efnahagsstefnunni, stflbrot
á frjálshyggjunni. Það er ekki mik-
ils að vænta af þeim sem slíkt
boða, að minnsta kosti er þess ekki
að vænta að þessi ríkisstjórn sé til-
búin til samstarfs um róttækar og
nýjar aðgerðir í efnahagsmálum.
Við framsóknarmenn erum að
sjálfsögðu reiðubúnir til þess að
leggja okkar til þeirra mála. Við
höfum rætt þau mál afar vel á okk-
ar fundum og við höfum lagt fram
ýmsar tillögur og hugmyndir en
við erum aldrei reiðubúnir til að
taka þátt í því að framkvæma
frjálshyggjuna. Ég sé ekki annað
eftir þessa ræðu og það sem á und-
an er gengið að eina ráðið til að
snúa vöm í sókn og hefja þjóðina
upp frá þeim vanda sem hún er í sé
að þessi ríkisstjórn fari frá.
Ég hef fyrst og fremst hugsað mér
að ræða hér í mínum tíma um
efnahags- og atvinnumálin. Þó
kemst ég ekki hjá því að ræða
einnig um hið Evrópska efnahags-
svæði því að þar hefur forsrh.enn
spurt nokkurra spuminga.
Alls staðar
samdráttur
Nú er okkur sagt að sjávarútveg-
urinn muni á næsta ári búa við 8%
halla á sínum rekstri. Hverjum
dettur í hug að sjávarútvegurinn
þoli það til nokkurs tíma? Væri það
stflbrot í efnahagsstefnu ríkis-
stjórnarinnar að boða nú og grípa
til aðgerða til að skapa sjávarút-
veginum rekstrargmndvöll?
Okkur er einnig sagt að iðnaður-
inn eigi við vaxandi erfiðleika að
stríða, m.a. að skipaiðnaðurinn
eigi nú aðeins um það bil 14%
hlutdeild í nýsmíðum og viðgerð-
arverkefnum hins íslenska skipa-
flota og margir boðað það að ef svo
heldur áfram muni íslenskur
skipaiðnaður líða undir lok. Væri
það stflbrot á frjálshyggjunni að
grípa til aðgerða til að rétta hlut
skipaiðnaðarins?
Við fáum einnig þær fréttir að
verulegur samdráttur sé framund-
an í framkvæmdum á Keflavíkur-
flugvelli. Þar muni verða hætt við
þær framkvæmdir sem ráðgerðar
vom og margar uppsagnir fylgja.
Væri það stflbrot á stefnu ríkis-
stjómarinnar að grípa nú þegar til
aðgerða sem veita þeim atvinnu
sem þar missa sína atvinnu? Og
þannig gæti ég haldið áfram að
telja upp þá ýmsu erfiðleika sem
við blasa í íslensku efnahagslífi og
em öllum augljósar.
Við framsóknarmenn Ieggjum í
fyrsta lagi áherslu á að þröngva
vöxtum niður. Ég segi þröngva
niður. Það verður að gera með
handafli hér eins og það hefur ver-
ið gert í löndunum í kringum okk-
ur þar sem til slíkra ráðstafana hef-
ur verið gripið. Þeir em allt of háir
í dag.
Gengi krónunnar er
afar veikt
Við spyrjum einnig um það og
leggjum á það áherslu: Hvers
vegna er aðstöðugjaldið ekki af-
numið? Útilokað er að skapa ís-
lenskum atvinnuvegum sambæri-
legan rekstrargmndvöll við það
sem er í Evrópu, Ld. eða í heimin-
um almennt með slíkum sköttum
eins og aðstöðugjaldi. Að sjálf-
sögðu verðu að útvega sveitarfé-
lögunum tekjustofn á móti.
Við leggjum einnig áherslu á að
það verðu að aflétta af sjávarútveg-
inum þeim álögum sem á hann
vom lagðar af þessari rflcisstjórn,
600-700 millj.kr., sem reyndar
vom síðan greiddar í ríkissjóð með
því að greiða úr Verðjöfnunarsjóði
til sjávarútvegsins. Það var heldur
einkennileg framkvæmd. Nú er
allt búið úr Verðjöfnunarsjóði sjáv-
arútvegsins og það verður ekki hjá
því komist að taka þessar álögur af.
Við leggjum einnig á það ríka
áherslu að Hagræðingarsjóðurinn
verði notaður eins og til var stofn-
að, til að stuðla að hagræðingu í ís-
lenskum sjávarútvegi, en verði
ekki tekjustofn fyrir ríkissjóð.
Ég Ieyfir mér að fúllyrða að ef
ekki er gripið til slíkra aðgerða, og
reyndar líklega miklu fleiri, þá
verður óhjákvæmilegt að leiðrétta
gengi íslensku krónunnar. Og það
er alveg sama hvað forsrh. segir
um það er hvað utanrh. sagði í
fréttum í fær, gengi íslensku krón-
unnar er vægast sagt afar veikt og
þarf mikinn stuðning til að geta
haldist. Eða dettur nokkmm ís-
lendingi í huga að íslenska krónan
sé einhver sterkasti gjaldmiðill í
heimi? Það er mikill misskilningur
að við framsóknarmenn boðum
gengisfellingar. Við verðum að
forðast þær, en við viljum skrá
gengið rétt og við leggjum meiri
áherslu á að skrá gengið rétt til að
skapa atvinnuvegunum rekstrar-
gmndvöll en fast gengi og at-
vinnuleysi. Við viljum gera það og
koma í veg fyrir atvinnuleysi.
Framsóknarráðin
gáfust vel
Mér þótti satt að segja dálítið
undarlegt að heyra yfirlýsingar ut-
anrh. í gærkvöldi um framsóknar-
ráðin. Við tókum höndum saman
árið 1988. Þá vom erfiðleikar
miklir í atvinnulífi landsmanna.
Við gripum þá líklega til framsókn-
arráðanna, sem ég tek við fegins
hendi, og okkur tókst ásamt sam-
starfsmönnum öðmm að rétta svo
við gmndvöllinn að hann var góð-
ur á árinu 1990 og verðbólgan var
í lok þessa tímabils sú minnsta
sem hún hefur verið hér um ára-
tugi. Og það er einmitt á gmnd-
velli þessarar litlu verðbólgu sem
nú er hægt að grípa til raunhæfra
aðgerða og snúa vöm í sókn.
Við spyrjum líka að því hvers
vegna jöfnunargjald er ekki lagt á
t.d. í skipaiðnaðinum sem hefur
hmnið eins og ég lýsti áðan. Þurf-
um við að bíða eftir því að fá leyfi
frá erlendum þjóðum til þess að
mega leggja á jöfnunargjald? Ekki
báðu Norðmenn eða Pólverjar eða
Evrópubandalagið um heimild hjá
okkur íslendingum til þess að
mega greiða ríkisstyrki með sínum
skipaiðnaði. Og við spyrjum einnig
að því og leggjum á það áherslu
hvers vegna er ekki nýtt það mikla
hugvit og sá dugnaður sem fram
hafa komið. Það er ekki nóg að tala
um að það séu miklar möguleikar í
ferðaiðnaðinum. Það verður vitan-
lega að rétta örvandi hönd og
stuðla að því að þessir miklu
möguleikar verði nýttir.
Eigum fleiri kosti en
flestir aðrir
Staðreyndin er vitanlega sú að
við íslendingar eigum líklega fleiri
kosti en flestar aðrar þjóðir. En það
er líka staðreynd að við fáum ekki
nýtt þessa kosti nema með ríku
samstarfi stjórnvalda, atvinnulífs-
ins og einstaklinga. Við fáum ekki
nýtt þessa kosti nema til komi
verulegt áhættufjármagn. Svo er
það raunar í öllum tilfellum eða
langflestum. Til þess að geta snúið
vöm í sókn verðum við því að
leggja verulegt áhættufjármagn
fram, annaðhvort með þátttöku í
slíkum fyrirtækjum eða áhættu-
lánum. Því fjármagni er mjög vel
varið, jafnveí þótt við þurfum að
taka það að láni erlendis. Það mun
koma margfalt til baka.
Breyttar aðstæður
Ég sagði áðan að ég kæmist ekki
hjá því að fara nokkrum orðum
um afstöðu okkar framsóknar-
manna til hins Evrópska efnahags-
svæðis. Það er rétt sem hæstv.
forsrh. sagði. Við stóðum að því að
þær viðræður hæfust. Við fram-
sóknarmenn leggjum á það mjög
ríka áherslu að við eigum gott
samstarf við markaðina allt í
kringum okkur. Við þurfum svo
sannarlega á því að halda og við
þurfum vitanlega að taka tillit til
þess sem breytist á þessum mörk-
uðum og laga okkur að því. Við
ráðum því ekki. Við töldum því að
það væri kostur sem bæri að kanna
að stofna til tveggja stoða lausnar í
Evrópu, eins og svo var köllu, og
ég legg áherslu á það. Ætlunin var
að þarna yrðu tvær jafnsterkar
stoðir sem stæðu að efnahags-
svæði Evrópu. Þetta vill stundum
gleymast. Og á fundi með leiðtog-
um EFTA-ríkjanna í Ósló í mars
1989 lagði ég fram allmörg skilyrði
sem stjórnarflokkarnir þá, m.a.
Alþfl., voru sammála um að krefj-
ast. Ekkert af þessum skilyrðum
hefur náðst fram nema eitt. Það er
að ekki er heimilað fyrir erlenda
aðila að fjárfesta í íslenskum sjáv-
arútvegi. Við höfum ekki ennþá
fengið að sjá hvernig ríkisstjómin
ætlar sér að reisa þær girðingar
sem hún hefur að vísu lofað, gegn
því að erlendir aðilar geti keypt
upp íslenskar jarðir í stórum stfl.
Nú boðar ríkisstjórnin það að hún
ætli sér að einkavæða bankana og
selja hlutabréfin. Hvernig ætlar
hún að koma í veg fyrir að erlendir
aðilar eignist hina íslensku banka
og ráði þar raunar öllu í íslensku
fjármálalífi? Meira að segja er það
enn svo í Hvítbók ríkisstjómarinn-
ar að boðað er að einkavæða skuli
orkufyrirtækin. Þegar sala á þeim
hlutabréfum hefst veit ég að
handagangur verður í öskjunni er-
lendis og hvemig ætlar ríkis-
stjómin, sem aðili að Evrópsku
eftiahagssvæði, að koma í veg fyrir
að erlendir aðilar kaupi slík hluta-
bréf?
Tvíhliða
samningur
En það hefúr fleira gerst. Ég
sagði áðan að stefnt væri að
tveggja stoða lausn í Evrópu. Hún
hefur ekki orðið. öll EFTA-ríkin,
nema íslendingar og Liechten-
stein, hafa boðað að þau hyggist
gerast aðilar að Evrópubandalag-
inu. Þá verður ekki eftir nein stoð.
Eftir verður hækja. Við íslending-
ar, smáþjóð í þessu 400 milljón
manna samveldi, getum aldrei
haldið þeim samningi sem við er-
um nú að ganga að eða ríkisstjórn-
in leggur til. Því höfum við fram-
sóknarmenn lagt á það ríka
áherslu að þegar verði mörkuð sú
stefna að Ieitað verði eftir því að
breyta þessum samningi í tvíhliða
samning þegar hin EFTA-ríkin
sækja um aðild. Að sjálfsögðu þarf
að staðfesta þá stefnu á Alþingi.
Þetta hefur ríkisstjórnin heldur
ekki gert og við höfúm engin svör
fengið við þessum tilmælum.
Stjómarskrármálið
Það er jafnffamt nauðsynlegt að
líta á það sem gerst hefur í stjórn-
arskrármálinu. Þegar við leituðum
eftir samningnum lá ekki fyrir álit
lögfræðinga og heldur ekki þegar
síðasta ríkisstjórn fór frá. Slik álit
liggja fyrir nú og það er rangt hjá
hæstv.forsrh. að ekki sé um neitt
framsal valds að ræða í þessum
samningum. Meira að segja fjór-
menningamir, sem rflcisstjómin
styðst helst við þegar hún segir að
ekki sé þörf á stjómarskrárbreyt-
ingu, viðurkenna að um framsal
valds í samkeppnisreglum sé að
ræða en þeir segja að það sé heim-
ilt í raun af því að það sé ekki
bannað í stjómarskránni. Aðrir
lögfræðingar mótmæla þessu
harðlega og ég tel að þeirra rök séu
langtum sterkari. Það má ekki
skilja stjórnarskrána svo að það sé
heimilt sem þar er ekki endilega
bannað. Það er heimilt sem leyft er
í stjórnarskránni. Af þessari
ástæðu getur í raun enginn sá
þingmaður, sem vill standa við
þann eið sem hann sór þegar hann
tók sæti á Alþingi, samþykkt þenn-
an samning þótt tækist að lagfæra
ýmislegt af því sem úrskeiðis hefur
farið málefrialega í samningnum.
Átök framundan
Það er vitanlega staðreynd að í
heiminum í kringum okkur em að
gerast mjög miklar breytingar.
Kalda stríðinu er að vísu lokið þó
að ríkisstjómin vilji ennþá taka
þátt í hemaðarsamtökum en það
em önnur átök í uppsiglingu og
hafa reyndar verið í bakgmnni,
átök sem að öllum lflcindum verða
engu minni, átök um það hver á að
ráða efnahag þessa heims. Þar tak-
ast á stórveldin á þeim sviðum,
Evrópa, einkum Þýskaland, Banda-
rflcin og Japan. Vitanlega þurfum
við íslendingar að marka okkur
rétta stöðu í þessum átökum. Við
eigum miklu fleiri kosti hygg ég en
nokkur önnur þjóð. Tími minn
leyfir mér ekki að rekja það en þeir
em allir augljósir. Til þess að þetta
megi takast verður íslenska ríkis-
stjómin að snúa við blaði, örva ís-
lenskt atvinnulíf, veita því stuðn-
ing til þess að komast úr vörn f
sókn, styðja það fjölmarga unga
fólk sem nú er atvinnulaust, ný-
komið frá námi, styðja það til dáða
fyrir íslenskt þjóðfélag og þá óttast
ég ekki um framtíð þessarar þjóð-
ar.