Morgunblaðið - 14.07.2006, Qupperneq 22

22 FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
GRÓTTA á Seltjarnarnesi aftengist höfuð-
borgarsvæðinu með reglulegu millibili þegar
flæðir yfir grandann sem tengir hana við land-
ið. Á þessum tanga hafa fimm listamenn unnið
undanfarin misseri, í flóði jafnt sem fjöru, að
sýningu sem ber yfirskriftina Eiland og verð-
ur opnuð á morgun klukkan 15. Listamenn-
irnir Hrafnkell Sigurðsson, Ásdís Sif Gunnars-
dóttir, Friðrik Örn Hjaltested, Ragnar
Kjartansson og Haraldur Jónsson leggja und-
ir sig gervalla Gróttu en sýningin teygir sig yf-
ir allan tangann, meðfram fjörunni, inn og upp
í vitann og í fræðisetrið.
Í tilkynningu stendur að „Eiland er ekki
land heldur hugmynd, listaverk, gjörningur.
Hópur listamanna leggur undir sig Gróttu,
stofnar nýlendur með list sinni og skipuleggur
byggð eins og var í Gróttu fyrir Básendaflóðin
1788“. Ennfremur stendur að Eiland „birtir
okkur einangrun, limbo eða millibilsástand,
merkingarþrungin augnablik, að tilheyra og
slitna frá“. Viðfangsefni listamannanna tengj-
ast öll sambandi manneskju og hafs á ein-
hvern hátt en flestar hugmyndirnar fæddust á
sýningarstaðnum sjálfum.
Framtíðarskipbrot við vitann
Við göngustíginn sem liggur að fræðasetr-
inu blakta fjórir fánar í mismunandi litum og
veita gestum formlegan inngang að Eilandi.
Fánarnir eru verk Ásdísar Sifjar Gunnars-
dóttur og tengjast þeir öðrum verkum hennar
á sýningunni sem eru annars vegar vídeóverk
og ljósmyndir í vitanum og hins vegar skúlp-
túr sem er að finna í kringum fræðasetrið og í
fjörunni. Heildarverkið heitir „Skipbrot úr
framtíðinni“ en þar er blandað saman æv-
intýri, vísindaskáldskap og ógnarmætti nátt-
úrunnar. Skúlptúrinn samanstendur af dul-
arfullum hlutum sem liggja á víð og dreif eins
og ummerki um skipbrot og hægt verður að
skoða þessa hluti úr mikilli hæð í gegnum kíki.
Vídeóverkið og ljósmyndirnar í vitanum sýna
síðan mjög fantasíukennda mynd af því sem
átti sér stað og olli skipbrotinu.
Ofar í vitanum hanga átta ljósmyndir af ís-
lenskum vitum eftir Friðrik Örn Hjaltested,
annars vegar af Gróttuvita og svo af öðrum
vitum í nágrenni Reykjavíkur. Vitar landsins
hafa átt allan hug listamannsins á undanförn-
um misserum og hefur hann farið í fjölmarga
leiðangra meðfram endilöngum ströndum og
annesjum Íslands og gist í fjölmörgum vitum.
Friðrik stundar þessa leiðangra á veturna og
myndar vitana nánast eingöngu í skjóli nætur
en við það næst afar framandi og nánast óver-
aldleg sýn á viðfangsefnið. Afrakstur þessara
leiðangra Friðriks verður sýndur í fyrsta
skipti á Eilandi en þessi verk eru hluti af
stærra verki eftir listamanninn sem er skrá-
setning íslenskra vita í heild sinni og ber yfir-
skriftina „Brennið þið vitar!“ Ljósmyndirnar á
sýningunni í Eilandi eru húðaðar þykkri glæru
sem gefur myndunum sérstaka dýpt og áferð.
Spurður um ástæðu viðfangsefnisins segist
Friðrik ávallt hafa verið heillaður af
könnunarleiðöngrum, turnum og sívölum
tækniundrum frá því hann las Tinnabókin
Myrkur í Mánafjöllum og Ævintýri Tom
Swift.
Ofnæmi og hafið
Þáttur Haraldar Jónssonar í Eilandi saman-
stendur af þremur innsetningum sem tengjast
saman á ólíkan hátt en í þeim skoðar hann
samband manns og umhverfis eða öllu heldur
bilið sem myndast á milli umhverfis og skynj-
unar líkamans.
Í fjörunni við Gróttu hefur Haraldur komið
fyrir hljóðverkinu „Útburður“ sem er eins
konar hljóðsetning á stunum, dæsum, væli og
ópum íslensku þjóðarsálarinnar en þessi sálar-
óp eru sprottin af ákveðnu samviskubiti sem
fylgt hefur þjóðinni alla tíð. Og í skjalasafni
vitans á Gróttu heyrist í ungum dreng fara í
gegnum allan tilfinningaskalann, þ.e. hann les
upp öll möguleg orð, sem tákna einhvers kon-
ar tilfinningu, í stafrófsröð. Þetta er hljóð-
verkið Herbergi og vísar titillinn í afmarkað
rúm tilfinninganna.
Þriðja innsetning Haraldar er í kjallara
fræðasetursins og heitir Ofnæmisteikningar.
Það felur í sér ýmiss konar leiki með orðið „of-
næmi“, á bæði jákvæðan og neikvæðan máta,
ýmist sem fráhrindandi virkni eða aðlaðandi.
Verkið samanstendur af fjölmörgum inn-
römmuðum teikningum sem hafa á sér mislit-
aðar glærur og bregst hver teikning ólíkt við
litunum, ekki ósvipað og líkaminn við ofnæm-
ispróf. Glærurnar eru gjarnan tvær til þrjár á
hverri teikningu og ná skil þeirra mishátt upp
á myndina og minna á vissan hátt á mismun-
andi stöðu sjávarmáls. Myndirnar eru í beinni
samræðu við rannsóknarstofu fræðasetursins
sem er í sama rými.
Á hæðinni fyrir ofan rannsóknarstofuna
gefur að líta um þrjú hundruð tilbrigði af haf-
inu á jafnmörgum teikningum á pappír eftir
Ragnar Kjartansson sem þekja veggina. Í
teikningunum segist hann hafa erft línu afa
síns, Ragnars Kjartanssonar, sem gerði mikið
af vatnslitamyndum af hafinu og fjölmarga
skúlptúra í minningu um drukknaða sjómenn.
Verkið felur í sér ótal vísanir bæði í íslenska
þjóðmenningu og listasögu og segir Ragnar að
hann sé að vissu leyti að gera teikningu af
teikningu enda jafnklassískt viðfangsefni
vandfundið. Að sama skapi er hafið ótæmandi
yrkisefni en í því er dauði, rómantík, myrkur,
kuldi, eilífð og allir líkamsvessar mannsins svo
fátt eitt sé nefnt.
„Síðan er hafið líka mjög erótískt fyrir-
bæri,“ segir Ragnar og máli sínu til stuðnings
bendir hann á vísuna „Hafið bláa hafið“ sem
hann segir að sé besta klámvísa sem samin
hefur verið á Íslandi.
Huglíkamar
Fyrir ofan hafið hans Ragnars eru verbúð-
irnar hans Hrafnkels Sigurðssonar. Þar hanga
sex ljósmyndir af blautum og skítugum sjó-
stökkum, birtingarmyndir ímyndaðra líkama
sjómanna, og hráleiki rýmisins ýtir undir ver-
búðarstemninguna. Ljósmyndirnar eru hálf-
afstrakt en áhorfandinn greinir ekki undir
eins líkamana heldur rennur myndefnið út í al-
rautt óhlutbundið verk. Líkamarnir eru því
ekki beint sýnilegir en þeir eru samt mjög ná-
lægir og taka á sig mynd í huga áhorfandans
„Ég er að reyna að framkalla nærveru þessara
sjómanna sem hafa verið hérna. Manni verður
hugsað til þessara manna sem endurfæðast á
vissan hátt í gegnum þessi verk,“ segir Hrafn-
kell. Lega loftsins minnir einnig á bát á hvolfi
og rímar því einkar vel við hafið á neðri hæð-
inni. Sjóstakkarnir átta henta líka vel í einn át-
tæring, bát sem róið er með átta árum, en
Hrafnkell bendir á að níundi maður hafi yfir-
leitt verið með á áttæringi. Kannski hann bæt-
ist við.
Þrautseigja sjómannanna í verbúðunum
kallast á við annars konar þrautseigju sem er
að finna í öðru verki Hrafnkels á sýningu Ei-
land. Það er á túninu fyrir framan húsið og er
óður til allra litríku ævintýranna í íslenska
sumrinu. Útihátíð er lokið og tjöldin liggja
yfirgefin á víð og dreif, nema eitt. Innan úr
þessu tjaldi heyrist kliður og muldur karl-
manna. Gleðinni skal haldið áfram.
„Það er ákveðin eyðilegging og dauði sem
vofir yfir útihátíð sem er búin. En dauðinn
verður ekki algjör því að hjartað slær ennþá í
þessu eina tjaldi,“ segir Hrafnkell.
Sýningin Eiland verður sem fyrr segir opn-
uð á morgun klukkan 15 og stendur fram yfir
menningarnótt 20. ágúst. Sýningartímar verða
eftir flóðatöflu sem hægt verður að fylgjast
með á vefsíðunni www.eiland.is. Boðið verður
upp á ýmiss konar atburði utan sýningarinnar
sjálfrar og má þar nefna kvöldtónleika, ljóða-
lestur og sitt hvað fleira.
Myndlist | Fimm listamenn taka þátt í sýningunni Eiland sem verður opnuð í Gróttu á morgun
Andríkið í Eilandi
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Listamennirnir sem sýna í Gróttu. Frá vinstri: Hrafnkell, Friðrik, Haraldur, Ásdís og Ragnar.
SUMARTÓNLEIKARÖÐIN í
Listasafni Sigurjóns Ólafssonar í ár
hófst á þriðjudagskvöldið með tón-
list eftir Mozart. Það var við hæfi;
Mozart á 250 ára afmæli í ár og hann
er spilaður bókstaflega alls staðar.
Sumir hafa stunið undan því og full-
yrt að hann eigi það ekki skilið, verk-
in hans séu formúlukennd og ófrum-
leg, jafnvel ekkert merkilegri en
hver önnur lágmenningartónlist. Ég
er ekki sammála; vissulega var Moz-
art enginn byltingarmaður á sviði
tónlistar, en sumt sem hann samdi
var þó talsvert á undan sinni samtíð.
Tónlistin eftir Mozart er óvenju
haganlega samansett. Það kemur vel
fram í kvikmyndinni Amadeus, sér-
staklega í lokin þegar óvinurinn Sali-
eri er að skrifa niður hluta af Sálu-
messu Mozarts eftir fyrirmælum
tónskáldsins. Mismunandi radd-
hópum er raðað saman af þvílíkri
snilld að Salieri getur ekki annað en
dáðst að þótt hann hati Mozart á
laun.
Tónlist Mozarts er með því erfið-
asta sem maður spilar. Efniviðurinn
sem hann smíðaði verk sín úr er
samt ótrúlega einfaldur; stefin eru
samansett úr einum brotnum hljóm,
hálfum tónstiga, eða kannski bara
agnarlítilli hendingu sem er endur-
tekin nokkrum sinnum, eins og í
upphafinu að fertugustu sinfóníunni.
Músíkin er því svo fáguð og tær að
minnstu misfellur í flutningi heyrast
greinilega. Að gera slíkri tónlist við-
unandi skil krefst gríðarlegrar
menntunar, fullkominnar sjálf-
stjórnar og öryggis.
Vissulega var rétta stemningin í
verkunum sem þau Freyr og Hlíf
Sigurjónsbörn, ásamt Iwonu og
Jerzy Andrzejczak, fluttu á tónleik-
unum á þriðjudagskvöldið. Engu að
síður var fyrsta verkið á efnis-
skránni, kvartettinn frægi í D-dúr
KV 285, ekki alveg í jafnvægi, ýmis
tæknileg atriði hefðu þurft að vera
fágaðri og mátti sjálfsagt rekja það
til taugaóstyrks.
Svipaða sögu er að segja um hin
verkin á dagskránni, nema að örygg-
ið og yfirvegunin jókst stöðugt eftir
því sem á leið. Margt fallegt bar fyr-
ir eyru; síðasti kvartettinn, í A dúr
KV 298, var t.d. prýðilega fluttur;
styrkleikajafnvægið á milli hljóðfær-
anna var yfirleitt eins og best verður
á kosið og hraðar nótnarunur jafnar
og skýrar. Fjörið sem einkennir tón-
listina skilaði sér til áheyrenda og
því skiptu tæknileg atriði minna máli
en ella. Óneitanlega var útkoman
skemmtileg.
Fjörugur Mozart
TÓNLIST
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar
Flautukvartettar KV 285, 285a, 285b og
298 eftir Mozart. Flytjendur voru Freyr
Sigurjónsson (flauta), Hlíf Sigurjóns-
dóttir (fiðla), Iwona Andrzejczak (víóla)
og Jerzy Andrzejczak (selló). Þriðjudagur
11. júlí.
Kammertónleikar
Jónas Sen
RITHÖFUNDURINN
Milan Kundera hefur
falið réttindaskrifstof-
unni Dilia í Prag að
verja höfundarrétt sinn
eftir að sjóræn-
ingjaþýðing af skáld-
sögu hans var sett á
Netið. Til stendur að
kæra þann sem stend-
ur fyrir brotinu, að
sögn Friðriks Rafns-
sonar þýðanda verka
Kunderas hér á landi.
Forsaga málsins er
sú að óprúttinn náungi
tók sig til og þýddi í
leyfisleysi skáldsöguna L’Identité
og setti á síðuna Blogger.com, skv.
upplýsingum úr nýjasta hefti Time.
Þaðan gat fólk halað niður ólögleg-
um eintökum af sögunni.
Blogger.com er í eigu fyrirtækis-
ins Google og var kvörtun lögð fram
yfir því að leyfislausa útgáfan væri á
síðum þess. Útgáfan var fjarlægð,
en til stendur að fylgja málinu enn
frekar eftir.
Friðrik þýddi m.a. umrædda bók
sem ber heitið Óljós mörk á ís-
lensku, en hann segir þetta vera
„prinsippmál og gróft brot á höfund-
arrétti“. Hann telur að líklega séu
tvö önnur verka Kunderas í dreif-
ingu með sama hætti, Óbærilegur
léttleiki tilverunnar og Ódauðleik-
inn.
Kalhæðnislegt í ljósi
fortíðarinnar
Tæpast þarf að taka það fram að
Kundera var mjög ósáttur við þýð-
inguna, sem er sögð afar vond af
þeim sem hana hafa lesið. Sumum
kann að þykja kaldhæðnislegt að
svona er málum komið, þar sem
helsta leiðin til að lesa verk Milans
Kundera á tímum sovétstjórnar-
innar var að notast við ólöglega af-
ritun og dreifingu, þar sem verk
Kunderas var á bannlista yfirvalda.
Það hversu langur tími líður áður
en verk hans birtast í Tékklandi
kann að skýra af hverju aðdáendur
hans í heimalandinu eru farnir að
nota ólöglegar afritanir af verkum
hans á nýjan leik. Þannig kom til að
mynda skáldsagan Óljós mörk út ár-
ið 1997 hér á Íslandi, samhliða
frönsku útgáfunni, en hún hefur enn
ekki birst í Tékklandi í opinberri
þýðingu.
Kundera vinnur þýðingarnar
sjálfur yfir á móðurmálið, en skrifaði
síðustu þrjár skáldsögur upphaflega
á frönsku. Að sögn Friðriks er Kun-
dera mikill nákvæmnismaður og
vinnur verkið í samræmi við það.
Rithöfundurinn Milan Kundera stendur nú í ströngu vegna
ólöglegrar birtingar á einni bóka hans.
Brotið á höfundarrétti
Milans Kundera