Réttur - 01.01.1963, Blaðsíða 23

R É T T U R
23
sem bezt, o. s. frv. Og á þessu sviði hefur efnahagur sósíalísku land-
anna mætt mestum erfiðleikum, sem að verulegu leyti má rekja til
ofvaxtar miðstjórnarvaldsins. Þegar allar ákvarðanir koma að ofan,
ekki einungis fyrir hinar víðtækari framleiðslugreinar, heldur jafn-
vel fyrir einstök fyrirtæki, truflar það reksturinn, veldur oft ósam-
ræmi milli áætlunarinnar og raunverulegra möguleika á hverjum
stað, dregur úr áhuga framleiðendanna og yfirmanna fyrirtækjanna
á góðum afköstum, því að fjárráð þeirra fara frekar eftir ríkistil-
skipunum en þeim árangri, sem þeir ná.
Flestum fræðimönnum ber nú saman um, að mesti ókostur sterks
miðstjórnarvalds sé vöntun á raunverulegu samræmi milli þess fjár-
magns, sem viðkomandi fyrirtæki fær umráð yfir, og þeirra tekna,
sem það hefur sjálft aflað. Með öðrum orðum: þegar áætlunarbú-
skapur að ofan fer út fyrir viss takmörk, rýfur liann tengslin milli
fyrirtækis og markaðs, milli framleiðandans (seljandans) og neyt-
andans (kaupandans), kemur í veg fyrir að eftirspurn geti á nokk-
urn hátt temprað framboðið, veldur verulegri hættu á ósamræmi
milli þessa tvenns, sem svo truflar meira eða minna allt hagkerfið.
Hvernig á markaðurinn að fullnægja sínu nauðsynlega hlut-
verki í þjóðarbúskapnum, án þess að trufla verulega þau hlutföll
milli þarfa þjóðfélagsins, sem áætlunin gerir ráð fyrir? Þetta er það
vandamál, sem hagfræðingar sósíalísku landanna hafa fengizt við
upp á síðkastið. Við ])að hafa júgóslavneskir kommúnistar einnig
glímt, og vegna þess að þeir hafa farið sínar eigin leiðir við lausn
þess, er lærdómsríkt að kynna sér reynslu þeirra.
Ríkisáætlunin í Júgóslavíu felur í sér fyrirmæli um heildaraukn-
ingu framleiðslunnar, aukningu í víðtækustu greinum, upphæð og
skiptingu þjóðarteknanna; auk þess heildarmagn og dreifingu fjár-
festingar, aukningu á tekjum og neyzlu almennings, framleiðni
vinnunnar, umfang og skiptingu utanríkisverzlunar. Hér er einungis
um að ræða mjög almenn fyrirmæli og júgóslavneska áætlunin er
því miklu umfangsminna plagg en almennt gerist í öðrum sósíalísk-
um löndum. Höfuðmunurinn er þó ekki fólginn í þessu, heldur hinu,
að fyrirmæli hennar eru ekki bindandi, hafa ekki lagagildi eins og
til dæmis í Sovétríkjunum.
En þótt ákvarðanir miðstjórnarvaldsins séu þannig ekki bindandi,
hefur það yfir að ráða ýmsum hjálparmeðulum, sem gera því eftir
krókaleiðum fært að ráða nokkru um heildarstefnu efnahagsþróun-
arinnar. Stjórn hagkerfisins er óbein, í stað íhlutunar að ofan kemur