Morgunblaðið - 14.10.2007, Blaðsíða 36

efnahagslíf
36 SUNNUDAGUR 14. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
S
íðasta uppsveifla gamla ís-
lenska hagkerfisins var
árin 1986-87. Hún fékk
snöggan endi. Þegar á út-
mánuðum 1988 varð vart
við snarpan afturkipp og næstu sjö
ár voru mögur fyrir íslenska þjóð.
Þessi misserin voru mikilla tíðinda
úti í hinum stóra heimi. Þar bar hæst
gjaldþrot kommúnisma; Berl-
ínarmúrinn hrundi, Sovétríkin liðu
undir lok. Kalda stríðinu lauk með
sigri Vesturlanda, Rússland og A-
Evrópa tóku upp markaðskerfi. Á
Íslandi hóf bandarískur her að taka
saman föggur sínar. Stjórnvöld leit-
uðu logandi ljósi að tækifærum fyrir
þjóð í klípu.
Ísland elskar álver
og Alvör elskar það
þau kyrja fyrir landann,
gleyma stund og stað
‘ó, guð vors lands’
við útlent lag.
Svo söng Spilverk þjóðanna. Þjóð-
in hefur ávallt verið blendin í afstöðu
sinni til álvers í eigu útlendinga.
Þegar lífið var saltfiskur á Íslandi
vildu sveitarfélög álver til þess að
styrkja stoðir einhæfs atvinnulífs.
Ef til vill má segja að Stína stuð, sem
þráði að komast á sveitaball, hafi
fangað kjarna hins gamla samfélags
þar sem allt átti að reddast – líkt og
á vertíð eða koma heyi í hlöðu:
Heitasta óskin er sú,
að hann Kalli komi kagganum í lag,
strax í dag.
Vonir um álver á Keilisnesi urðu
að engu við upphaf tíunda áratug-
arins. Það hljóp þó á snærið árið
1995 þegar tilkynnt var um stækkun
ÍSALs, í kjölfarið reis álver á
Grundartanga. Víðtæk sátt og sam-
staða var um þessar ákvarðanir
enda þjóðin langþreytt á baslinu
þegar þúsundir voru án vinnu. Allir
stjórnmálaflokkar lýstu stuðningi
við stækkun ÍSALs. Hjól atvinnu-
lífsins tóku að snúast á nýjan leik.
Þó voru þessir kraftar engan veginn
einir að verki. Með kvótakerfinu, en
þó alveg sérstaklega frjálsu framsali
veiðiheimilda, óx sjávarútvegi þrótt-
ur. Með samningi um Evrópska
efnahagssvæðið kom fjórfrelsi Evr-
ópu. Kraftar leystust úr læðingi.
Með stækkun ÍSALs og álveri á
Grundartanga hvarf atvinnuleysi
sem dögg fyrir sólu. Það var virkjað
og jarðvarmi beislaður til raforku-
framleiðslu. Áhrif stóriðju og orku-
geira á íslenskt atvinnulíf komu
skýrt í ljós. Hlutdeild þessara greina
í fjárfestingu atvinnuveganna varð
stöðugt meiri. Hagvöxtur 1995 var
enginn og þúsundir án atvinnu.
Strax árið 1996 nam hagvöxtur 4,8%
og hlutdeild stóriðju og orkugeira í
fjárfestingu atvinnuveganna nam
22%. Stóriðja og orkugeirinn sem
hlutdeild af vergri landsframleiðslu
fór í 2,4% 1996 og 4,9% tveimur ár-
um síðar. Hlutdeild þessara greina í
vergri landsframleiðslu árið 2006
var 11,5%, fjárfesting nam liðlega
130 milljörðum króna þegar fram-
kvæmdir við Kárahnjúka og Fjarða-
ál náðu hámarki. Íslenska orku-
ævintýrið náði nýjum hæðum. Mótor
þess var knúinn „olíu“ frá stóriðju.
Það var þó með trega að virkjað var
við Kárahnjúka þó Austfirðir gengju
í endurnýjun lífdaga. Hákon Aðal-
steinsson orti:
Heyr vorar bænir öræfaandi
óspilltra fjalla.
Gef þú oss mátt til að geyma þinn fjársjóð
um grundir og hjalla.
Laufgaðir bakkar, lávaxinn gróður,
lindir sem kliða.
Burkni í skoru og blóm í lautu
biðja sér griða.
Um 3.500 verk-
og tæknifræðingar
Á Íslandi eru um 2.250 verkfræð-
ingar og 1.300 tæknifræðingar. Og
mikill fjöldi er á leiðinni því verk-
fræðingar teljast ekki verkfræð-
ingar fyrr en þeir hafa lokið meist-
aranámi. Þriðjungi fleiri sóttu um
verkfræðideild Háskóla Íslands vor-
ið 2007 en árið áður. Umsóknir eru
tæplega þrjú hundruð. Umsóknum
um meistaranám fjölgaði um þriðj-
ung. Hinn 16. júní 2007 útskrifuðust
135 kandídatar frá verkfræðideild
HÍ. Háskólinn í Reykjavík útskrifaði
kandídata í verkfræði í fyrsta sinn
vorið 2007. Frá tækni- og verk-
fræðideild HR útskrifaðist 121
kandídat. Háskóli Íslands, Háskól-
inn í Reykjavík og Orkuveita
Reykjavíkur hafa undirritað sam-
komulag um alþjóðlegt framhalds-
nám í orkuvísindum. Norðan heiða
hefur nýr Orkuháskóli Akureyrar
verið stofnaður. Í júní 2007 útskrif-
uðust nærfellt helmingi fleiri kandí-
datar í verkfræði en voru starfandi í
landinu 1960. Fram streymir há-
tækni og þekking sem beljandi ís-
lenskt jökulfljót í ham.
Akureyri, Dalvík, Ólafsfjörður
og Siglufjörður
Um 1.500 manns starfa eða munu
starfa í stóriðjuverum ÍSALs,
Fjarðaáli, Norðuráli og Járnblend-
inu. Þegar 2,4 afleidd störf eru tekin
inn í dæmið munu liðlega fimm þús-
und manns hafa framfæri af stór-
iðjuverum. Þetta fólk á fjölskyldur –
maka og börn. Stóriðja framfleytir
um 9.700 manna byggð. Samkvæmt
tölum Seðlabankans nam útflutn-
ingur áls árið 2006 23,5% af heildar-
útflutningi eða rúmum sextíu millj-
örðum króna. Hann fer hraðvaxandi
þegar Norðurál og Fjarðaál ná full-
um afköstum. Árið 2007 fer álút-
flutningur í rétt um 100 milljarða og
Sem beljandi íslenskt jökul
Brot úr aldarspegli | Síðari grein
Sjávarútvegur markaði fyrstu atvinnubyltinguna,
stóriðja og orkugeirinn aðra og fjármálageirinn þá
þriðju. Hallur Hallsson fjallar um hvernig orkugeir-
inn og fjármálageirinn binda bagga sína í útrás 21.
aldar; þriðju atvinnubyltingu Íslendinga.
»Erindi Íslands á 21.
öld verður að færa
heiminum þekkingu ís-
lenskra orkufyrirtækja;
þekkingu sem hefur
skapast með öflugum
heimamarkaði sem tók
að þroskast þegar Neil
Armstrong spókaði sig
á tunglinu.
Morgunblaðið/RAX
Umdeild virkjun Með Kárahnjúkavirkjun og álverinu við Reyðarfjörð breytist margt í íslenskum þjóðarbúskap.
Morgunblaðið/Golli
Þriðja byltingin Fjármálageirinn markar þriðju atvinnubyltinguna.
2007
Starfsmenntaverðlaunin eru veitt þeim aðilum sem eru að vinna framúr-
skarandi starf í starfsmenntun. Verðlaunin eru veitt í þremur flokkum:
Fyrirtæki og félagasamtök
Skólar og fræðsluaðilar
Opinn flokkur (t.d. einstaklingar, einstök verkefni og frumkvöðlastarf)
Tilnefningar skal senda á sérstökum eyðublöðum sem eru á
slóðinni www.starfsmenntarad.is
Frestur til að senda inn tilnefningar er til 2. nóvember nk.
Nánari upplýsingar eru veittar hjá Starfsmenntaráði, Hafnarhúsi
v/Tryggvagötu, 101 Reykjavík, sími 515 4800, www.starfsmenntarad.is