Morgunblaðið - 14.10.2007, Blaðsíða 10

Jörðin er í höndum okkar mannanna
og það hlýtur að vera metnaður
okkar að skila henni ekki til kom-
andi kynslóða í verra ástandi en hún
var í þegar við tókum við henni. En
nú eru blikur á lofti. Loftslagsbreyt-
ingar af mannavöldum eru stað-
reynd að dómi flestra vísindamanna, enda þótt andmælendur og efasemda-
menn verði væntanlega alltaf á kreiki. Og það er ekki seinna vænna að grípa í
taumana. Verstu spár gera ráð fyrir því að verði ekkert að gert muni lífsskilyrði
versna hratt á komandi áratugum. Vitaskuld mæðir á stjórnvöldum þessa heims
að láta ekki sitt eftir liggja en hvað getur venjulegur dauðlegur maður uppi á
Íslandi – ég og þú – gert til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda? Morg-
unblaðið mun í greinaflokki, sem hefur göngu sína í dag, leita svara við þeirri
spurningu. Sett hefur verið saman ósköp venjuleg fjögurra manna íslensk fjöl-
skylda og verður henni fylgt eftir á næstu vikum. Í upphafi lætur hún sér lofts-
lagsmál í léttu rúmi liggja en síðan snúast seglin þannig að hún kemst smám
saman til vitundar og breytir um lífsstíl. Á leiðinni stendur fjölskyldan frammi
fyrir óteljandi spurningum sem reynt verður að svara í hliðargrein-
um hverju sinni með staðreyndum og samtölum við sérfræðinga.
Út í loftið
Nafn: Hreinn
Loftsson
Aldur: 13 ára
Starf: Nemi
Stjörnumerki: Ljón
Áhugamál: Fótbolti,
tónlist og kvikmyndir
Nafn: Ísafold
Jökulsdóttir
Aldur: 37 ára
Starf: Hjúkrunar-
fræðingur
Stjörnumerki: Meyja
Áhugamál: Ferðalög,
heilsurækt, hönnun og
góður matur
Nafn: Loftur
Hreinsson
Aldur: 38 ára
Starf: Tölvunar-
fræðingur
Stjörnumerki: Sporð-
dreki
Áhugamál: Fótbolti,
tölvur, ferðalög og
Formúlan
Nafn: Snæfríður Sól
Loftsdóttir
Aldur: 7 ára
Starf: Nemi
Stjörnumerki: Naut
Áhugamál: Bratz, hest-
ar og fimleikar
við að raska þessu jafnvægi verulega. Og það
eru alveg hreinar línur að ef magn gróðurhúsa-
lofttegunda eykst í andrúmsloftinu – þá hlýnar.“
Tíuþúsund ára jafnvægi. Varla neitt áhlaupa-
verk fyrir arma mannskepnu að raska því, eða
hvað?
Staðreyndin er sú að nútímalifnaðarhættir
eru óhemju orkufrekir og sú orka er að stærst-
um hluta fengin með bruna á svokölluðu jarð-
efnaeldsneyti, svo sem olíu og kolum. Við þann
bruna myndast koltvísýringur (CO2, einnig kall-
að koldíoxíð) sem er mjög öflug gróðurhúsa-
lofttegund og sú sem mest er rætt um í
tengslum við loftslagsbreytingar. Ekki að
ástæðulausu því það tekur koltvísýring óratíma
að eyðast úr lofthjúpnum þegar hann á annað
borð er kominn þangað, mörg hundruð ár. Hið
sama gildir um lofttegundirnar metan (CO4) og
köfnunarefnisoxíð (N2O). Áhrif þess koltvísýr-
ings sem við látum frá okkur í dag koma því ekki
að fullu fram fyrr en eftir nokkur ár eða áratugi.
Milliríkjanefnd um loftslagsbreytingar (IPCC)
sem starfar á vegum Sameinuðu þjóðanna setti
fram á árinu nýja úttekt á loftslagsbreytingum,
afleiðingum þeirra og tiltækum lausnum. Þar
segir ótvírætt að hlýnun eigi sér stað og að yf-
irgnæfandi líkur séu á því að maðurinn eigi þar
hlut að máli. Því er spáð að hitastig á jörðinni
muni hækka um 1,1 – 6,4°C á næstu 100 ár-
um. Þó er talið líklegast að hækkunin verði á
bilinu 1,8 – 4,0°C.
„Í raun er tvenns konar óvissa í þessu,“ út-
skýrir annar Halldór. Sá er Þorgeirsson og er
plöntulífeðlisfræðingur sem starfar sem for-
stöðumaður hjá skrifstofu loftslagssamnings
Sameinuðu þjóðanna. „Annars vegar er óvíst
hvernig veðrakerfin bregðast við auknum gróð-
urhúsalofttegundum í andrúmsloftinu en hin
óvissan, sem er meiri, snýst um hversu hratt
okkur mun takast að draga úr losun gróð-
urhúsalofttegunda. Almennt tala menn um að
ásættanleg hlýnun sé ekki meira en tvær gráð-
ur frá upphafi iðnbyltingarinnar. Til að hafa ein-
hvern möguleika á að halda hlýnuninni innan
tveggja gráða þarf heildarlosun jarðarbúa að ná
hámarki innan tíu til fimmtán ára og árið 2050
þarf hún að vera einungis helmingur af því sem
hún var árið 2000.“
Stórkostleg lygi?
Því virðist óumflýjanlegt að við munum upp-
lifa heitari stundir í framtíðinni. Eða hvað? „Ég
er þeirrar trúar að áhrif mannsins á veðurfar
séu ofmetin. Hvernig ætlar loftslagsöfgafólk að
skýra hlýtt veðurfar fyrr á öldum þegar
mannfólkið var miklu færra og ekki voru
til nein farartæki sem gengu fyrir
jarðefnaeldsneyti?“ segir einn
lesandi bloggsíðu Einars
Sveinbjörnssonar veð-
B
ara svo eitt sé á hreinu: Gróður-
húsaáhrifin eru ekki af hinu
slæma. Þvert á móti þá gera þau
þessa plánetu okkar, jörðina
byggilega yfirhöfuð. Nyti þeirra
ekki við mætti búast við því að
hér væri hitastig um 33 gráðum
lægra en nú er. Eitthvað fyrir þá, sem kvarta
undan köldu landi að hugsa um.
Engu að síður valda þessi sömu gróðurhúsa-
áhrif því að yfir okkur hafa dunið hálfgerðar
heimsendaspár sem um margt minna á kjarn-
orkuvána sem vofði yfir framtíðarbörnum heims
á kaldastríðstímunum. Fellibyljir, stórflóð,
þurrkar og hungursneyðir, bráðnandi jöklar og
deyjandi ísbirnir, súrt haf og hverfandi golf-
straumur þar sem ísöld gæti skollið á á aðeins
tíu árum er meðal annars í framtíðarkortum
þeirra allra svartsýnustu.
En hvað eru þá þessi gróðurhúsaáhrif? Með
einföldum hætti má segja að sólin sendi geisla
sína gegn um lofthjúp jarðar. Þetta hitar jörðina
sem sendir þá sína geisla á móti út í geiminn.
Hluti geislanna kemst hins vegar ekki framhjá
títtnefndum gróðurhúsalofttegundum í loft-
hjúpnum, heldur gleypa þær geislana og geisla
svo sjálfar hluta þeirra til baka og hita upp yf-
irborð jarðar. Þannig tryggja þær að þar sé
byggilegt. Eftir því sem magn gróðurhúsaloftteg-
undanna eykst verða fleiri geislar eftir innan
lofthjúpsins með þeim afleiðingum að loftslag
hlýnar meira en ella. Lofttegundirnar virka
sumsé líkt og gler í gróðurhúsi og af þeirri lík-
ingu draga þær nafn sitt.
Þannig mætti draga þá ályktun að í þessum
efnum gildi gamla gullna reglan um að allt sé
best í hófi. Við viljum hafa gróðurhúsaáhrif,
bara ekki of mikið af þeim.
Tvenns konar óvissa
Raunar er erfitt að fá vísindamenn til að tala
um of mikið eða of lítið í þessum efnum. Þegar
Halldór Björnsson veðurfarsfræðingur hjá Veð-
urstofu Íslands er spurður að því hvort málið
snúist ekki einfaldlega um að nú séum við að
upplifa of mikil gróðurhúsaáhrif grettir hann sig
svolítið og svarar: „Tja, við skulum orða það svo
að gróðurhúsaáhrifin séu náttúrulegt ferli sem
hafi verið í jafnvægi síðastliðin tíu-
þúsund ár. Núna erum
Tími efans er liðinnEftir Bergþóru Njálu Guðmundsdóttur | ben@mbl.is
og Orra Pál Ormarsson | orri@mbl.is
Teikningar: Andrés Andrésson
Ljósmyndir: Kristinn Ingvarsson
Grafík: Guðmundur Ó. Ingvarsson
Fjölskyldan