Morgunblaðið - 08.09.2006, Side 30

30 FÖSTUDAGUR 8. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
K
völdfréttatími Ríkis-
sjónvarpsins síðasta
dag ágústmánaðar
byrjaði á ósköp
venjulegum nótum.
Áhorfendur fréttu af áformum
Baugs um byggingu verslana á
Seltjarnarnesi, fellibylur í útlönd-
um reyndist ekki eins skæður og
menn óttuðust og auðvitað var
sagt frá viðskiptum í Kauphöll-
inni. Ein vísitalan fór upp og önn-
ur niður og þeir skilja það víst
sem eiga að skilja.
Svo komu íþróttafréttirnar og
þá brá mér illilega í brún. Frétta-
maður skýrði frá því að egypskur
landsliðsmaður í fótbolta, Moh-
amed Abdelwahab, hefði hnigið
niður á æfingu og látist. Af þessu
tilefni var rifjað upp þegar ung-
verski framherjinn Miklos Feher
fékk hjartaáfall í leik með liði
sínu Benfica í Portúgal í janúar
árið 2004. Hann lést á vellinum,
fyrir framan þúsundir áhorfenda.
Og þessu til viðbótar var einnig
hresst upp á minni okkar sjón-
varpsáhorfenda, sem sáum Kam-
erúnmanninn Marc Vivien Foe
falla til jarðar í leik Kamerún og
Kólumbíu í janúar 2003.
Ég hef í sjálfu sér ekkert við
fréttina sjálfa að athuga, en Rík-
issjónvarpið sá ástæðu til að sýna
okkur þessa menn deyja, enn
einu sinni. Þegar Feher lést var
sýnt æ ofan í æ á sjónvarps-
stöðvum heimsins hvernig hann
laut fram og féll svo örendur á
bakið. Með hjálp nákvæmra að-
dráttarlinsa gat fólk um allan
heim fylgst með síðustu and-
artökum knattspyrnumannsins.
Frábært myndskeið! Frábær
frétt!
Sagan endurtók sig þegar Foe
lést. Allur heimurinn sá, aftur og
aftur, þegar augu hans rang-
hvolfdust í höfði hans þar sem
hann lá á knattspyrnuvellinum.
Hann dó fyrir framan myndavél-
arnar. Enn eitt frábært mynd-
skeiðið!
Það fór lítið fyrir nærfærni
fjölmiðla þegar þessir menn lét-
ust. Egypski leikmaðurinn var
hins vegar á æfingu og þar virð-
ast engar myndavélar hafa verið
nærri. Fjölskylda hans sleppur
því við að sjá hann deyja aftur og
aftur og aftur.
Ég skil ekki tilganginn með því
að nota myndskeið af deyjandi
mönnum í fréttum. Þegar þeir
létust voru vissulega myndavélar
um allar trissur og ekki við öðru
að búast en að sýnt yrði mynd-
skeið af mönnunum, enda leik-
urinn í fullu gangi og enginn vissi
á því augnabliki að þeir væru að
deyja. Núna vitum við að þeir
dóu. Hvers vegna í ósköpunum
viljum við sýna það og sjá aftur
og aftur?
Ég hef einu sinni séð mann
deyja, en það var þegar ég var
viðstödd aftöku morðingja í Kali-
forníu. Enginn vafi lék á að sá
maður var sekur um hræðilega
glæpi og hann hafði verið dæmd-
ur til dauða. Mér var samt engin
þægð í því að horfa á hann deyja
og ég myndi ekki vilja sjá það
aftur og aftur. Ég myndi heldur
ekki vilja eiga upptöku af síðustu
andartökum ættingja eða vina.
Hvers vegna ætti ég að vilja
horfa á knattspyrnumenn úti í
heimi deyja? Og hvernig líður
ættingjum þessara manna, sem
geta átt von á að dauði þeirra sé
myndskreyting með fréttum?
Í siðareglum blaðamanna segir
m.a. að blaðamaður forðist allt,
sem valdið getur saklausu fólki,
eða fólki sem á um sárt að binda,
óþarfa sársauka eða vanvirðu. Oft
er rætt um að breyta verði siða-
reglum blaðamanna og vísað þar í
hinar og þessar breytingar sem
orðið hafa á þjóðfélaginu frá því
að þær voru fyrst settar. Ég
minnist þess að hafa heyrt full-
yrðingar um að endurskoðun sé
nauðsynleg í ljósi breytts fjöl-
miðlaumhverfis og áherslna. Einn
fjölmiðill tók sig til og samdi eig-
in siðareglur, frábrugðnar þeim
sem Blaðamannafélag Íslands
styðst við og rökin voru einhver
vísan í breytta tíma, mikilvægi
fjölmiðilsins, sem almenningur
áttaði sig víst aldrei almennilega
á, og þar fram eftir götunum.
Ég hef satt best að segja aldrei
skilið almennilega þessa endur-
skoðunarkröfu, enda eru siðaregl-
urnar ekkert annað en almennar
umgengnisreglur, sem hafa mót-
ast í samfélagi mannanna í ald-
anna rás. Það væri raunar alveg
nóg að hafa regluna „aðgát skal
höfð í nærveru sálar“. Eða hefur
sú regla ekki staðist tímans tönn?
Hefur aukin menntun þjóð-
arinnar, aukin velmegun, útrásin
og allt það á einhvern hátt dregið
úr gildi þessarar reglu? Getur
löngun manna til að selja fleiri
eintök af blaði, eða fá meiri
hlustun og áhorf, ráðið því hvern-
ig siðareglur eru? Skilja menn
kannski ekki orðið siðareglur? Ef
svo er, væri þá ekki nær að kalla
þær bara kurteisisreglur, eða
eðlilegar umgengnisreglur fólks?
Ekki þjált að vísu, en skiljanlegt.
Ég get rétt ímyndað mér
ramakveinin sem sumir eiga eftir
að reka upp þegar þeir lesa
þetta. Ég hef heyrt þau áður,
þessi hróp um að fjölmiðlar þurfi
að breytast í takt við tímann, að
þeir eigi ekki að hika við að
stinga á kýlum, taka á alls konar
þorparaskap og svikum. Það er
allt satt og rétt, en hefur bara
ekkert með grundvöll siðaregln-
anna að gera.
Ef knattspyrnumennirnir hefðu
verið íslenskir og látist fyrir
framan íslenskar myndavélar, er
líklegra en ella að sá atburður
hefði farið í loftið í beinni útsend-
ingu, á meðan menn áttuðu sig
ekki á alvarleika málsins. Upp-
taka af dauða þeirra hefði hins
vegar aldrei verið sýnd, hvað þá
endurtekin æ ofan í æ. Hvers
vegna ætti þá að vera í lagi að
sýna útlendingana deyja? Það
samræmist ekki siðareglum að
gera slíkt og þegar það er gert,
aftur og aftur, grefur það undan
þessum sömu reglum. Og áður en
við vitum af skýtur enn og aftur
upp kollinum fólk sem vill breyta
skráðum siðareglum, í ljósi
breytts fjölmiðlaumhverfis og
áherslna.
Frábært
myndskeið!
»Ég hef satt best að segja aldrei skilið almenni-lega þessa endurskoðunarkröfu, enda eru
siðareglurnar ekkert annað en almennar um-
gengnisreglur, sem hafa mótast í samfélagi
mannanna í aldanna rás.
rsv@mbl.is
VIÐHORF
Ragnhildur Sverrisdóttir
Nýlega birti OECD (Efnahags- og
framfarastofnunin) skýrslu um ís-
lenska háskólastigið. Skýrslan er
samin af erlendum sér-
fræðingum og er óhætt
að fullyrða að hún er
hvalreki fyrir alla þá
sem láta sig háskóla-
samfélagið varða.
Mikill árangur
Ekki fer á milli mála
að skýrsluhöfundar
telja Íslendinga hafa
náð undraverðum ár-
angri við end-
urskipulagningu og
þróun æðri menntunar
á Íslandi síðastliðinn áratug. Lög um
háskóla frá 1997 mörkuðu ótvírætt
tímamót og síðasti stóri áfanginn eru
nýju háskólalögin sem Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir, mennta-
málaráðherra, beitti sér fyrir og tóku
gildi 1. júlí sl. Farsællega hefur tekist
að setja leikreglur og skapa háskóla-
samfélaginu umgjörð sem allt í senn
hefur leyst úr læðingi frumkvæði,
áræði og heilbrigða samkeppni.
Auk hinna nánu tengsla milli há-
skólasamfélags og atvinnulífs vekja
áherslur okkar á jafnrétti til náms at-
hygli skýrsluhöfunda. Þetta er dregið
fram með afgerandi hætti, en jafn-
framt er bent á ákveðna vaxtarverki.
Ýmsar gagnlegar ábendingar eru í
skýrslunni og það er mín skoðun að
árangur okkar í uppbyggingu há-
skólasamfélagsins á Íslandi eigi að
nýta við endurskoðun og uppbygg-
ingu á öðrum sviðum, sem lúta að vel-
ferð og félagslegu réttlæti, t.d. í ís-
lenska heilbrigðiskerfinu.
LÍN í lykilhlutverki
Skýrsluhöfundar fjalla töluvert um
fjárhagslegu hlið þróunarinnar og er
athyglisvert að sjá hvað þeir telja að
LÍN hafi gegnt þar stóru hlutverki og
muni gegna vegna nauðsynlegra úr-
bóta. Hvað varðar jafnréttið er sér-
staklega bent á:
– áherslur og árangur í jafnrétt-
ismálum kynjanna,
– ríkulegt og mikið tillit til fé-
lagslegra aðstæðna námsmanna,
– stéttleysi þjóðfélagsins,
– eflingu sí- og endurmenntunar,
– og síðast en ekki síst áherslur og
viðhorf til náms í útlöndum.
Lög og reglur um LÍN hafa verið
mótaðar á liðnum árum til að efla alla
framangreinda þætti og sjóðurinn
hefur ótvírætt gegnt lykilhlutverki
við að tryggja fjárhagsafkomu náms-
manna og möguleika þeirra til náms í
útlöndum. Það að jafn stór hluti Ís-
lendinga og raun ber
vitni stundar og hefur
stundað nám erlendis
má ætla að skýri já-
kvæð viðhorf til al-
þjóðavæðingar og þann
kraft sem undanfarið
hefur einkennt háskóla-
samfélagið og íslenskt
atvinnulíf. Þekking og
reynsla erlendis frá hef-
ur orðið til að efla sam-
starf við erlenda aðila í
rannsóknum og við-
skiptum, en einnig leitt
af sér aðhald og samkeppni í skóla-
starfi og almennri atvinnustarfsemi á
Íslandi.
Öflug tengsl skóla og atvinnulífs
Náin tengsl æðri menntunar og
vinnumarkaðar vekja sérstaka at-
hygli skýrsluhöfunda. Þeir telja þessi
tengsl mjög jákvæð og setja fing-
urinn á fjóra þætti sem geti skýrt
þau. Í fyrsta lagi að almennt sé náms-
framboð á Íslandi hvorki fastákveðið
né því stýrt af stjórnvöldum með tilliti
til einstakra námsgreina. Hvað menn
læra og hvar ræðst af eftirspurn
námsmanna sjálfra og hvernig þeir
vega og meta skilaboð markaðarins
og þekkingarþörf atvinnulífsins. Í
öðru lagi nefna þeir greiðan aðgang
námsmanna að fjárhagsaðstoð og
þann eiginleika íslenska náms-
lánakerfisins að endurgreiðslur eru
háðar tekjum að námi loknu. Áhætta
vegna náms er þannig lágmörkuð, –
óháð því hvort hún tengist fjarveru
frá vinnumarkaði á námstíma eða
mati á eftirspurn og arðsemi tiltekins
náms. Í þriðja lagi benda skýrsluhöf-
undar enn og aftur á greiðan aðgang
að námslánum vegna náms erlendis.
Það gerir námsmönnum kleift að
bregðast fljótt við skilaboðum vinnu-
markaðarins og leiðir til framboðs á
hæfileikaríku og fjölbreytilegu vinnu-
afli. Í fjórða lagi nefna þeir samstarf
skóla og atvinnulífs á ýmsum sviðum,
t.d. í tengslum við starfsnám og rann-
sóknir. Til viðbótar vil ég nefna breyt-
ingar á reglum LÍN, s.s. lækkun
skerðingar vegna tekna á námstíma
úr 75% í 12%, sem hafa gert náms-
mönnum auðveldara en áður að
stunda samtímis lánshæft nám og
vinnu.
Fjármögnun áframhaldandi upp-
byggingar háskólasamfélagsins og
leiðir til að treysta gæði og sam-
keppnishæfni í kennslu og rann-
sóknum eru tvö aðkallandi úrlausn-
arefni að mati skýrsluhöfunda. Þörf
er á viðbótarfjármögnun ef dregur úr
hagvexti, auk þess sem fjölbreytni í
kostun er öflugt tæki til að tryggja
raunverulegt jafnrétti og öflugt
menntakerfi. Auk fjármögnunar hins
opinbera og þátttöku fyrirtækja í
kostnaði við kennslu og rannsóknir er
margt sem mælir með því að nem-
endur sjálfir borgi hófleg skólagjöld
óháð því hvort skóli er rekinn af hinu
opinbera eða öðrum.
Allt nám er fyrst og fremst í þágu
einstaklingsins. Ef nám er arðbært
og hefur fjárhagslegan ávinning í för
með sér hefur það ekkert með jafn-
rétti til náms að gera þó að ein-
staklingurinn taki þátt í kostnaði
þess. Annað er í raun ósanngjarnt.
Hagstæð námslán frá LÍN lágmarka
þar að auki fjárhagslega áhættu og
tryggja fullt jafnrétti til náms. Að
mínu áliti má einnig spyrja hvort sé
meira jafnrétti að tryggja takmörk-
uðum fjölda „ókeypis“ nám eða öllum
nám með hóflegum skólagjöldum.
Skýrsluhöfundar benda á mik-
ilvægi þess að samræmi sé í fjár-
mögnun skóla óháð því hvort rekstr-
araðilinn er hið opinbera eða
einkaaðili. Fjölmargar rekstrarlegar
röksemdir eru fyrir hóflegum skóla-
gjöldum sem viðbót við fjármögnun á
grundvelli þjónustusamninga við hið
opinbera, atvinnusamtök eða fyr-
irtæki. Reynslan sýnir t.d. að skóla-
gjöld þurfa ekki að vera há til að hafa
marktæk áhrif á framboð og gæði
þeirrar þjónustu sem skólar veita. Að
lokum vil ég hvetja sem flesta til að
kynna sér skýrslu OECD-sérfræð-
inganna, en hana er að finna á vef
menntamálaráðuneytisins.
LÍN í lykilhlutverki
Gunnar I. Birgisson fjallar
um skýrslu OECD um íslenska
háskólasamfélagið
» Skýrslan er samin aferlendum sérfræð-
ingum og er óhætt að
fullyrða að hún er hval-
reki fyrir alla þá sem
láta sig háskólasamfé-
lagið varða.
Gunnar I. Birgisson
Höfundur er bæjarstjóri og
stjórnarformaður LÍN.
FRAMTAK Áhugahóps um tvö-
falda Reykjanesbraut um baráttu
gegn umferðarslysum er aðdáun-
arverð, en með sam-
stöðu íbúa svæðisins er
alveg ljóst að mikill ár-
angur hefur unnist í því
verkefni að auka um-
ferðarmenningu, tillits-
semi í akstri og vitund
fyrir meiri varkárni í
umferðinni. Í grein í
Morgunblaðinu fyrir
nokkrum dögum skrif-
aði Steinþór Jónsson
bæjarfulltrúi í Reykja-
nesbæ, ferðamálafröm-
uður og formaður
Áhugahópsins mjög at-
hyglisverða grein þar sem hann
kynnti stofnun samtaka til að útfæra
baráttu Áhugahópsins í umferð-
armálum, nú á landinu öllu og Reyk-
nesingar keyra það verkefni undir
nafninu Samstaða. Markmiðið er að
virkja fólk um allt land til þess að
leggja baráttunni lið og sameina
hópa áhugamanna undir nafni Sam-
stöðu sem hefur þegar skráð sig með
netfangið www.fib.is/samstda. Mein-
ingin er að vinna þetta verkefni í
samvinnu við FÍB og samgöngu-
yfirvöld þannig að þessi frábæra
hugmynd er hreinn hvalreki fyrir
samgönguyfirvöld til þess að
hnykkja á í þessum efn-
um og virkja áhuga og
krafta fólksins í landinu
sem vill leggja sitt af
mörkum.Upphaflegur
aflvaki áhugahópsins
var tvöföldun Reykja-
nesbrautar og það get-
ur varla verið tilviljun
að í fyrsta skipti í lið-
lega tvö ár hafa ekki
orðið dauðaslys á þess-
ari fjölförnu leið.
Í grein sinni leggur
Steinþór áherslu á það
að Samstaða hafi það
hlutverk að sameina hópa áhuga-
fólks, virkja grasrótina innan hvers
baráttuhóps og stuðla þannig að
bættu umferðaröryggi um allt land
og veitir ekki af miðað við hinn sorg-
lega fjölda dauðaslysa og alvarlegra
umferðarslysa á hverju ári. Það ber
að fagna þessu frumkvæði af Reykja-
nesi og þeir sem hljóta að fagna fyrst
eru samgönguyfirvöld, því enginn
getur fúlsað við slíkum liðsauka í
brýnu baráttumáli. Vonandi koma
fleiri að þessu verkefni með Sam-
stöðu eins og til dæmis trygginga-
félög og aðrir sem telja sér málið
skylt,
Áhugahópurinn um tvöfalda
Reykjanesbraut útfærir nú baráttu
sína til fækkunar umferðarslysa á
landinu öllu og hefur sýnt frumkvæði
sem skiptir miklu máli á lands-
mælikvarða og þess vegna eiga sam-
gönguyfirvöld að taka höndum sam-
an við áhugafólkið og treysta því til
frekari útfærslu á þessum góðu hug-
myndum. Samgönguráðherra hefur
verið að fylgja eftir ýmsum góðum
hugmyndum í þessum efnum og það
er ekki eftir neinu að bíða að leggja
Samstöðu formlega lið.
Samstaða fyrir allt
landið í umferðaröryggi
Árni Johnsen skrifar um
umferðaröryggisátak » Áhugahópurinn umtvöfalda Reykjanes-
braut útfærir baráttu
sína til fækkunar um-
ferðarslysa á landinu
öllu.
Árni Johnsen
Höfundur er stjórnmála-,
blaða- og tónlistarmaður.