Morgunblaðið - 07.10.2007, Qupperneq 38

ferðalög
38 SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Ég hafði heitið því að faraaldrei Kjöl eða Sprengi-sand nema á hestum.Ekki stóð ég við það heit
heldur fór báða fjallvegina á bíl, þann
fyrri á eigin bíl, en þann seinni með
Norðurleið. Bræður mínir Sveinn
Kjartan og Haraldur höfðu báðir rið-
ið þessa fjallvegi og þótti mér þetta
miður, en við því varð ekki gert enda
Fákur ekki með neina hópferð um
Sprengisand, en ég ekki tilbúinn að
ríða suður Kjöl í Hólaferðinni 1966
þar sem ég hafði slasað mig á hendi á
Landsmótinu að Hólum.
Suður Kjöl 1979
Lagt var af stað frá Akureyri kl. 10
fyrir hádegi og fór fljótlega að bera á
ískri í bremsum bílsins, sem var ný-
legur Range Rover R-49211, keyptur
1. júní 1976. Ég kunni ekki ráð við
þessu ískri, hafði farið á bílaverk-
stæði á Akureyri nokkrum dögum áð-
ur og þeir ekkert fundið að. Seinna
var mér kennt ráð við þessu, aka á 80
km hraða og snarhemla, þá myldust
sandkornin, sem komist höfðu inn á
milli bremsuskálanna. Á Vatnsskarði
voru tveir kostir í stöðunni, annar sá
að fara á bílaverkstæði á Blönduósi
og kanna hvort Húnvetningar væru
Eyfirðingum snjallari í viðgerðum,
hinn að aka suður Kjöl og láta skeika
að sköpuðu. Valdi ég síðari kostinn.
Tók fyrst bensín á Ytri-Löngumýri,
ræddi nokkuð við afgreiðslukonuna
um Blöndudalinn, því ég hafði átt
mikil viðskipti við Steingrím Magn-
ússon bónda á Eyvindarstöðum
(1908-1975), en hann var ríkur af
hrossum, en nú var nýr ábúandi kom-
inn þar, sem ég ekki þekkti. Ók ég nú
sem leið lá til Hveravalla, sleppti
Þjófadölum og Beinhól, en hitti Einar
bónda í Kjarnholtum (1904-1996)
Gíslason, en hann hafði þann starfa
að ríða meðfram mæðiveikigirðing-
unum, annan daginn suður, hinn
norður. Hann bjó í kofa, sem hitaður
var upp með hveravatni, þannig að
miðstöðvarofn lá niðri í hvernum, en
rör svo leitt inn í ofn í kofanum. Eftir
stuttan stans á Hveravöllum ókum
við að útsýnisskífunni fyrir sunnan
Hveravelli sem var reist til minningar
um Geir Zoëga vegamálastjóra (1885-
1959). Þetta var þann 8. ágúst, en svo
kalt var að koma við skífuna, að ég
hrökk frá er ég lagði hendurnar á
hana. Veður var hið fegursta, heiður
himinn og sólskin, Kerlingarfjöll
blöstu við í suðri með Snækoll kon-
ung hæstan. Skammt frá Bláfelli
stoppuðum við og tókum upp nesti
okkar, en það var afgangur veislu-
fanga, frá kvöldinu áður, en nokkrir
vinir og kunningjar höfðu sótt okkur
heim í Tjarnarlund 14 E á Akureyri.
Eftir þessa hressingu ókum við af
stað aftur, slepptum bæði Hvít-
árvatni og Kerlingarfjöllum, en kom-
um niður að Gullfossi um fjögurleytið,
höfðum verið fjórar klukkustundir
frá Löngumýri að Gullfossi. Síðan ók-
um við til Laugarvatns og gistum í
Hótel Eddu, Húsmæðraskólanum,
þar sem okkur hafði oft liðið vel á
undanförnum árum.
Norður Sprengisand 1980
Ágúst Hafberg (1927-2001), for-
stjóri Landleiða hf., tók upp þann
ágæta sið að taka upp ferðir norður
Sprengisand en suður Kjöl. Notaðir
voru öflugir Scaniabílar, sem fóru létt
með allar ár og torleiði. Við hjónin
tókum okkur far með slíkum bíl einn
fagran júlídag 1980. Frúarbílinn,
Volkswagen-bjöllu sendum við með
Eimskip norður, því við vorum að
fara í árlegt sumarleyfi til Akureyrar
í þrjár vikur. Svo mikil aðsókn var í
þessar ferðir að það varð að bæta við
annarri rútu og var sú fyrri að mestu
skipuð útlendingum, en við Íslending-
arnir vorum í rútu þeirri, er bætt var
við. Aðalleiðsögumaðurinn var auð-
vitað í útlendingarútunni, en það var
látið duga hjá okkur að bílstjórinn
sæi um leiðsögn. Leist mér strax illa
á kunnáttu hans er komið var að
Rauðavatni, þar lýsti hann trjágróðri
með þessum hætti: „Hér voru gróð-
ursettar alaskaaspir, en þær hentuðu
ekki sunnlenskum gróðri, svo þess
vegna blasa við okkur þessar kræk-
lur.“ Ágætur morgunverður var
framreiddur í félagsheimilinu í Ár-
nesi, en þaðan haldið í Þjórsárdal og
stoppað við Gjárfoss í Rauðá, þar sem
ég tók mynd af vini mínum Jóni Jak-
obssyni (1918-1991), þá starfsmanni
Skattstofunnar í Reykjavík. Fyrir ut-
an Jón man ég sérstaklega eftir tveim
öldungum, sem voru samferðamenn
okkar, þeim Axel Thorsteinssyni
(1895-1984) og Sveinbirni Tímotheus-
syni (1899-1988). Sveinbjörn lumaði á
viskípela, sem hann var óspar á og
tók okkur Axel fimm sinnum til alt-
aris á leiðinni. Okkur var sýnd brúin
yfir Köldukvísl og nágrenni hennar
en síðan var stefnan tekin á Nýjadal,
þar sem nestispakkar frá Land-
leiðum voru opnaðir og þeim gerð góð
skil. Veður hafði verið afbragðs gott,
það sem af var leiðar en nú fór að
þyngja í lofti og á leiðinni í Bárðardal
voru það mér mikil vonbrigði að sjá
ekki til Mývatnsfjalla þar sem ég
hafði dvalið í bernsku, sumrin 1936-
1941. Áfram var haldið og komið að
Mýri í Bárðardal, en áður höfðum við
skoðað Aldeyjarfoss, hinn tignarlega
foss með stuðlaberginu fagra, en
hann er efst í Bárðardal. Áður en nið-
ur í Bárðardal er komið er farið fram
hjá Íshólsvatni, en við það stendur
bærinn Mjóidalur, þar sem skáldið
Stephan G. Stephansson var vinnu-
maður um skeið (1853-1927). Ég hafði
farið í inniskó í Árnesi og verið í þeim
alla leið, þar til kom að Aldeyjarfossi,
þar fór ég í vaðstígvélin. Húsmóðir
mín í Vogum í Mývatnssveit, Þuríður
Einarsdóttir (1882-1966) var fædd í
Svartárkoti í Bárðardal en fluttist síð-
an að Reykjahlíð, er Einar faðir henn-
ar keypti þá jörð. Ég hafði aðeins einu
sinni séð Svartárkot og Svartárvatn,
en það var ofan af Bláfjalli (1.222
m.y.sm.) í júlí 1943. Bætti sú ferð upp
hið lélega skyggni sem við fengum nú í
Bárðardal.
Var nú ekið rakleiðis til Akureyrar
og hugsuðum við gott til glóðarinnar
að snæða úrvalsmáltíð á Smiðjunni, en
þá sagði Finnur yfirþjónn, að því mið-
ur væri búið að loka fyrir matinn,
klukkan væri 22:10, en þá rákumst við
á frænda minn Hallgrím Arason, ann-
an aðaleiganda Smiðjunnar og bárum
upp vandræði okkar við hann. Leysti
hann úr málum okkar og fengum við
frábæra máltíð með eðalvínum. 14
tíma ferð var á enda, sem aldrei
gleymist.
Eftirmáli
En hvaðan kemur þessi mikli áhugi
minn á hálendisferðum? Fimm lang-
ferðir á hestum og nú Kili og Sprengi-
sandi bætt við á bílum. Ég byrjaði
snemma að safna bókum. Fyrsta bók,
sú sem ég lét binda inn var sérútgáfa
af Útilegumannasögum úr Þjóðsagna-
safni Jóns Árnasonar. Ársæll Árnason
(1886-1961) bókbindari batt bókina inn
fyrir mig og kostaði bandið tvær krón-
ur. Starfstöð hans var í bakhúsi, norð-
an við Laugaveg 3. Af öllum úti-
legumönnum var Fjalla-Eyvindur
(1714-1783) mér ávallt hugleiknastur
og bar þar margt til. Þegar hann var
fanginn í Reykjahlíð við Mývatn, fékk
hann að fara í kirkju, þegar messað
var í Reykjahlíðarkirkju. Strauk hann
þá meðan á messu stóð og flúði nú suð-
ur í Herðubreiðarlindir og átti þar
slæman vetur, hinn versta á sinni ævi
að eigin sögn, ekkert annað á að lifa en
hrátt hrossaket og hvannarætur. En
um veturinn að áliðnu kom Eyvindur
einn sunnudag ofan að Vogum við Mý-
vatn. Fólk var þaðan allt við messu,
nema ein kerling, og bað hann hana
um mat og skó, því hann lést vera
langferðamaður og vera orðinn skó-
laus, en bauðst til að lesa lesturinn fyr-
ir kerlingu í staðinn. Kerlingu grunaði
ekkert, og veitti honum það, sem hann
mæltist til.
Sumarið 1939 fórum við Haraldur
bróðir minn með Ungmennafélagi Mý-
vetninga í hundrað manna hópferð
suður í Herðubreiðarlindir. Skoðuðum
við kofa Eyvindar, sem enn sáust
glögg merki eftir, en svo er honum lýst
í Þjóðsögum Jóns Árnasonar: „Hreys-
ið, það er grjótbyrgi, hlaðið meðfram
gjávegg, rífan faðm á lengd hér um bil,
og hálfan faðm á breidd. Hrosshrygg
hafði hann fyrir mæniás í kofanum, og
var dregin tág eftir endilöngu mænu-
holinu, til að halda honum saman, síð-
an var þakið yfir með melju. Vatnslind
bunaði fram úr berginu sem hreysið
var hlaðið við og féll niður rétt hjá fleti
hreysisbúans. Svo haglega var búið
um vatnsból þetta, að ekki þurfti ann-
að en seilast úr rúmfletinu, lyfta upp
hellu og sökkva ílátinu í.“ Sumarið
1939 var hreysi Eyvindar enn að
mestu óbreytt, nema hrosshryggurinn
var horfinn, en hellan var enn við lýði
og vatnsrennsli nægjanlegt. Þrátt fyr-
ir tengsli mín við Voga og Fjalla-
Eyvind Jónsson hafði mig ekki órað
fyrir því, að ég ætti eftir að eignast
málverk af Eyvindakofaveri eftir
Kristínu Jónsdóttur (1888-1959) list-
málara frá Arnarnesi við Eyjafjörð.
Ég tel það eitt af bestu verkum henn-
ar og eru þó mörg önnur frábær.

Eyvindur Jónsson var sonur þeirra
Jóns og Margrétar, er bjuggu að Hlíð í
Hrunamannahreppi í Árnessýslu.
Fæddur 1714, en um dánarár er óvíst,
þó talið sé að hann hafi látist 1783 og
sé grafinn að Hrafnfjarðareyri í
Grunnavíkursveit í Jökulfjörðum vest-
ur.
Suður Kjöl og norður Sprengisand
 















   



 
   

 






 
 



 
 

 
 Aldeyjarfoss Hinn tignarlegi foss með stuðlaberginu fagra. Eyvindakofaver Málverk eftir Kristínu Jónsdóttur.
Ljósmynd/Matthías Ó. Gestsson.
Drottning fjallanna Herðubreið og Herðubreiðalindir.
Höfundur er lögfræðingur
í Reykjavík.
Veður var hið fegursta,
heiður himinn og sólskin,
Kerlingarfjöll blöstu við í
suðri með Snækoll konung
hæstan.
Eftir Leif Sveinsson