Morgunblaðið - 31.08.2006, Síða 28

Undanfarin misseri hefurmikið verið rætt og rit-að um hlutverk og stöðuÍbúðalánasjóðs á fast-
eignamarkaði og sem virkur þátt-
takandi í þróun efnahagsmála.
Þessi umræða hefur öðru fremur
einkennst af kröfum talsmanna
bankastofnana um þörf á breyt-
ingum á sjóðnum og hvatskeyttri
gagnrýni á stöðu hans og áhrif á
þróun efnahagsmála þjóðarinnar,
án þess að fylgja þessum skoð-
unum eftir með frekari rökum eða
tilvísunum í fyrirliggjandi tölu-
legar upplýsingar.
Það er því eðlilegt að draga fram
í dagsljósið nokkur atriði til að
upplýsa þessa umræðu en þau
sýna einnig ótvírætt að margar
þeirra staðhæfinga sem settar
hafa verið fram eru ekki einasta
rangar heldur staðfesta gagn-
stæða hluti.
Íbúðalánasjóður starfar sam-
kvæmt lögum nr. 44/1998 og þar er
tilgangur starfsemi hans og hlut-
verk skilgreint. Jafnframt hafa
verið settar reglugerðir um nokkra
þætti starfseminnar. Í lögunum
eru einnig ákvæði um hvernig
vextir af fasteignatryggðum veð-
bréfum sjóðsins eru ákvarðaðir en
þar segir m.a. að vextir séu
ákvarðaðir „með hliðsjón af reglu-
legum útboðum íbúðabréfa“ (Lög
nr 44/1998, 21. gr. 3 mgr.).
Þetta ákvæði bindur hendur
stjórnar sjóðsins við ákvarðanir á
vöxtum hans og því hafa breyt-
ingar á stýrivöxtum Seðlabankans
ekki bein áhrif þar á heldur mark-
aðskjör verðtryggðra vaxta á
hverjum tíma, en Íbúðalánasjóður
hefur engin bein áhrif þar á.
Innkoma bankanna fólst meðal
annars í því að lækka vexti á fast-
eignatryggðum lánum. Það er rétt
að hafa í huga að þau lán voru ekki
bundin við kaup á fasteign eins og
lán Íbúðalánasjóðs.
Af vaxtaþróun íbúðalána má sjá
að bankarnir lækkuðu vexti af
íbúðalánum í ágúst 2004 og voru
lægri eða samhliða vöxtum Íbúða-
lánasjóðs. Bankarnir fóru svo að
hækka vexti í mars/apríl á þessu
ári, sjá mynd 1. Efnahagslega
ábyrgð hafa bankar nefnt sem eina
ástæðu fyrir hækkun útlánavaxta
en einnig ber að hafa í huga að
lánakjör og aðgengi innlendra
bankastofnana versnuðu til muna á
þessu tímabili sem vafalaust hefur
einnig haft áhrif á ákvarðanir
þeirra um hækkun vaxta.
Til að viðhalda langtíma efna-
hagslegum stöðugleika og forðast
óæskilegar sveiflur á íbúða-
lánamarkaði er nauðsynlegt að
skapa ákjósanlegar aðstæður og
tryggt aðgengi að fjármagni. Þetta
hefur verið hlutverk Íbúðalána-
sjóðs, og forvera hans, undanfarin
50 ár.
Bankarnir komu af miklum
krafti inn á íbúðalánamarkaðinn
um mitt ár 2004. Útlán þeirra náðu
hámarki um 35 milljarða króna um
haustið 2004 en eru í dag um 3,5
milljarðar króna á mánuði. Á sama
tímabili hefur verð fasteigna á höf-
uðborgarsvæðinu hækkað um rúm
50%. Slíkar sveiflur í útlánum kalla
eðlilega á verðbreytingar eigna
ásamt verðbólgu. Slíkar skamm-
tímasveiflur eru óæskilegar á öll-
um mörkuðum og kalla á erfiðleika
í hagstjórn.
Meðfylgjandi línurit í mynd 2
sýnir þessar sveiflur í útlánum
bankanna glöggt og einnig að útlán
ÍLS hafa verið nokkuð stöðug að
meðaltali um fimm milljarðar á
mánuði sl. 2 ár.
Stjórnvöld hafa verið að glíma
við vaxandi verðbólgu undanfarið
og hafa gripið til ýmissa ráðstaf-
ana til að hafa hemil á henni. Í júlí-
byrjun sl. var hámarkslán Íbúða-
lánasjóðs lækkað úr kr. 18
kr. 17 millj. og lánshlutfal
úr 90% í 80%. Á lánum ban
var aldrei neitt hámark á
upphæð. Vextir Íbúðalána
hafa einnig hækkað úr 4,1
4,70% til 4,95% á undanfö
mánuðum.
Eitt af þeim atriðum se
lánasjóður hefur verið gag
fyrir er lánshlutfall.
Sitjandi ríkisstjórn sett
stefnuskrá sína að á kjört
yrði hlutfall lána til einsta
vegna öflunar íbúðarhúsn
hækkað úr 65% og 70% í 9
var ráð fyrir að þetta ákvæ
stjórnarsáttmálans kæmi
saman til framkvæmdar t
marka þensluáhrif þessar
ingar og að það yrði komið
inn við lok kjörtímabilsins
Þegar umræður stóðu u
ar breytingar sumarið 200
irhugað var að stíga fyrsta
vegna þeirra ákváðu bank
bjóða fasteignaveðtryggð
í stað allt að 80% en seinn
Bakari eða smiður ?
Eftir Guðmund Bjarnason,
Jóhann G. Jóhannsson og
Guðmund Guðmarsson
»…arðsemiskrbankanna til s
semi sinnar eru a
gjörlega öndverð
samfélagslegu hlu
verki Íbúðalánasj
fasteignamarkaði
lög og reglugerði
marka honum og
semi hans.
Guðmundur
Bjarnason
Jóhann G.
Jóhannsson
Guðmundur
Guðmarsson
Tekjuskiptingin á Íslandihefur gjörbreyst á síð-ustu tíu árum eða svo.Lengst af voru Íslend-
ingar á svipuðu róli í skiptingu
tekna og lífskjara og frændþjóð-
irnar á hinum Norðurlöndunum
(sjá t.d. bókina Íslenska leiðin, útg.
1999). Árið 2004 er Ísland hins veg-
ar komið í hóp ójafnari þjóðanna í
Evrópu og nálgast
Bandaríkin óðfluga, en
þeir hafa verið með
ójöfnustu tekjuskipt-
inguna í hópi ríku þjóð-
anna á Vesturlöndum
um langt árabil. Þetta
eru mikil umskipti í
þjóðfélagsmálum sem
munu hafa marg-
víslegar afleiðingar á
komandi árum, ef þau
verða til frambúðar.
Margvíslegar vís-
bendingar um þessa
þróun hafa komið fram
á síðustu árum og verið
til umfjöllunar á fræðavettvangi og
í fjölmiðlum. Opinber gögn frá
bæði ríkisskattstjóra, fjár-
málaráðuneyti og Hagstofu Íslands
hafa sýnt að tekjuskiptingin á Ís-
landi hefur orðið ójafnari á hverju
ári sem liðið hefur frá og með
miðjum tíunda áratugnum. Það eru
mikil umskipti frá því sem áður var
er tekjuskiptingin í þjóðfélaginu
jafnaðist rólega eða stóð því sem
næst í stað til lengri tíma.
Á vegum Evrópusambandsins
hafa í seinni tíð verið gerðar sam-
hæfðar kannanir á tekjuskiptingu
og lífskjörum (EU-SILC), þar sem
betri samræming gagna hefur
náðst en áður hefur þekkst. Alþjóð-
legur samanburður tekjuskiptingar
er því orðinn áreiðanlegri en fyrr.
Á vegum OECD, Luxembourg
Incomes Study Group og Alþjóða-
bankans hefur einnig verið bætt úr
gæðum gagna á þessu sviði.
Evrópusambandið hefur nýlega
birt á heimasíðu sinni samanburð-
argögn um tekju-
skiptingu í aðild-
arríkjunum og
ríkjum Evrópska
efnahagssvæðisins.
Hagstofa Íslands
gerir nú árlegar
kannanir vegna
þessa samstarfs
Evrópuríkjanna og
hafa fyrstu tölur Ís-
lands fyrir árið 2004
verið birtar hjá Töl-
fræðistofnun Evr-
ópusambandsins
(Eurostat) sem
bráðabirgðatölur,
með samanburði við Evrópuríkin.
Þær virðast í ágætu samræmi við
tölur Ríkisskattstjóra fyrir sama
ár, sem Þorvaldur Gylfason pró-
fessor hefur borið saman við fjöl-
þjóðlegar tölur frá Alþjóðabank-
anum.
Á mynd 1 eru sýndar þessar nýj-
ustu tölur Evrópusambandsins um
tekjuójöfnuð á árunum 2003 og
2004, en að auki er áætluð tala fyr-
ir Ísland árið 1995 til að gefa vís-
bendingu um breytingarnar á Ís-
landi.
Tölurnar eru GINI-ójaf
aðarstuðlar. Því hærri sem
urnar eru því meiri er ójöf
inn. Ísland hefur lengst af
ásamt hinum Norðurlöndu
bilinu 0,20 til 0,25, en telst
2004 vera með Gini-stuðul
en það er afar mikil auknin
þennan mælikvarða. Band
eru með um eða yfir 0,40.
tölur Ríkisskattstjóra fyri
2005 benda til að ójöfnuðu
árinu 2005 hafi aukist jafn
örar en á árunum á undan
ing ójafnaðarins hér á land
örari en sést hefur hjá öðr
rænum þjóðum á síðustu t
áratugum. Ef sama stefna
rekin áfram þarf ekki mör
viðbót til að tekjuskiptingi
landi verði orðin álíka ójöf
Bandaríkjunum. Það munu
tíðindi um alla Evrópu og
heiminum.
Eins og sjá má á mynd 1
frændþjóðir okkar í Skand
með hvað jöfnustu tekjusk
inguna í Evrópu, eins og þ
lengi verið. Í þeim hópi eru
ríki eins og Slóvenía, Tékk
Belgía og Lúxemborg. Þet
hópur sem Íslendingar ha
af tilheyrt. Við erum hins v
orðin jafnfætis Bretlandi,
þekkt er ásamt Bandaríkj
Aukning ójafnaðar á Ísland
Eftir Stefán Ólafsson » Aukning ójafnins hér á landi
mun örari en sést
hjá öðrum vestræ
þjóðum.
Stefán
Ólafsson
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
28 FIMMTUDAGUR 31. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MEÐFERÐ Í FANGELSI
ÍMorgunblaðinu í gær kemur fram,að Fangelsismálastofnun óskaðiárið 2003 eftir fjárframlagi frá Al-
þingi til að setja á stofn meðferðar-
deild fyrir fíkla í fangelsinu á Litla-
Hrauni. Það fé fékkst ekki. Í máli Val-
týs Sigurðssonar fangelsismálastjóra
kemur fram að í fyrra hafi stofnunin
óskað eftir 44 milljónum króna til
nýrra verkefna, þar á meðal til að
fjölga meðferðarúrræðum fyrir fanga í
fíkn. Fimm milljónir fengust. Nú ligg-
ur fyrir beiðni stofnunarinnar um 21
milljón króna til að koma slíkri deild á
fót innan fangelsisins. Fjárlaganefnd
Alþingis mun fjalla um þá beiðni á
næstu vikum.
Valtýr Sigurðsson vekur jafnframt
athygli á því í blaðinu í gær að nefnd
Evrópuráðsins um varnir gegn pynt-
ingum og ómannúðlegri eða vanvirð-
andi meðferð hafi í tveimur síðustu
heimsóknum sínum til Íslands gagn-
rýnt skort á meðferðardeild. Í nýjustu
skýrslu nefndarinnar sé sérstaklega
gagnrýnt að sú tilraun, sem hófst fyrir
nokkrum árum, skyldi aflögð vegna
fjárskorts.
Það er mikilvægt að spara í ríkis-
fjármálum. En hvaða afleiðingar hefur
sá sparnaður, að útvega föngum á
Litla-Hrauni ekki fíkniefnameðferð á
meðan þeir eru í fangelsi? Mennirnir
eru fyrir vikið meira og minna í vímu
meðan á fangavistinni stendur, losna
með öðrum orðum ekki úr því ástandi,
sem er undirrót glæpanna, sem þeir
sitja inni fyrir. Talið er að 60–70%
fanga séu fíklar. Þegar þeir koma úr
afplánun, er reynt að koma þeim í með-
ferð, en er það þá ekki of seint? Margir
þeirra byrja strax aftur að brjóta af
sér, með tilheyrandi líkams- og eigna-
tjóni fyrir aðra, kostnaði fyrir heil-
brigðiskerfið, löggæzluna – og svo
fangelsin, þegar þeim er stungið inn
aftur. Ætli sá kostnaður sé ekki meiri
en 21 milljón?
Plássleysi á Litla-Hrauni stendur
árangursríkri fíkniefnameðferð fanga
sömuleiðis fyrir þrifum. Í samtali við
Sigurjón Birgisson, formann Fanga-
varðafélagsins, í Morgunblaðinu í gær,
kemur fram að þeir, sem vilji losa sig
við fíknina, eigi erfitt með slíkt ef þeir
séu á sömu deild og menn, sem eru í
bullandi neyzlu.
„Ég hef séð menn undir áhrifum
fíkniefna sem eru eins og villidýr. Um
leið og þeir losna út úr þessu þá eru
þetta bara menn eins og ég og þú.
Þetta er hrikalegur djöfull að draga.
Ég myndi segja að hægt sé að hjálpa
meirihluta þessara manna sem sitja
inni, bara ef aðstæður væru fyrir
hendi,“ segir Sigurjón.
Í svari íslenzkra stjórnvalda við at-
hugasemdum og ráðleggingum nefnd-
arinnar um varnir gegn pyntingum og
ómannúðlegri eða vanvirðandi með-
ferð eftir heimsókn hennar hingað til
lands 2004 segir að ríkisstjórn líti á
það sem „gífurlega mikilvægt mál“ að
fangar hafi aðgang að fíkniefnameð-
ferð meðan á afplánun þeirra stendur
og að áætlun um slíkt hafi verið útbúin.
Er þá ekki ráð að fara að aðhafast í
málinu?
MARKMIÐ EÐA MERKIMIÐAR
Iðulega vakna spurningar um það ípólitískri umræðu á Íslandi hvort
skipti meira máli, merkimiðinn eða
innihaldið.
Björn Bjarnason dómsmálaráð-
herra sagði í erindi, sem hann flutti á
fundi Rótarýklúbbs Austurbæjar fyrir
viku, að ræða þyrfti hvort hér væri
nauðsynlegt að stofna leyniþjónustu
og hvernig það yrði gert ef um það
næðist pólitísk samstaða.
Í hugum margra er orðið leyniþjón-
usta bannorð. Merkimiðinn virðist
gera innihaldið ótækt. Þó er það svo að
innihaldið og markmiðið er í þessu til-
felli að miklu leyti óskilgreint.
Engum dylst að hér á landi þarf
ákveðið eftirlit að fara fram. Ísland
stendur ekki fyrir utan umheiminn. Ís-
land er ekki ónæmt fyrir umheimin-
um. Eiturlyf flæða inn í landið. Skipu-
lögð glæpastarfsemi getur hæglega
teygt anga sína til Íslands ef hún hefur
ekki gert það nú þegar. Vitaskuld vona
allir að hér verði aldrei framin hryðju-
verk, en ekki er þar með sagt að skyn-
samlegt sé að útiloka að það geti gerst.
Það hlýtur að vera eðlilegt að nú
verði rætt af alvöru um það hvernig
brugðist verði við og með ákvörðun
Bandaríkjamanna um að kveðja varn-
arliðið á Keflavíkurflugvelli heim hef-
ur verið hnykkt á þeirri nauðsyn.
Sú umræða á ekki að snúast um
merkimiða, heldur markmið og leiðir.
Hvert á hlutverk slíks eftirlits að
vera? Hvaða upplýsingum ber að safna
saman? Hvernig ber að tryggja að
upplýsingunum verði ekki bara safnað
saman, heldur að þær nýtist til for-
varna?
Ekki þarf síður að huga að því
hvernig beri að takmarka eftirlit.
Stjórnvöld allt í kringum okkur hafa
verið gagnrýnd fyrir að ganga það
langt í að koma á fót eftirlitssamfélagi
að vegið hefur verið að hornsteinum
réttarríkisins. Það þarf að skilgreina
með hvaða hætti eftirlit á að fara fram,
hvaða leyfi þarf til að mega til dæmis
hlera síma og hverjir eigi að hafa að-
gang að upplýsingunum. Hver á að
fylgjast með þeim sem fylgist með? Í
nágrannalöndunum eru það ýmist
þjóðþing eða dómstólar, sem fylgjast
með leyniþjónustu og öryggislögreglu,
nema hvort tveggja sé. Hvaða leið vilj-
um við fara?
Björn Bjarnason var spurður um
notkun orðsins leyniþjónusta og í
Morgunblaðinu á mánudaginn svaraði
hann því til að hann hefði þar átt við
þjóðaröryggisdeild, sem fjallað er um í
skýrslu um hryðjuverkavarnir á Ís-
landi og kynnt var í sumar.
Ef vandað verður til þess að und-
irbúa stofnun slíkrar deildar og sér-
staklega verður tekið fyrir að mann-
réttindi og ákvæði um persónufrelsi
verði virt, gildir einu hvort notaður
verður merkimiðinn leyniþjónusta eða
þjóðaröryggisdeild. Aðalatriðið verð-
ur aldrei merkimiðinn, heldur mark-
miðið og innihaldið.