Morgunblaðið - 26.10.2007, Blaðsíða 28

Margrét Hallgrímsdóttirþjóðminjavörður segirað það sé mikill fengurað því að fá heim 800 ís-
lenska forngripi frá Svíþjóð, en mun-
irnir koma heim í næsta mánuði.
Gripirnir hafa verið í Nordiska Mu-
seet í Svíþjóð frá því á seinni hluta
19. aldar. Verið er að pakka munum
niður og ganga frá þeim til flutnings.
Margrét segir að meðal munanna
séu hlutir sem séu ekki til hjá okkur.
Munirnir verða til sýnis á sýningu
sem opnuð verður í Bogasalnum í
Þjóðminjasafninu á þjóðhátíðardegi
Svíþjóðar, 6. júní á næsta ári.
„Þetta eru 800 munir sem margir
hverjir eru mjög merkir. Þeir hafa
verið í geymslum úti á landi í Svíþjóð
og hafa ekki verið rannsakaðir neitt
að ráði,“ segir Margrét.
Fluttir til Svíþjóðar á 19. öld
„Mununum var safnað á 19. öld af
Arthur Feedersen sem fór um Ís-
land og safnaði munum. Einnig
sendi séra Helgi Sigurðsson, prestur
á Melum í Melasveit, muni til Sví-
þjóðar, en hann átti sinn þátt í að
Þjóðminjasafnið var stofnað. Mun-
um var safnað til að vera hluti af nor-
rænu safni.
Matthías Þórðarson þjóðminja-
vörður skráði munina árið 1922 og
helstu fræðimenn á Þjóðminjasafn-
inu hafa því vitað af þessu safni og
haft þetta með í sínum rannsóknum,
en að öðru leyti er þetta mjög lítið
rannsakað efni. Það verður mikill
fengur að því að fá þetta til okkar og
við gerum okkur vonir um að þetta
opni leið til nýrrar þekkingarsköp-
unar.“
Heimflutningur munanna frá Sví-
þjóð er búinn að eiga sér talsverðan
aðdraganda.
„Málið fór af stað þegar ég og for-
stöðumaður danska þjóðminjasafns-
ins, Carsten Larsen, ræddum um
það árið 2002 að nauðsynlegt væri að
stofna samráðshóp safnstjóra Norð-
urlandanna til að fara yfir ýmis mál.
Á fyrsta fundi ræddum við þetta, ég
og Christina Mattsson, forstöðu-
maður Nordiska Museet. Hún var
mjög opin fyrir því að afhenda þessa
muni til framtíðarvarðveislu hér á
landi. Munirnir verða áfram í eigu
norræna safnsins en koma hingað til
framtíðarvarðveislu. Jafnframt
ræddum við um að við myndum í
sameiningu velja 5-10% af munum
sem yrðu áfram í Svíþjóð. Fyrirhug-
að er að setja upp sýningu á þeim í
Svíþjóð.
Í svona málum gengur ekki að
horfa á sína muni sem eyland heldur
verður að sjá þetta í stærra sam-
hengi. Mér finnst það sjálfsagt og
eðlilegt mál að það verði eftir munir í
Svíþjóð og að Svíar geri menningar-
arfi okkar skil.“
Sýning opnuð í vor
Munirnir sem nú eru á heimleið
eru af ýmsu tagi. „Þarna er m.a.
búningaskart og búningar, sem eru
um margt merkilegir. Þarna eru út-
skornir hlutir eins og kistlar, rúm-
fjalir og trafakefli. Svo er þarna ým-
islegt sem varðar hestinn, t.d. söðlar,
söðulsáklæði og koparhlutir sem
tengjast reiðtygjum. Þetta er því
gott úrval alþýðlegra hluta sem
tengjast 18. og 19. öld. Sumt gæti þó
verið eldra eins og t.d. útskurðar-
munirnir.
Strax og þessir munir koma för-
um að undirbúa sýningu á hlutunum
og þessari sögu. Þar verður útskýrt
hvers vegna þessir munir fóru til
Svíþjóðar á sínum tíma og fjallað al-
mennt um hvers vegna hlutir voru
fluttir á milli landa. Eins verður
varpað fram spurningum um hvers
vegna eigi að skila þeim og hvers
vegna eigi ekki að skila þeim. Þetta
eru allt áhugaverðar spurningar en
um leið viðkvæmar. Þær tengjast ís-
lenskum munum sem enn eru í Dan-
mörku.
Þó að ekki sé á döfinni að flytja
hingað íslensku gripina frá Dan-
mörku er fullur áhugi á sam
beggja hálfu. Danir hafa t
okkur merka muni á sýning
minjasafninu og þar ha
vandamál komið upp. Það
mikill áhugi á að fara af
sameiginleg rannsóknarve
sýningar, m.a. til að varpa
á þessa sögu.“
Margrét sagði að Nord
seet hefði sýnt mjög nútím
horf með því að samþykkja
munina til Íslands. Þetta væ
ræmi við hugsun alþjóðle
taka safna (ICOM), að söf
stuðla að aukinni þekking
og betra aðgengi að mennin
mætum. Hún sagði að h
28 FÖSTUDAGUR 26. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HVERJIR FÓRU
MEÐ KVÓTANN?
Íræðu sinni á aðalfundi LÍÚ í gærsagði Björgólfur Jóhannsson,formaður samtakanna m.a.:
„Á íslenzkan sjávarútveg er lagður
sérstakur skattur, svokallað auð-
lindagjald. Þessi „snilldar“-uppfinn-
ing var af fræðimönnum rökstudd
sem gjald á umframhagnað í sjávar-
útvegi – þ.e. hagnað umfram það, sem
gerist í öðrum atvinnugreinum. En
hvar er þessi umframhagnaður? – Við
sem störfum í greininni höfum að
minnsta kosti ekki orðið vör við hann.
Það sem við sjáum er sérstakur
landsbyggðarskattur, sem dregur
máttinn úr sjávarútvegsfyrirtækjum
og landsbyggðinni í samkeppni við
annan atvinnurekstur. Til hvers?
Hvaða rök eru fyrir því að skatt-
leggja þann litla hagnað, sem er í
greininni, um tugi prósenta umfram
skattlagningu hagnaðar í öðrum at-
vinnugreinum? Spyr sá, sem hvorki
veit né skilur.“
Er þetta ekki stórkostlegur mál-
flutningur hjá þeim, sem telja sig sér-
staka verndara landsbyggðarinnar?!
Hverjir voru það, sem keyptu kvót-
ann frá Bolungarvík og Ísafirði? Voru
það ekki félagsmenn í LÍÚ? Hverjir
eru það, sem hafa rústað sjávarþorp
um land allt með því að kaupa kvóta
og flytja hann á brott? Hafa það ekki
verið félagsmenn í LÍÚ?
Talsmaður hverra er Björgólfur
Jóhannsson? Hann er talsmaður
þeirra, sem hafa lagt þungar byrðar á
lítil sjávarþorp um land allt með því
að láta greipar sópa um þorpin, hirða
kvótann og fara með hann á brott.
Svo koma þessir sömu menn og tala
um það sem sérstakan skatt á lands-
byggðina að fólkið í landinu, eigendur
auðlindarinnar í hafinu, ætlist til þess
að þeir sem vilja nýta hana borgi
gjald fyrir aðganginn að henni.
Það hafa verið lagðar þungar byrð-
ar á sjávarþorpin um Ísland allt. En
þeir sem það hafa gert eru fé-
lagsmenn í LÍÚ, sem hafa ýmist selt
kvótann í burtu eða keypt og flutt
hann í burtu. Þessir menn eiga sízt af
öllum að tala um landsbyggðarskatt,
þegar rætt er um auðlindagjald.
Útgerðarmenn eru augljóslega að
skera upp herör gegn auðlindagjald-
inu. Sumir í þeirra röðum hafa hagn-
azt um milljarðatugi ef ekki hundruð
milljarða á því að selja kvóta og flytja
peningana til útlanda í mörgum til-
vikum og jafnvel skattlausa á meðan
þau vitlausu ákvæði voru í íslenzkum
skattalögum.
Aðrir hafa safnað til sín kvóta og
flutt hann úr byggðarlögum jafnvel
þótt þeir hafi lofað því opinberlega að
það mundu þeir aldrei gera.
Útgerðarmenn eiga ekki að tala
jafn gáleysislega og Björgólfur Jó-
hannsson gerði á aðalfundi LÍÚ í
gær. Slíkt tal hittir þá sjálfa fyrir.
Það er sjálfsagt að rifja upp kvóta-
flutningana úr sjávarþorpunum hafi
þeir áhuga á.
SÓKN Í ÞÁGU NEYTENDA
Neytandinn hefur löngum átt und-ir högg að sækja hér á landi og
Ísland myndi seint kallast neyt-
endaparadís. Björgvin G. Sigurðsson
viðskiptaráðherra hélt í fyrradag
blaðamannafund þar sem hann boð-
aði nýja sókn í neytendamálum.
Björgvin hefur undirritað samning
við þrjár stofnanir Háskóla Íslands
um að gera skýrslu, sem yrði grunnur
að lagasetningu og markmiðið væri
að „vinna gegn háu verðlagi, auð-
velda almenningi að takast á við
breytta verslunarhætti og styrkja og
auka vitund neytenda um sinn rétt“.
Íslenskir neytendur hafa nokkurn
veginn möglunarlaust látið margt yf-
ir sig ganga í tímans rás. Virðisauka-
skattur lækkar án þess að það skili
sér nema að hluta til í lægra vöru-
verði. Peningastofnanir nota bæði
belti og axlabönd til að bera sem
minnsta áhættu í viðskiptum við al-
menning. Skortinn á neytendavitund
má ef til vill rekja til þess hversu
óstöðugt verðlag hefur verið á Ís-
landi. Verð á helstu neysluvörum
hélst á árum áður sjaldnast óbreytt
nógu lengi til að það næði að síast inn
hvað þær kostuðu. Á þessu hefur orð-
ið nokkur breyting upp á síðkastið og
gæti það orðið til þess að auka vitund
neytenda um verðlag. Ástæðan getur
einnig verið sú að neytandanum finn-
ist hann einfaldlega ekki hafa næg
áhrif til að breyta umhverfinu sér í
hag. Einstaklingunum takist ekki að
sýna vald sitt í samtakamætti heild-
arinnar.
Viðskiptaráðherra nefndi sérstak-
lega að ráðgert væri að lækka verðlag
og tolla og afnema vörugjöld, stimp-
ilgjöld og uppgreiðslugjald lána.
Tryggja á að sjálftaka í gjaldtöku
fjármálastofnana eigi sér ekki stað,
til dæmis í formi seðilgjalda og van-
skilagjalda.
Eins og Grétar Þorsteinsson, for-
seti Alþýðusambands Íslands, segir í
frétt í Morgunblaðinu í gær hefur um
árabil verið boðað að stimpilgjöld
yrðu aflögð og er það löngu tímabær
ráðstöfun. Þar er á ferð gjaldtaka,
sem á sér engar rökréttar skýringar.
Sömu sögu er að segja um upp-
greiðslugjald lána. Hvernig getur
lánastofnun borið skaða af því að ein-
staklingur endurgreiði lán á einu
bretti? Þýðir það ekki einfaldlega að
bankinn hafi meira fé handbært til
ávöxtunar með frekari lánum eða
öðrum hætti?
Björgvin lýsti einnig yfir því að að-
hald í þágu neytenda yrði eflt og eft-
irlit með samkeppni styrkt. Það ætti
lítil pólitísk hætta að fylgja því að
taka upp málstað neytenda. Hér er
um að ræða hag allra kjósenda og
gott betur. Frumkvæði Björgvins G.
Sigurðssonar í þágu neytandans er
löngu tímabært. Verði rétt að málum
staðið getur skapast lag til að knýja
fram grundvallarbreytingu í neyt-
endamálum.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
HVERS vegna arfleiddi Englendingurinn Philip
Verrall Þjóðminjasafn Íslands að 70 milljónum
króna? Þessari spurningu hafa starfsmenn safnsins
og gestir velt fyrir sér frá því að vitneskja barst um
að Verrall hefði arfleitt safnið. Eina svarið sem
blasir við er að Verrall hafi hrifist af safninu og
viljað taka þátt í uppbyggingu þess.
Verrall fæddist í Kent á Englandi 1929 og starf-
aði lengst af sem endurskoðandi í Eastbourne. Talið
er að hann hafi komið fyrst til Íslands í lok sjöunda
áratugarins og ferðaðist þá með strandskipum milli
kaupstaða landsins og vann fyrir farinu um borð.
Hann kom upp frá því nánast á hverju ári til lands-
ins og lærði með tímanum að tala og skrifa ís-
lensku. Á sínum yngri árum var Verrall trúlofaður
konu sem lést í bílslysi nokkrum dögum áður en þau
höfðu ætlað að ganga í hjónaband. Hann kvæntist
aldrei og eignaðist ekki börn.
Verrall var hæglátur maður og einfari. Hann var
mjög ljós yfirlitum og þjáðist af ofnæmi. Flest bend-
ir til að hann hafi þolað illa heitt loftslag og líklega
hefur hann þess vegna farið að leggja leið sína til
Íslands á sumrin. Hann bjó alla tíð í fjölbýlishúsi, en
þegar hann kom til Íslands leyfði hann sér þann
munað að búa á Hótel Holti. Verrall gerði erfðaskrá
árið 2002 og arfleiddi þá Þjóðminjasafnið að stórum
hluta e
Aug
inu, en
að han
ur safn
því að
tekst a
lands á
að það
þjóðmi
af því
ar sýni
Stofn
um þá
eftir. M
slíkan
nýjar m
Einnig
magna
efni se
Meðal
ilsaum
eftir Þ
ensk þ
– Menn
2004.
Mikill fengur a
gripina heim fr
Í næsta mánuði koma
um 800 forngripir til Ís-
lands sem hafa verið í
Svíþjóð síðan á síðari
hluta 19. aldar. Egill
Ólafsson ræddi við Mar-
gréti Hallgrímsdóttur
þjóðminjavörð um
munina.
Þjóðminjasafnið Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður seg
gripunum sem koma heim frá Svíþjóð í Bogasalnum. Sýningin ve
Kistilskraut Þetta útskorna sk
af kistli eftir Hallgrím Jónss
(1717-1785) kemur heim í n
mánuði. Í sýningarskrá um
inguna „Þjóð í mótun“ sem
var upp árið 2003 segir að H
grímur hafi búið með fjölsky
sinni á ýmsum stöðum á No
landi, fyrst í Naustum á föð
sinni, síðan á Kjarna í Eyja
þá á Halldórsstöðum og Kas
hvammi í Laxárdal og loks á
um. Hallgrímur er sagður h
verið gáfu- og vitsmunamað
mikill smiður og ber tvímælalaust að telja hann til merkus
listamanna landsins á 18. öld.
Hvers vegna gaf Verra