Morgunblaðið - 11.12.2006, Page 24

24 MÁNUDAGUR 11. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
AF MANNA VÖLDUM
Áhyggjur af loftslagsbreytingumaf manna völdum eru ekki nýj-ar af nálinni en vart er deilt
um það lengur að hlutfall koltvíildis í
andrúmsloftinu hefur aukist. Því hef-
ur verið haldið fram að hlutfallið hafi
aukist um 30% frá upphafi iðnbylting-
ar og geti enn tvöfaldast á komandi
árum ef fólksfjölgun heldur áfram og
iðnþróun í fátækum löndum. Hins
vegar eru eins og fram kemur í frétta-
skýringu Freysteins Jóhannssonar og
Ragnhildar Sverrisdóttur í Morgun-
blaðinu í gær og í dag áhöld um hverj-
ar afleiðingarnar af þessari aukningu
hafa verið og hvaða hlut maðurinn eigi
í þeim loftslagsbreytingum sem orðið
hafa. Halldór I. Elíasson stærðfræði-
prófessor er til dæmis mjög efins um
aðferðir, sem notaðar hafa verið til að
reikna út hlýnun og tekur vara fyrir
að rugla saman sveiflum og meðaltali.
Þóra Ellen Þórhallsdóttir grasa-
fræðingur segir fyllstu ástæðu til að
taka loftslagsbreytingarnar alvar-
lega. Áhrifin séu óviss en hugsanlega
svo alvarleg að við getum ekki leyft
okkur að taka neina áhættu.
Tómas Jóhannesson jarðeðlisfræð-
ingur segir að á síðustu 15 árum hafi
spár vísindamanna um hlýnun lítið
breyst þótt óvissa ríki um marga
þætti. Þeir hafi flestir verið lengi á
einu máli um þetta og efasemdaraddir
hafi verið talsvert meira áberandi fyr-
ir nokkrum árum en nú. „Í mörgum
tilvikum hafa frekari rannsóknir stað-
fest álit vísindamanna, sem töldu
gróðurhúsaáhrif mikilvæg og rök
gagnrýnenda hafa ekki staðist nánari
skoðun,“ segir Tómas.
Vísindi eru hins vegar ekki alltaf
reist á jafn traustum grunni. Í vís-
indatímaritinu Science birtist fyrir
skömmu grein þar sem því var spáð að
um miðja þessa öld yrði nánast enginn
fiskur eftir til að veiða í höfunum. Tvo
viðmælendur blaðsins í dag, Björn
Ævarr Steinarsson, sviðstjóra veiði-
ráðgjafarsviðs Hafrannsóknastofnun-
ar, og Jón Kristjánsson fiskifræðing,
greinir á um fiskveiðistjórnun við Ís-
land en þeir gagnrýna höfunda grein-
arinnar harkalega og segja vinnu-
brögð þeirra „með ólíkindum“ og
„stuðst við vægast sagt vafasöm
gögn“ annarra.
Þór Jakobsson veðurfræðingur
bendir á að hvað sem öðru líði sé hægt
að bregðast við. Það hafi sýnt sig með
ósonlagið. Tekist hafi að stöðva eyð-
ingu þess sem sýni „að við getum
lappað upp á það sem við höfum
skemmt“. Þór vitnar í stjörnufræð-
inginn Carl Sagan, sem sagði mann-
inn þeirrar gerðar að hann áttaði sig á
hættunni þegar hann væri kominn á
gnípuna og söðlaði um en steypti sér
ekki fram af eins og læminginn. Ýmsir
myndu segja að maðurinn hefði þegar
steypt sér fram af og ljóst er að erfitt
er að nema staðar þótt brúnin blasi
við. Það er hins vegar ljóst að Þóra
Ellen Þórhallsdóttir hefur hárrétt
fyrir sér þegar hún segir að við getum
ekki tekið þá áhættu að horfa aðgerð-
arlaus fram hjá þætti mannsins í lofts-
lagsbreytingunum.
UM FÁTÆKT BARNA
Forsætisráðherra hefur lagt framá Alþingi skýrslu um fátækt
barna á Íslandi að beiðni Samfylking-
arinnar. Þær upplýsingar, sem ráð-
herrann lagði fram á Alþingi, eru
byggðar á aðferðafræði Efnahags- og
framfarastofnunar Evrópu, OECD.
Miðað við þá aðferðafræði er talið að
6,6% íslenzkra barna búi við fátækt.
Talið er að fátæktin sé mest hjá börn-
um einstæðra foreldra innan við tví-
tugt. Hjá foreldrum eldri en 30 ára er
fátækt barna talin um 4%. Í skýrsl-
unni kemur fram að yfirleitt varir fá-
tæktin stuttan tíma hjá flestum og
skýrslan sýnir að þrír fjórðu hlutar
fjölskyldna sem taldar voru búa við
fátækt árið 2000 voru það ekki lengur
árið 2004.
Þá kemur fram í skýrslu forsætis-
ráðherra að ef einungis er miðað við
tekjur hafa 12,7% barna verið talin
búa við fátækt árið 2004. Hlutfallið
hafi hins vegar lækkað um 6,1 pró-
sentustig vegna áhrifa skattakerfis-
ins og þá sérstaklega vegna barna- og
vaxtabóta. Og þegar tekið er tillit til
námslána frá LÍN lækkar hlutfallið í
6,3%. Meðlagsgreiðslur til einstæðra
foreldra lækka svo hlutfallið enn
frekar.
Þetta eru alvarlegar tölur, svo al-
varlegar að þær eru óviðunandi. Af
því sem hér hefur komið fram er ljóst
að það er hægt að breyta þessari
mynd mjög með barnabótum. Í frétt-
um RÚV um helgina hefur komið
fram að barnabætur eru verulega
lægri hér en í Evrópulöndum.
Ríkisstjórn og Alþingi hljóta að
taka þessar tölur til alvarlegrar með-
ferðar. Það er ekki hægt að una við
það að slík fátækt sé til staðar á Ís-
landi. Vísbendingar um þetta hafa
komið fram áður. Umræður um heit-
an mat í skólum hafa verið sláandi. Í
þeim umræðum hefur komið fram að
hluti barna hefur ekki getað nýtt sér
möguleika á heitum mat í skólum
vegna lítilla efna foreldra sinna. Það
er auðvitað gersamlega óþolandi að
hluti skólabarna þurfi að horfa upp á
það að félagar þeirra geti fengið heit-
an mat í skóla en þau ekki vegna lít-
illa efna foreldra. Hvers konar sam-
félag er það sem lætur slíkt
viðgangast?
Við Íslendingar getum ekki státað
okkur af velferðarþjóðfélagi á meðan
ástandið er svona. Það eru augljós-
lega of stór göt í velferðarkerfi okkar
og þýðir ekkert að halda því fram að
peningarnir séu ekki til. Einu sinni
voru ekki til peningar en nú er til nóg
af peningum á Íslandi. Nóg af pen-
ingum til þess að hækka barnabætur.
Nóg af peningum til þess að öll skóla-
börn geti fengið heitan mat í skóla en
ekki bara sum.
Það er þjóðfélagi okkar til skamm-
ar að svona ástand skuli fyrirfinnast í
okkar landi. Hvað eru þingmennirnir
að hugsa? Hvað eru ráðherrarnir að
hugsa?
Fullvíst má telja að á Alþingi sé til
staðar þverpólitísk samstaða um að
bæta hér úr. Það eiga þingmennirnir
að gera þegar á þessum vetri.
Dönsk börn komu nýlega tilReykjavíkur. Þeim þóttiEsjan há og spurðu: Erhægt að anda þarna uppi?
Svarið sem var ,,auðvitað“ lá beint við
enda höfðu allir komið þangað. Spurn-
ingin var eðlileg. Börnin óvön fjöllum
en vissu að súrefni minnkar í mikilli
hæð.
Er valfrelsi í heilbrigðis-
þjónustu mögulegt?
Þessi spurning var fyrirsögn greinar
Sigurbjargar Sigurgeirsdóttur í
Morgunblaðinu 1.10.
06. Svarið við henni er
það sama og til dönsku
barnanna – auðvitað.
Ég vil hafa valfrelsi
fyrir mig og alla Ís-
lendinga í heilbrigð-
isþjónustu eins og í
annarri þjónustu. Og
til að tryggja það þarf
ég raunverulega
sjúkratryggingu sem
er skýr, skilgreind og
skiljanleg hverjum
sem er.
Því skyldi þetta
þjónustusvið vera
öðruvísi en allt annað? Því skyldum við
ár eftir ár hafa miðstýringu, einokun,
ríkisrekstur, biðraðir, skömmtun, og
skort á þessu sviði eins og við byggjum
í gömlu kommúnistaríki? Þetta svið er
áratugum á eftir.
Upplýstur sjúklingur velur alltaf
bestu heilbrigðisþjónustu sem hann
getur fengið hafi hann val. Kostnaður
er þar oft hreint aukaatriði. Íslend-
ingar almennt eru upplýst fólk og vel
færir um að meta hvað er góð og hvað
er léleg heilbrigðisþjónusta. Ég veit
vel að ýmsir eru mér ekki sammála í
því máli. Vil nefna fyrstan ráðuneyt-
isstjóra heilbrigðisráðuneytisins sem
hefur haldið því fram í áratugi að sjúk-
lingar hafi engar forsendur til að meta
gæði heilbrigðisþjónustu. Þess vegna
eigi hugtökin valfrelsi og samkeppni
ekki við á því sviði. Heilbrigðisráð-
gat í fyrsta sinn l
sem var.“ Er ljós
tryggingar veittu
lögin greiddu þá o
húsa.
Mál þróuðust o
arsáttmála nýrrar
forsæti Ólafs Tho
verði á á næsta ár
almannatrygginga
þjóðarinnar, án ti
efnahags, að Íslan
í fremstu röð nág
maður Sjálfstæðis
tryggingar eru sj
stjórnmálaflokkar
málum.
Einstaklingar b
ingu sinni og grei
samlagsgjaldsins.
rak samlagið grei
ríkið þann þriðja.
gjald fyrst allra g
var að tryggja sig
voru felld inn í sk
hætti fólk æ meir
tryggingu. Trygg
ist og ábyrgð fólk
kom sú hugsun að
frekar eftir að sve
hlé. Sjúkrasamlög
Alþingi 1990 og T
ríkisins (TR) yfirt
Réttlausir þiggj
Þannig tókst Ís
varaleysi og barn
ríkissósíalisma að
óskabarni, persón
ingum, niður í rík
ur átti tryggingu
sig sem réttlausan
ar hafa síðan veri
herra virðist afar sammála, sennilega
Framsóknarflokkurinn allur. Að telja
samborgara sína óvita eru forsendur
þeirra til að skammta fólki sitt eigið fé
og frelsi sem væri það búfé.
Mikilvæg spurning
Spurningin er borin fram í landi þar
sem rekstur heilbrigðisþjónustu með
fjárlögum, ,,skömmtun“, ásamt ríkis-
einokun sjúkratrygginga hefur verið
aðalreglan í áratugi. Stjórnmálamenn
allra flokka virðast samdauna því fyrir-
komulagi og staglast á orðinu velferð.
Einföld spurningin hér að ofan er því
eðlileg hérlendis og hún er mikilvæg.
Grein Sigurbjargar er
verðug lesning. Valfrelsi
neytenda/sjúklinga er þar
metið til verðmæta með skýr-
um hætti. Tillaga hennar að
flytja Landlæknisembættið,
sem gæða- og eftirlitsstofnun
heilbrigðismála, frá ráðherra
og beint undir Alþingi er góð.
Höfundur ætlar að ,, kerfið“
yrði áfram ,,fjármagnað úr
opinberum sjóðum“ og hug-
mynd um ,,skipulagða sam-
keppni“ myndi því þýða
,,miðstýrt valfrelsi“ sem ekki
er til. Kynnt er hugtakið ,,nú-
tímavæðing í opinberri
stjórnsýslu“. Það blessaða ljós á von-
andi eftir að lýsa í heilbrigðisráðuneyt-
inu.
Sjúkratryggingar –
Gleymd Íslandssaga
Fyrir daga ríkisútgerðar heilbrigðis-
mála áttu Íslendingar sjúkratrygging-
ar sem virkuðu vel miðað við þjónustu-
möguleika þá. Fáein sjúkrasamlög
voru stofnuð um og eftir 1909 en
landslög um ,,alþýðutryggingar“ komu
1936.
„Lögin komu eins og sending af
himnum ofan fyrir fátækt fólk,“ sagði
dr. Bjarni Jónsson á Landakoti, þá
ungur læknir. ,,Almenningur gat allt í
einu leyft sér þann munað að leggjast
á sjúkrahús án þess að verða öreigar.
Fólk þurfti ekki lengur að hika við að
fara í nauðsynlegar aðgerðir og það
Valfrelsi í heilbrigðisþjó
Eftir Ingólf S. Sveinsson »… tugþúlendinga
sér von um v
yggi fyrir st
með líf- og sj
tryggingum
blómgast.
Ingólfur
Sveinsson
Undanfarna mánuði hefur íræðu og riti verið rætt umnauðsyn þess að stofnaþjónustumiðstöð fyrir konur
með brjóstakrabbamein að breskri fyr-
irmynd. Umræðan hefur náð það langt
að framkvæmdastjórn
Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss (LSH)
samþykkti nýlega að
stofna slíka móttöku
og stjórnendur LSH
hafa jafnframt sýnt
áhuga á að færa
brjóstakrabbameins-
leit Krabbameins-
félagsins (KÍ) inn á
slíka miðstöð. Ljóst er
að ekki eru allir
læknar sjúkrahússins
sáttir við þessi áform
LSH þar sem nú þegar
er til staðar sérstök
móttaka á krabbameinslækningadeild
LSH fyrir konur er greinast með
brjóstakrabbamein sem starfar í góðri
samvinnu við Leitarstöð KÍ. Tilgangur
þessarar greinar er ekki að meta nauð-
syn þess að stofna slíka miðstöð á LSH
heldur að leggja mat á þær tillögur að
flytja hópleitarstarf Leitarstöðvar KÍ
inn á slíka miðstöð að breskri fyr-
irmynd.
Hópleitarstarf KÍ
Með stofnun Leitarstöðvar á miðju
ári 1964 var Krabbameinsfélagið braut-
ryðjandi hvað varðar skipulega krabba-
meinsleit hér á landi. Leitarstarfið
beindist í fyrstu að greiningu legháls-
krabbameins á forstigi og hulinstigi, en
á árinu 1974 var konunum jafnframt
boðið upp á brjóstaþreifingu samhliða
sýkingum) heldur
leg mæting til lei
var ætlað og að b
þeim konum sem
brigðileg frumust
stöðvar.
Þessar niðurst
breytingar á tölvu
eftirlitskerfi Leit
árangri að dánart
meins féll á ný og
lægri en nú. Leita
bætt þetta eftirlit
í notkun endurha
mun nýtast betur
og úrvinnslu gagn
krabbameinsleita
landlæknir mælt
verði nýtt við fyri
meinsleit sem nú
landi.
Samkeyrsla leg
og brjóstaskoð
Fjármögnun le
til ársins 1988 að
þátttökugjöldum
umræðu er leiddi
gerði á árinu 1988
fjármögnun leitar
að æskilegast væ
skoðanir til hagræ
innri þreifingu og töku frumustroks frá
leghálsi. Konum með grunsamlega nið-
urstöðu úr brjóstaskoðun var síðan vís-
að til nánari skoðunar með brjósta-
myndatöku og fínnálarástungu. Á árinu
1988 varð sú breyting að öllum konum
á aldrinum 40 til 69 ára er boðið til hóp-
leitar á tveggja ára fresti með brjóst-
aröntgenmyndatöku.
Árangur leitarstarfsins
Ljóst er að árangur leg-
hálskrabbameinsleitar á Ís-
landi er með þeim besta í
vestrænum heimi með um
83% lækkun dánartíðni. Ár-
angurinn hefur m.a. vakið at-
hygli Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar (WHO)
sem hefur leitað eftir sam-
starfi við Leitarstöð KÍ um á
hvern hátt megi skipuleggja
slíka leit í öðrum löndum.
Hvað varðar brjósta-
krabbameinsleitina varð
fljótlega ljóst að brjóstaþreifing ein og
sér bar ekki tilætlaðan árangur. Leit
með brjóstaröntgenmyndatöku hefur
aftur á móti átt stóran þátt í því að dán-
artíðni brjóstakrabbameins hefur nú í
fyrsta sinn lækkað um allt að 30%.
Þetta hefur gerst þrátt fyrir að reglu-
bundin þátttaka til slíkrar leitar hefur
verið í lágmarki (um 70% þriggja ára
mæting).
Skipulagning leitar
Reynsla okkar, og annarra þjóða
m.a. Breta, er að skipulagning leitar-
starfsins skiptir öllu máli hvað varðar
árangur. Það hefur m.a. verið staðfest
að hækkandi nýgengi legháls-
krabbameins eftir 1980 byggist ekki
eingöngu á raunverulegri aukningu á
orsakavaldi sjúkdómsins (HPV-
Um þjónustumiðstöð, br
mein og brjóstakrabbam
Eftir Kristján Sigurðsson »Núveranleitar h
og er því ré
kvæmdastj
gaumgæfi a
ins áður en
ráðuneyti h
til breyting
Kristján
Sigurðsson