Morgunblaðið - 08.09.2006, Síða 25

bækur
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. SEPTEMBER 2006 25
T
ákn með tali (TMT) er
aðferð til tjáskipta ætl-
uð heyrandi fólki sem á
við mál- og talörðug-
leika að stríða. Eins og
nafnið gefur til kynna eru táknin
notuð samhliða tali. Þau eru byggð
á látbragði og bendingum sem al-
mennt eru notuð í samskiptum
fólks að viðbættum táknum úr
táknmáli heyrnarlausra. Þau tákn
eru hins vegar oft einfölduð og lög-
uð að þeim sem nota TMT. Með því
að tákna lykiltáknin í setningu um
leið og talað er verður talmálið
skýrara og barnið eða notandinn á
auðveldara með að skilja það sem
sagt er. Um leið lærir barnið hvern-
ig það getur sjálft notað táknin til
að gera sig skiljanlegt.
Opnar leiðir til tjáskipta
Nýlega kom út hjá Námsgagna-
stofnun endurskoðuð og endurbætt
útgáfa af orðabókinni Tákn með tali
sem kom fyrst út 1998. Höfundar
efnisins eru Sigrún Grendal tal-
meinafræðingur, Björk Alfreðs-
dóttir leikskólasérkennari og Sigur-
borg Sigurðardóttir sérkennari sem
teiknaði allar táknmyndirnar. Sig-
rún og Björk hafa báðar kennt
TMT og haldið fjölmörg námskeið
fyrir foreldra, aðstandendur og fag-
fólk. Forritið gerði Indriði Björns-
son tölvunarfræðingur.
TMT er hentug tjáskiptaleið fyrir
börn sem ekki fara að tjá sig með
tali á tilætluðum tíma. Orðin verða
hlutbundnari og myndrænni með
hjálp táknanna og geta opnað leiðir
fyrir börn til tjáskipta jafnvel löngu
áður en þau eru fær um að segja
sitt fyrsta orð.
Ætti að vera sjálfsagður
þáttur í leik- og grunnskólum
Öll börn tjá sig fyrst með hljóð-
um og látbragði, þau nota tákn áður
en þau hafa þroska til að segja
fyrstu orðin, rétta fram hendur til
að biðja um að láta taka sig upp og
vinka bless þegar einhver fer. Á
þessum grunni byggist TMT.
Smám saman er öðrum táknum
bætt við og markvisst unnið með
táknuð orð og tjáskipti. TMT má
nota með börnum strax á fyrsta
aldursárinu á sama máta og við töl-
um við öll börn strax frá fæðingu. Á
þennan máta lærir barnið tjáskipti.
Í flestum tilvikum nota börnin TMT
tímabundið þar sem orðin taka oft-
ast smám saman við af táknunum.
TMT verður þannig eins konar brú
yfir í talmálið. Árangurinn veltur á
því að fjölskyldan og aðrir sem um-
gangast barnið séu virkir í að gera
TMT að eðlilegum þætti í lífi þess.
TMT þarf einnig að vera sjálfsagð-
ur þáttur í leik- og grunnskóla-
umhverfi barnsins. Á síðustu árum
hefur færst í vöxt að kynna börnum
á leikskólastigi einstök tákn og í
ljós hefur komið að lítil börn með
annað móðurmál en íslensku hafa
nýtt sér TMT á meðan þau eru að
ná tökum á íslenskunni.
Táknin líka á stafrænu formi
Margir leikskólar hafa gert sér
far um að opna augu barna fyrir
táknmáli, kenna t.d. eitt tákn á viku
og syngja vissa barnasöngva með
táknum. Eins ætlar fræðslustarf-
semi kirkjunnar að útbúa efni þar
sem táknum með tali eru gerð skil.
Í Tákn með tali orðabókinni eru
rúmlega eitt þúsund tákn. Við val á
táknunum studdust höfundarnir við
ábendingar og óskir frá fagfólki og
foreldrum barna sem nota TMT.
Bókin er uppsláttarrit þar sem
hægt er að nálgast upplýsingar um
hvernig TMT er notað. Öll táknin
eru gefin út í stafrænu formi á
geisladiski til að auðvelda bæði
verkefnagerð og útprentun á ein-
stökum táknum. Tákn með tali
orðabókin og forritið eru einkum
ætluð fagfólki, foreldrum og fjöl-
skyldum þeirra sem nota TMT.
Þetta er eins konar uppsláttarrit
þar sem fletta má upp einstökum
táknum, sjá myndun þeirra og nálg-
ast frekari upplýsingar um TMT.
Rúmlega eitt
þúsund tákn
Morgunblaðið/Golli
Tjáning Margir leikskólar kenna börnunum t.d. eitt tákn á viku og syngja vissa barnasöngva með táknum.
Eftir Kristínu Heiðu Kristinsdóttur
khk@mbl.is