Morgunblaðið - 28.08.2006, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. ÁGÚST 2006 13
ðir í boði
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
hafa verið seldar undanfarið er ljóst
að virði Þorbrandsstaða er auðveld-
lega 150 milljónir í dag. Þetta er hins
vegar upplagt land fyrir útivist, skóg-
rækt og sumarhús og þetta á sveitar-
félagið að eiga áfram og nýta.“
Sveitarfélagið átti aðra hlunn-
indajörð, Hámundarstaði, sem var
seld fyrir um sex árum á smánarpen-
ing að sögn Björns. „Um leið missti
sveitarfélagið talsverð ítök í Selá.
Þetta er búið að eyðileggja ýmsa
möguleika, t.d. virkjun í Hvammsá
og er þeim sem að sölunni stóðu síst
til vegsauka.“
Talsvert eftir af jörðum
Björn segir talsvert af góðum
hlunnindajörðum eftir og búið sé á
mörgum þeirra, t.a.m. á tæplega 20
jörðum í Hofsárdal. Jarðakaupa-
menn eigi orðið megnið af Hraun-
fellspartinum inn af Sunnudalnum
sem allur hafi verið seldur og Sel-
árdalinn utan fjögurra bæja. Sömu-
leiðis hafi mikið verið selt af jörðum í
Vesturárdal sunnan Selárdals, allt
nema fimm jarðir sem menn séu
sagðir sitja um. Fyrir nokkrum ára-
tugum hafi verið byrjað að selja jarð-
ir í norður- og vesturhluta Vopna-
fjarðar en austurhlutinn hafi farið nú
síðustu árin.
Ég hef alltaf haft gaman af þvíað byggja upp, hvort semþað eru fyrirtæki, hús eða
laxveiðiár,“ segir Jóhannes Krist-
insson sem fjárfest hefur í jörðum í
Sunnudal, Hofsárdal, Vesturárdal og
Selárdal í Vopnafirði. Jarðirnar eiga
það sammerkt að liggja að veiðiám
enda hefur veiðiástríðan fyrst og
fremst rekið Jóhannes til kaupanna,
að hans sögn.
„Ég er mikill áhugamaður um upp-
ræktun á laxi og er að vinna í tveim
ám á Íslandi,“ heldur hann áfram.
„Aðra þeirra, Hölkná í Bakkafirði,
var búið að eyðileggja í ofveiði. Hin
er Sunnudalsá þar sem ég á hluta í
jörðum. Hún var ekki laxgeng nema
að einum þriðja vegna foss sem er í
ánni og ég er að reyna að fá fisk í hina
tvo þriðju. Eins tók ég Vesturdalsá á
leigu til langs tíma þegar hún var
orðin mjög illa á sig komin vegna of-
veiði. Síðan hef ég hálf-friðað hana í
þeim tilgangi að byggja hana upp svo
hún verði góð eins og hún var. Það
kostar mig stórfé en ég geri það af
því að ég hef áhuga á því og á jarðir
við hana og ég vil einfaldlega hafa
hana í lagi.“
Jóhannes segir að jarðakaupin
verði seint talin til vænlegra fjárfest-
inga. „Arðsemi eigin fjár er meiri í
flestu öðru en landi og veiðirétt-
indum. Sé tekið mið af því hvað þess-
ar jarðir kosta og hvað árnar gefa af
sér eru þetta mjög neikvæðar fjár-
festingar. Það er eiginlega ekki hægt
að útskýra fyrir sjálfum sér hvers
vegna maður ræðst í þær öðruvísi en
svo að með því sé maður að byggja
eitthvað upp, bæta ána og umhverfið
og kannski skila hlutunum af sér í að-
eins betra ástandi en þegar maður
kom að þeim.“
Tilviljun réði fyrstu kaupunum
Hann vill ekki gefa upp hversu
margar jarðir hann hefur keypt enda
eigi hann þær flestar í félagi við aðra.
„Það er fullt af mönnum og alls konar
félög sem eiga þessar jarðir. Ég á svo
lítinn hlut í sumu að það væri rangt af
mér að tína það til og sennilega á ég
ekki nema eina jörð einn. Fyrsti jarð-
arbúturinn sem ég keypti í Sunnudal
var 1/63 hluti af jörð. Þetta var veg-
laust eyðibýli þannig að það er nú bú-
ið að blása svolítið upp um hversu
miklar eignir er að ræða. Jú, ef áin
verður góð laxveiðiá eftir tíu ár, sem
er lágmarkstími fyrir uppræktun á
svona á, þá kannski skilar þetta sér
en í sjálfu sér aldrei peningalega.“
Að sögn Jóhannesar er ekkert ný-
mæli að veiðiáhugamenn kaupi jarðir
í Vopnafirði. „Oddur Ólafsson læknir
keypti fyrstu fimm jarðirnar í Vopna-
firði fyrir meira en 30 árum og fjöl-
skylda hans er nú stærsti eigandinn í
Selá.“
En hvers vegna hefur áhugi hans
snúist svona mikið að Vopnafirði?
„Það var tilviljun sem réð því,“ svar-
ar hann. „Ég var að veiða þarna
ásamt félögum mínum þegar bóndi
nokkur, sem var að hætta búskap,
gaf sig á tal við okkur og spurði hvort
við vildum kaupa jörðina hans. Þann-
ig var fyrsta jörðin keypt. Í annað
skipti hafði samband við okkur, þenn-
an sama hóp, maður sem var að lenda
í uppboði á jörðinni sinni. Við los-
uðum um kröfurnar og gerðum hon-
um kleift að búa þar áfram. Að öðrum
kosti hefði jörðin sjálfsagt farið í
eyði.“
Bóndinn fái laun erfiðis síns
Jóhannes segist ósammála þeim
sem telja jarðakaupin vera slæma
þróun fyrir bændur og sveitirnar.
Þvert á móti fái bóndinn með þessu
laun erfiðis síns. „Ég tel þetta vera
mjög jákvætt. Ef ég á jörð sem eng-
inn vill kaupa er hún verðlaus. Hins
vegar er einhver verðmiði á henni ef
einhver vill kaupa hana. Jarðir voru á
allt of lágu verði fyrir tíu árum þann-
ig að þeir sem vildu gátu ekki einu
sinni hætt og flust í burtu. Fyrsta
jörðin sem ég keypti í Vopnafirði
hefði þannig ekki dugað fyrir íbúð í
Reykjavík en ég hugsa að í dag sé
varla sú jörð á landinu sem þannig er
ástatt um. Þetta er því jákvæð þróun
fyrir báða aðila enda er það eigið val
manna hvort þeir halda jörðinni sinni
eða selja hana. Það er af sem áður
var þegar bannað var að selja jarðir
nema bændum sem varð náttúrlega
til þess að þetta varð allt verðlaust.
Jarðirnar hafa hækkað í verði vegna
þess að hver sem er hefur fengið
tækifæri til að kaupa þær á frjálsum
markaði.“
Inntur eftir upphæðum í þessu
sambandi segist Jóhannes ekki geta
gefið upp verð. „Verðið á jörðinni fer
algerlega eftir ánni og í sjálfu sér er
enginn ákveðinn verðmiði á þeim.
Þær hafa bæði verið dýrar og ódýrar.
Þeir sem selja dýrt þurfa yfirleitt
ekki að selja en setja hátt verð á þær
ef þeir vilja losna við þær á annað
borð. Það er þá hinna að ákveða
hvort þeir vilji kaupa þær eða ekki.“
Skiptir engu af hverjum er leigt
Þótt dæmi séu um að menn haldi
áfram að búa á jörðum sínum eftir að
þeir hafa selt, eru þeir fleiri sem flytj-
ast burtu. Jóhannes óttast þó ekki að
það valdi því að jarðir fari í órækt.
„Ég held að góðar jarðir fari aldrei í
órækt,“ segir hann. „Kannski fara
jarðir, sem gefa af sér rýrar tekjur, í
eyði og það hefur gerst. Bændabýl-
um hefur alls staðar fækkað – ekki
bara í Vopnafirði. Fólk er enn að
flytja frá góðum býlum vegna þess að
afkoman er léleg.“ Hann segir þetta
vissulega breyta ásýnd sveitanna og
hafa áhrif á samfélagið í þeim. „Hins
vegar heldur maður ekki fólki ef það
vill fara og þá er spurningin einfald-
lega sú hvort það fái eitthvað fyrir
sitt eða ekki.“
Hvað varðar þá gagnrýni að bænd-
ur, sem halda áfram að búa á jörðum
sem þeir hafa selt, myndi leiguliða-
stétt nútímans segist Jóhannes vera
annarar skoðunar. „Ég held að ríkið
eigi 5.000 jarðir og allir sem búa á
þeim jörðum leigja þær af ríkinu.
Þetta er nákvæmlega það sama, það
skiptir engu hvort þú leigir af ríkinu
eða einhverjum öðrum. Það sama er
uppi á teningnum í venjulegum fyrir-
tækjarekstri. Þegar ég byrjaði minn
feril þurftu allir að eiga húsnæði
sjálfir. Nú eiga fæst fyrirtæki eigið
húsnæði heldur leigja það af öðrum
félögum. Þá er hægt að nota féð í að
reka fyrirtækið í stað þess að setja
það í steinsteypuna. Á sama hátt get-
ur bóndi notað það fé, sem hann fær
út úr jörðinni, í að stækka kvótann og
ná í meiri tekjur. Þetta er alveg hlið-
stætt.“
Aðspurður hvort hækkandi jarða-
verð geri nýliðum í bændastétt ekki
erfiðara fyrir að koma undir sig jörð
svarar Jóhannes: „Meðan ríkið á
5.000 jarðir sem það getur selt á
hvaða verði sem er fyrir þá sem vilja
fara út í búskap sé ég ekkert vanda-
mál hvað þetta varðar. Hins vegar
get ég svosem samþykkt að stórar
veiðijarðir eru þungar fyrir alla,
hvort sem það er bóndinn sem er að
byrja eða fjárfestir. Þær eru einfald-
lega dýrar og hafa alltaf verið.“
Arðsemin meiri í flestu öðru
Morgunblaðið/Einar Falur
Jóhannes Kristinsson
Jú mikil ósköp, þetta er rætthér í sveitinni, en kannskiekki nóg,“ segir Anton Gunn-
arsson, ábúandi og fyrrum eigandi
á jörðinni Deildarfelli í Vopnafirði.
Anton seldi jörð sína fyrir nokkr-
um árum er honum var fjár vant og
hafði ekki aðra möguleika til að
losa sig úr þeirri stöðu, en býr jörð-
ina áfram. Hann segir að vitlegra
hefði verið fyrir sig að bíða með
söluna í einhvern tíma þar sem
jarðaverð hafi farið stighækkandi
síðan.
Anton hefur búið með sauðfé og
stundar vöruflutninga. „Ég fór
meira út í vöruflutningana eftir að
hafa selt og er með fé, hesta o.fl. og
stendur ekki til að mér vitandi að
ég sé að flytja.“
Jóhannes Kristinsson keypti
jörðina af Antoni, sem segir að áður
en það gerðist hafi menn verið bún-
ir að spyrja hvort jörðin væri föl.
„Svo ákvað ég að láta hana til að
losa mig út úr skuldunum og auð-
vitað er ósköp gott að vera skuld-
laus. Ég hefði samt seint hugleitt
að selja jörðina nema af því að mér
voru allar bjargir bannaðar á þess-
um tíma.“
Gamall íslenskur þrái
Anton gefur ekki upp hvað hann
fékk greitt fyrir jörðina en segir
það ekki sambærilegt við hvað boð-
ið sé í vopnfirskar jarðir í dag.
„Maður sá ekki þá þróun fyrir á
þeim tíma sem ég var að selja.“
Deildarfelli fylgja veiðihlunnindi í
Hofsá og eitt atkvæði í veiðifélagi
um ána. „Auðvitað eru menn að
ásælast hér veiðiréttindin í Vopna-
firði og kannski ekki síður atkvæða-
réttinn í veiðifélögunum. Þeir fá út
úr hverri jörð eitt atkvæði og miklir
hagsmunir í að hafa völd í þessum
félögum, alveg ótakmarkaðir mögu-
leikar. Það er út af fyrir sig af hinu
góða að bændur, sem hafa barist í
sínum búskap til fjölda ára, geti nú
selt jarðir sínar fyrir almennilegar
upphæðir. Minn kaupandi er mikill
prýðismaður og ég hef ekki undan
neinu að kvarta í því sambandi. Ég
hef meiri áhyggjur að því svona al-
mennt hvað verður um allar þær
jarðir sem hér hafa verið seldar að
kaupendunum gengnum, þ.e.a.s.
þegar þeirra nýtur ekki lengur við
til að halda utan um þetta.“
Hann segir fækkun bænda hafa
mikil áhrif á þá sem eftir sitja. „Bú-
skapurinn verður erfiðari hjá hin-
um, bæði út frá fjallskilum, þ.e. að
ná fénu af heiðunum og sömuleiðis
verður dýrara að sjá um þetta í
slátrun þegar bændur reka sjálfir
sláturhúsin. Það er margt sem
þarna spilar inn í. Þorpið og sveitin
styðja hvort annað og ef sveitin fer
hlýtur þorpið að fara halloka líka.
Annars er búskapur bara gamall ís-
lenskur þrái og yfirleitt ekki þannig
að hægt sé að lifa sómasamlega af
honum einum saman. Búin þurfa að
vera svo stór til að skila einhverju
og ekki allar jarðir sem bera slíkt.
Venjulegir bændur eru ekki lengur
í fjárhagslegri aðstöðu til að kaupa
land til viðbótar við jarðir sínar og
það er ákveðin sjálfhelda.“
Eltir með gylliboðum
Anton segir ganga fjöllunum
hærra að tilboð í vopnfirskar jarðir
sem liggja að Hofsá og Selá geti
numið á milli 100 og 150 milljónum
og þær jarðir séu ekki allar stórar í
sniðum. „
Menn eru eltir með gylliboðum
og tilboðin eiga sjálfsagt eftir að
hækka, þó það stöðvist einhvers
staðar. Það er misjafnt hvort menn
eru volgir fyrir þessu og skoðanir
skiptar hér í sveitinni. En það er al-
veg ljóst að aðilar sem hafa áhuga á
jörðum hér vita stundum af því ef
menn eru fjárhagslega illa staddir
og hafa þá samband.“
Bændur í sjálfheldu
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Sér eftir að hafa selt Anton Gunnarsson leigir nú jörðina sem hann átti.
kynslóðina og við höfum líka misst
góða nágranna.“
Helgi segir menn stundum tala um
að einhver ákveðin jörð sé alltof dýr
til að stunda búskap á, ekki síst þegar
henni fylgi laxveiði eða önnur eftirsótt
hlunnindi. „Í sjálfu sér er það ekki
dýrara en annað. Auðvitað liggur fjár-
magn í þessu en ef sauðfjárræktin eða
annar búskapur gengur ekki upp hjá
þér ertu þó áfram með söluvöru sem
þú getur selt þeim sem telur sig geta
betur.
Þú hefur alltaf útgönguleið. Eins
má spyrja hvort aðeins eigi að fram-
leiða landbúnaðarvörur á verstu jörð-
unum þar sem það er erfiðast? Verða
matvælin ódýrust þannig?“
Helgi telur ábúendur jarða, ekki
síst ef þeir eru eigendur þeirra, vera
líklegasta til að hlúa að landinu og
nýta það smáa. „Þeir hugsa áratugi
fram í tímann og skógræktarmenn í
árhundrað. Ábúendur og eigendur
landsins skapa fjölbreytt mannlíf og
menningu og eru mun líklegri en
aðrir til að stuðla að velferð landsins
þegar til lengri tíma er litið.“