Morgunblaðið - 07.10.2007, Blaðsíða 40

bókmenntir
40 SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Á ströndinni
Ferðbúinn er bátur þinn í fjörunni,
farkostur kominn til ára sinna.
Hann er því miður lekur
og þér lízt ekki meira en svo á hann
enda hefurðu vanrækt viðhaldið.
Hann er augsýnilega ónýtt hafskip
og ekkert annað en bréfbátur
úr muskulegum Moggapappír
með minningargreinum.
Þú lest þær og þá sérðu
að þær eru allar um fólk á sama aldri,
það er allt á aldur við þig og þína vini,
og þá skilur þú að ferðin verður farin
fyrirvaralaust
og áður en langt um líður.
Leiðin að myndlist og ljóðum
„Sú leið sem ég hef farið að mynd-
listinni nær aftur til 1940, það hefur
ekki slitnað þráðurinn,“ segir Gísli
Sigurðsson myndlistarmaður, blaða-
maður og nú ljóðskáld. Út er komin
hjá Skruddu bók Gísla Ljóð-
myndalindir, málverk og ljóð. Þetta
er glæsileg bók og smekkleg, full af
myndum af málverkum Gísla og við
hvert þeirra hefur hann ort ljóð.
„Leiðin sem ég hef komið að
ljóðunum er óhefðbundnari þótt
þráðurinn þar sé jafnlangur. Ég ólst
upp í Úthlíð í Biskupstungum. Um
1945 komu út hjá Menningarsjóði
ljóð Bólu-Hjálmars. Ég var svo
hrifinn af ljóðum Hjálmars að ég
lærði þau bókstaflega utan að. Síðar
komu önnur uppáhaldsskáld í
staðinn.“
Hafði mikið samskipti
við ljóðskáld
„Ég hef verið handgenginn
ljóðlistinni frá fermingu. Langalengi
orti ég ekki sjálfur, svo gerist það að
ég ræðst til starfa, fyrst hjá
Samvinnunni og síðan hjá Lesbók
Morgunblaðsins. Það fylgdi því
starfi gríðarlega mikil samskipti við
ljóðskáld. Það leið varla sá dagur að
það kæmi ekki einhver með ljóðin
sín til þess að sýna mér. Ég lenti
vegna þessa í því sálusorgarastarfi
að líta á ljóð hjá fólki sem hafði
aldrei birt eftir sig ljóð en var
kannski búið að yrkja lengi. Það var
viðkvæmt að ræða þetta efni, sumir
kunnu ekki stuðlasetningu og ég fór
þá að segja því til. Til voru þeir sem
vildu láta mig breyta ljóðunum til
réttrar stuðlasetningar en ég sagði:
„Nei, þú verður að yrkja þín ljóð
sjálfur.“
Mín ljóðlist fór að blómstra með
sjálfum mér á miðjum aldri vegna
þess að ég var þá að mála málverk
með ljóðrænu yfirbragði.
Ég hélt sýningu á Kjarvalsstöðum
1982 sem var byggð á ljóðum
annarra, allar myndirnar voru
málaðar við ljóð einhvers. En þá datt
mér ekki í hug að yrkja sjálfur.
Fyrir fjórum eða fimm árum fékk ég
svo stafræna myndavél og fór að
safna myndum af öllu því sem ég
hafði málað og gat náð til. Þegar ég
var kominn með álitlegan stafla þá
vaknaði sú spurning hvort ekki væri
hægt að gera eitthvað við þetta. Ég
átti þá í ýmsum drögum slitur af
ljóðum sem ég hafði ort. Fyrir rúmu
ári ákvað ég að gefa þetta út á bók.
Vegna þess að ekki er gott að setja
myndir í kjöl varð að vera eitthvað á
vinstri síðunni. Ég var fyrst að
hugsa um að skrifa texta til að
auðvelda lesanda aðgengi að
myndunum en svo datt mér í hug að
hafa textann í ljóðformi. Allt er þetta
í bundnu máli, ég nota stuðla-
setningu, annaðhvort alstuðlað eða
hálfstuðlað en óvíða endarím.
Þetta er í samræmi við það sem
ýmis ágæt nútímaskáld hafa verið að
gera, halda í hefðina að ákveðnu
leyti.
Ég tel að það geti aukið á ánægju
lesandans að geta lesið ljóðin og sjá
hvað höfundurinn hefur verið að
hugsa og öfugt – það ætti alltént
ekki að vera verra,“ segir Gísli og
flettir fyrir mig bókinni. Hver
myndin annarri fallegri og
skemmtilegri blasir við og þegar ég
gríp niður í ljóðin sé ég að þar er
sannarlega margt áhugavert. Í
formála bókarinnar segir að þetta sé
fyrsta íslenska bókin sem út kemur
með þessu formi.
„Ég hugsaði þetta sem einskonar
sýningu. Í stað þess að hengja upp
myndir og ljóð með valdi ég 50
myndir og ljóð með – þessi bók er
sýningin.“
Það versnaði frekar!
Gísli var rúm 30 ár ritstjóri
Lesbókar Morgunblaðsins – eftir að
hann hætti því starfi hefur hann
gefið út hverja bókina á eftir
annarri.
– Sennilega hefur þú aldrei haft
meira að gera en eftir að þú hættir
hjá Morgunblaðinu?
„Það versnaði frekar. Ég byrjaði
strax á bókaflokknum Seiður lands
og sagna, út eru komnar fjórar
slíkar bækur eftir mig – sú síðasta
fjallar um Snæfellsnesið. Þetta var
miklu meira en fullt starf, ég gerði
nánast allt sjálfur, kannaði heimildir
og skrifaði texta, tók myndir og setti
bókina saman. En það koma ekki
fleiri slíkar bækur út frá minni
hendi,“ segir hann.
Hvað með fleiri „bókasýningar“ –
andleg ferðalög?
„Það er ekkert slíkt í sigtinu en
það er þó ekki útilokað, en þetta er
þó ótrúleg vinna,“ segir Gísli. Við
sitjum í vinnustofu hans og hann
segir mér að hann hafi aldrei málað
meira en einmitt í sumar.
Málaði tíu stórar
myndir í sumar
„Ég fór ekki í nein ferðalög og
málaði tíu stórar myndir þrátt fyrir
góða veðrið, ég mála ekki úti heldur
hér í vinnustofunni, þau málverk eru
ekki í bókinni,“ segir hann.
„Öll málverkin sem birt eru í
bókinni Ljóðmyndalindir eru
frásagnarlegs eðlis, málverk þurfa
ekki að vera það – en þessi 50 eru
það,“ segir hann. „Það gerir það
auðveldara að yrkja með þeim.
Þessar myndir og ljóðin eiga sér
rætur í uppvexti mínum í Úthlíð.
Síðan sæki ég töluvert í sögulega
atburði. Sagnfræði er mér hugleikin,
varð það í starfi mínu hjá Lesbók
Morgunblaðsins – áhrif hennar á
mig er á við háskólanám,“ segir
Gísli.
Einnig eru í bókinni myndir af
ákveðnum mönnum.
„Ég þekkti Jón Engilberts og
málaði hann en ég sýndi honum
aldrei myndina. Svo er þarna mynd
af Snorra Sturlusyni. Við Jón vorum
mjög góðir vinir og hann studdi mig
meira í upphafi míns málaraferils en
nokkur annar. Ég var mikið með
hópi framúrstefnumanna í myndlist,
en ég fann mig ekki alveg eiga
samleið með þeim. Þótt víða bregði
vafalaust fyrir áhrifum þeirra, ekki
síst Baltasars, hann var kennarinn
minn.“ segir Gísli.
„Ég tel mig undir áhrifum
póstmódernisma – blanda saman
ýmsu, ljósmyndum, teikningum og
fleiru, inn í myndirnar, réttara er að
kalla margar þeirra myndverk. En
ég tel að ég eigi ennþá eftir að mála
mína bestu mynd og yrkja mitt
besta ljóð.“ Nú brosir Gísli og
glampinn í augum hans gefur
bjartsýn fyrirheit. „Þannig hugsa
kannski margir,“ bætir hann við.
„Ég hefði ekki haft þroska til að
gera þetta sem ég geri í þessari bók
um fimmtugt. Hún er uppskera
langrar reynslu.“
Ég spyr um aðferðir.
„Ég orti þrjú eða fleiri ljóð við
hverja mynd, valdi það besta og
stytti eins og ég gat. Síðan
fínpússaði ég ljóðin. Sum ljóðin urðu
ekki eins og ég vildi hafa þau fyrr en
í tíundu tilraun. Þetta var vinnan
mín allan síðastliðinn vetur – mjög
skemmtileg vinna.“ Gísli heldur
áfram að fletta bók sinni og bendir
mér á mynd af heimasætunni í Ögri.
„Þarna nota ég þuluformið,“ segir
hann. Þulan byrjar svo:
„Heimasætan í Ögri er hugsandi mær
og hefur af því áhyggjur sem henni
stendur nær.“
Flosi ríður vestur yfir sand
Jökullinn lá framá lappir sínar á sandinum
og gnísti sprungum; áin grá og ströng, líkt
og hún spyrði:
Hverskonar flan er á þér, Flosi?
Þeir riðu.
Allir í hóp vestur yfir sanda;
Flosi oftast fyrstur,
þungbúinn. Líkur jöklinum.
Blóðið í æðum hans
var æst eins og áin.
Hann bað þá ekki allákaft ríða;
höldum hópinn, kvað hann,
en kvíðinn var áfram með í för.
Þeir riðu enn.
Hann kvað þá mundu æja á Klaustri;
koma í kirkju og biðja.
Biðja þess að hann hætti að finna fyrir
blóðugri skikkju sem var fleygt
í fang hans. Og því var hann hér.
Dagur hefndarinnar er runninn upp.
Þeir riðu eins og skyldan bauð
en fleirum var órótt en Flosa. Hvað mundi
Skarphéðinn taka til bragðs
þegar ljóst væri um þessa gestakomu?
Ekki mundi hann aðeins glotta,
en taka fram öxina Rimmugýgi og skipa
bræðrum sínum í vörn.
Seint mundu þeir loka sig inni í bænum,
enda yrði það þeirra bani.
En utan dyra mundi hann kljúfa þá í
herðar niður, hvern á fætur öðrum.
Áhrifavaldar
„Þeir menn sem ég hef haft
mestar mætur á um dagana sem
ljóðskáld eru samtímamenn mínir,
ég nefni þar Hannes Pétursson,
Þorstein frá Hamri, Stefán Hörð
Grímsson, sem nú er nýlega látinn,
Kristján Karlsson – og Matthías
Johannessen. Ég held samt að það
votti ekki fyrir neinum stælingum.
Ég tel að mitt æskuumhverfi í
Úthlíð hafi mótað mig mjög mikið,
það býr í mér. Þarna var maður
heilu dagana aleinn, ýmist að leita
fjár eða kúa. Ég horfði á fjöllin og
fór snemma að teikna myndir af
þeim. Ég kunni þau utan að, ég get
enn teiknað gilin í þeim.“
– Finnst þér ekkert leiðinleg öll sú
sumarhúsabyggð sem komin er
þarna?
„Nei, í rauninni ekki. Fjöllin eru
öll óskemmd.“
„Ég hefði ekki haft
þroska til að gera þetta
sem ég geri í þessari
bók um fimmtugt. Hún
er uppskera langrar
reynslu.“
Æskuumhverfið býr í mér
Ljóðmyndalindir er
sérkennileg bók eftir
Gísla Sigurðsson, nýút-
komin. Guðrún Guð-
laugsdóttir ræddi við
Gísla um myndir og
ljóð bókarinnar – sem
hann segir í formála að
komi í stað sýningar í
sal.
Höfundurinn Gísli Sigurðsson, myndlistarmaður, blaðamaður og ljóðskáld.
Flosi ríður vestur yfir sand Blönduð tækni, unnin á tréplötu, collage,
álímingu og árkvíslarnar eru bæði málaðar og skornar í tré.
gudrung@mbl.is
Á Morgunblaðsskútu Venjuleg olíumynd unnin á léreft.