Morgunblaðið - 15.11.2007, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2007 29
Í leiðara Morgunblaðsins 29.ágúst síðastliðinn var fjallaðum gildi almannaþjónustufyrir einstaklinginn og sam-
félagið í heild. Leiðarahöfundur
lýsir þar afstöðu blaðsins til fjár-
framlaga úr sameiginlegum sjóð-
um til heilbrigðisþjónustunnar hér
á landi í ljósi danskra viðhorfa til
sama málefnis. Sam-
kvæmt könnunum vill
almenningur í Dan-
mörku fremur að vel
sé séð fyrir sameig-
inlegum skyldum við
aldraða, sjúka og fatl-
aða en að stjórnvöld
beiti sér fyrir skatta-
lækkunum. Leið-
arahöfundur Morg-
unblaðsins segir um
þá afstöðu Dana að
þeir séu „…komnir
býsna langt á þroska-
brautinni og aðrir geta
af þeim lært“.
Nýlega var sýnd hér á landi
kvikmynd Michaels Moore, Sicko.
Efni myndarinnar er eins og
sterkt krydd í skrif Morgunblaðs-
ins. Á aðra höndina dregur Moore
fram þá staðreynd að milljónir
Bandaríkjamanna eru án sjúkra-
tryggingar beri slys eða sjúkdóm
að höndum og rekur afleiðingar
þess fyrir hlutaðeigandi. Á hinn
bóginn dregur hann upp mynd af
ofgnótt félagslegra réttinda sem
eru að sliga hagkerfi sumra landa,
t.d. Frakklands. Sarkozy, forseti
Frakklands, hefur reyndar sagt að
breytingar séu nauðsynlegar.
Verkföllin þar í landi að und-
anförnu eru forsmekkur breytinga
og snúast um hvort samfélagið
geti staðið undir afar ríflegum eft-
irlaunaréttindum.
Ójöfnuður særir
réttlætiskennd
Hvaða stöðu höfum við markað
okkur hér á landi í þessari um-
ræðu og hvernig teljum við ráð-
legast að þróa félagslega þjónustu
hér á landi, s.s. heilbrigðisþjón-
ustu?
Spyrja má hvort heilbrigði og
heilbrigðisþjónusta eigi að vera á
ábyrgð einstaklingsins eða sam-
eiginlega á ábyrgð okkar allra og
hvaða gildi hún hafi fyrir sam-
félagsgerðina. Almenningur er
kröfuharður notandi eða kaupandi
heilbrigðisþjónustu hér á landi
eins og annars staðar og á vafa-
laust eftir að eflast enn frekar
enda styrkist réttarstaða hans
stöðugt í þessu efni og væntingar
vaxa. Í okkar huga er þetta sjálf-
sagt samfélagslegt viðfangsefni og
skylda.
Óháð því hvort heilbrigðisþjón-
ustan okkar er fjármögnuð úr
sameiginlegum sjóðum eða með
kaupum einstaklinga og trygg-
ingafélaga þá ganga „þarfirnar
framar greiðsluvilja“. Í löndum
þar sem heilbrigðisþjónusta er
veitt af hinu opinbera takmarkast
hún iðulega af ónógum fjármunum
sem leiðir til biðlista og þess að
sum viðfangsefni eru vel leyst en
önnur síður. Þar sem sjúkling-
arnir greiða sjálfir eða trygginga-
félög fyrir þeirra hönd standa
menn aftur á móti frammi fyrir
þeirri staðreynd að sumir eru
tryggðir og njóta góðrar þjónustu
en aðrir lítillar eða alls engrar.
Ójöfnuður skapast og slíkt særir
réttlætiskennd landsmanna og
þykir ljóður á samfélagi. Banda-
ríkin eru oft nefnd sem dæmi um
þetta enda leitast margir stjórn-
málamenn þar í landi nú við að
koma á lágmarks sjúkratryggingu
fyrir alla landsmenn. Michael
Porter, prófessor við Harvard
Business School, sem er harður
markaðshyggjumaður, hefur lýst
þeirri skoðun sinni að mannsæm-
andi sjúkratryggingu þar í landi
verði aðeins komið á fyrir til-
stuðlan hins opinbera. Engin önn-
ur öfl ráði við það viðfangsefni.
Hriktir í stoðum
Þegar horft er um öxl hefur
okkur farnast harla vel við mótun
og þróun samfélagsins. Sam-
keppnishæfni landsins er eftirtekt-
arverð, hagvöxtur
mikill og samfélags-
gerðin að mörgu
leyti til fyr-
irmyndar. Okkur
ber að standa vörð
um þetta. Vissulega
hefur dregið úr op-
inberum afskiptum
á mörgum sviðum
samfélagsins og það
leitt til framfara en
nú stöndum við and-
spænis því að svara
sömu spurningu og
Danir svöruðu skil-
merkilega, þ.e. hvort við viljum
veikja veigamikil samfélags-
viðfangsefni eins og menntun og
heilbrigðisþjónustu fyrir skatta-
lækkanir og lægri ríkisútgjöld.
Um þessar mundir er litið gagn-
rýnni augum en oft áður á hið op-
inbera heilbrigðiskerfi og það sagt
ofhlaðið fjármunum og að við-
fangsefnið verði betur leyst af
einkaaðilum. Við höfum valið að
standa sameiginlega að heilbrigð-
isþjónustunni, enginn mælir op-
inberlega fyrir annarri stefnu en
mér sýnist farið að hrikta í þeim
stoðum. Áleitnara verður hins
vegar með hverjum deginum
hvernig mæta eigi vaxandi óskum
almennings til þjónustu og standa
undir kostnaðinum sem því fylgir.
Ekki nóg að hagræða og
breyta rekstrarformi
Stjórnvöldum hefur verið gjarnt
að líta svo á að þörfunum, eftir-
spurninni, verði best mætt með
því að hagræða í heilbrigðisþjón-
ustunni, jafnvel færa þjón-
ustuþætti í breytt rekstrarform
eða til einkaaðila. Sumt af þessu
er sjónarspil. Stöðugt á að ætlast
til hagræðingar, hvort sem í hlut
eiga opinberir aðilar eða einkaað-
ilar, það segir sig sjálft. En sterkt
vaxandi kröfu um að auka heil-
brigðisþjónustu verður ekki mætt
með hagræðingu eða breyttum
rekstrarformum einum saman. Oft
er fullyrt að opinbera heilbrigðis-
þjónustan standi ekki undir þeim
væntingum og skyldum sem henni
eru lagðar á herðar. Sjúkrahúsum
og hjúkrunarheimilum eru settar
fjárhagslegar skorður í ósamræmi
við skyldur og væntingar og sjálf-
stætt starfandi heilbrigðisstarfs-
menn, sem starfa samkvæmt
samningi við heilbrigðisráðherra
og TR, tæma umsamda kvóta áður
en árið er úti. Fátt ef nokkuð
staðfestir hins vegar að um slæ-
legan rekstur eða sóun sé að ræða
í starfseminni. Ríkisendurskoðun
hefur a.m.k. ekki fundið slíku stað
í þeim úttektum sem stofnunin
hefur gert t.d. á Landspítala.
Fjárlög 2008 munu
gefa tóninn
Stærstur hluti heilbrigðisþjón-
ustunnar hér á landi er greiddur
úr sameiginlegum sjóðum, hvort
sem þjónustan er veitt af opinber-
um stofnunum eða einkaaðilum.
Nokkrir þættir hennar falla samt
utan greiðsluþátttöku almanna-
trygginga, s.s. hluti tannlækninga,
augnlækningar að vissu marki og
lýtalækningar sem sumar hverjar
ættu á læknisfræðilegum for-
sendum allt eins að vera innan
sjúkratrygginganna. Þá má minna
á að hjartalæknar sögðu á sl. ári
upp samningi við Trygg-
ingastofnun ríkisins (TR) og starfa
nú algjörlega á einkaforsendum án
nokkurra tengsla við sjúkra- eða
almannatryggingarnar. Verðlagn-
ing þjónustu þeirra er frjáls og
það er alfarið undir TR komið
hvaða kostnaður fæst end-
urgreiddur. Talmeinafræðingar
hafa sömuleiðis nýlega sagt upp
samningum við TR og sálfræð-
ingar starfa sjálfstætt án samn-
ings. Þá kaupa einstaklingar
læknisþjónustu erlendis sem er
greidd úr eigin vasa, af vinnuveit-
endum eða einkatryggingum.
Almenningur mun án nokkurs
efa halda áfram að leita eftir enn
meiri heilbrigðisþjónustu en nú er
veitt, m.a. í ljósi bætts efnahags
fólks og samfélagsins í heild. Ný
þekking og möguleg lækning
skipta hér vitanlega einnig miklu
máli. Ónóg fjárframlög til op-
inberu heilbrigðisþjónustunnar
munu óhjákvæmilega leiða til þess
að fleiri þættir heilbrigðisþjónust-
unnar flytjast út fyrir almanna-
trygginguna og einkarekin starf-
semi eflistog
einkasjúkratryggingar bjóðast.
Mér sýnist jarðvegur vera að
myndast fyrir einkatryggingar
sem tryggi einstaklingana fyrir
því sem hið opinbera er ekki
reiðubúið að standa undir eða til
þess að leysa hið opinbera alfarið
undan skyldum sínum. Þetta er
reynslan í löndum eins og Hol-
landi og Írlandi svo nærtæk dæmi
séu tekin. Íslenskt samfélag stefn-
ir að mínu mati í þessa átt, hvort
sem mönnum líkar það betur eða
verr. Fram til þessa höfum við
varla treyst okkur í umræðu um
þessa þróun en nú verður illa und-
an henni vikist. Afgreiðsla Alþing-
is á fjárlögum fyrir árið 2008 mun
gefa tóninn.
Gildi samfélagslegrar
heilbrigðisþjónustu
Einstaklingar munu í framtíð-
inni óska eftir aukinni þjónustu
sem jafnframt felur í sér aukinn
kostnað. Stefna stjórnvalda er að
draga úr eða að minnsta kosti
hemja vöxt heildarútgjalda til heil-
brigðismála. Hvort samfélagið ver
10 eða 12% þjóðarteknanna til
heilbrigðismála er ekki áhyggju-
efni í sjálfu sér. Viðfangsefni
stjórnvalda á fremur að snúast um
það hvers konar heilbrigðisþjón-
ustu við viljum veita á grundvelli
samhjálpar og hverju sé kostað til
hennar. Heilbrigðisþjónustan er
hluti af lífsgæðum okkar og sam-
félagslegu öryggi og arðsemi heil-
brigðisútgjalda er mikil. Gott heil-
brigði landsmanna er afar
mikilvægur þáttur sterks efnahags
hvers samfélags og heilbrigð-
isþjónustan á ríkan þátt í hagvexti
þjóða.
Danir kjósa samfélagslegt ör-
yggi í heilbrigðiskerfinu frekar en
skattalækkanir. Um mikilvægi
sanngirni innan heilbrigðisþjónust-
unnar fjallaði Moore í kvikmynd
sinni.
Í leiðaranum sem vitnað var til í
upphafi ítrekaði Morgunblaðið þá
skoðun sína að Íslendingar sjái
ekki eftir skattpeningi sínum til
þess að tryggja samfélaginu gott
heilbrigðiskerfi. Ég tek undir
þetta sjónarmið.
Hriktir í stoðum
sameiginlegrar heil-
brigðisþjónustu?
Eftir Magnús Pétursson » Sterkt vaxandikröfu um að auka
heilbrigðisþjónustu
verður ekki mætt með
hagræðingu eða breytt-
um rekstrarformum
einum saman.
Magnús Pétursson
Höfundur er forstjóri
Landspítala – háskólasjúkrahúss.
sögu, sagða með nútímalegum hætti.
„Það er hluti af mínu starfi sem leik-
listarráðunautur að fylgjast með því
sem er að gerast úti í heimi, og lesa
eins mikið og ég kemst yfir. Svo er
ég svo heppinn að hafa þetta að
áhugamáli líka, þannig komast verk
eins og þetta inn í líf mitt.“
Hann segir þýskt leikhús hafa
verið öflugt um aldir og sé það enn.
„Í hinum þýskumælandi heimi er
lögð mikil áhersla á leikhús, og á list-
ir yfirleitt. Þar eins og víða annars-
staðar eru listir stór hluti lífsgæða.
Það er leikhús í hverri borg, tónlist-
arhús í hverri borg,“ – hann brosir –
„við eigum í basli með þetta.“
Laus undan pólitík og sögu
„Þeir leggja mikla áherslu á nýja
leikritun. Mörg leikhúsanna eru með
hóp ungs fólks í þjálfun við að skrifa
leikrit; þau fá jafnvel laun meðan
þeim er hjálpað af stað.
Leikhúsið er hluti af menningar-
lífinu, og af lífinu yfirleitt. Það er
ekki bara fyrir alþýðufólk eða gáfu-
fólk heldur er þar líka að finna leik-
hús fyrir alla hina. Sumir hafa haft
þá mynd af þýsku leikhúsi að það sé
þungt og erfitt, og vissulega hefur
ákveðin áreynsla einkennt sum leik-
skáldanna sem stunduðu leikrita-
skrif á sjötta og sjöunda áratugnum.
1960. En þetta unga fólk sem byrjaði
að skrifa á tíunda áratugnum, eftir
fall múrsins, er svo miklu frjálsara,
það hefur losað sig undan pólitík og
sögu, og þessari eilífu umfjöllun um
Þýskaland,“ segir Hafliði.
Í vetur helgar Þjóðleikhúsið
Smíðaverkstæðið erlendri nútíma-
leikritun. Konan áður er fyrsta leik-
ritið. Annað verður Vígaguðinn eftir
frönsku skáldkonuna Yasminu Reza,
og í apríl verður frumsýnt leikritið
Hinn ljóti eftir annað þýskt leik-
skáld, Marius von Mayenburg.
ndur-
íminn
son í
n efni
Morgunblaðið/Einar Falur
Leikhúsmaðurinn „Heppinn að
hafa þetta að áhugamáli líka.“
semi útiloka hvort annað. Þess vegna er
r í ástinni, alltaf: harmleikur svika, von-
ig svarar þýska leikskáldið Roland Schim-
m þá skilyrðislausu ást sem sett er fram í
ur, sem frumsýnt verður á Smíðaverkstæði
völd.
sett á svið í Vínarborg fyrir þremur ár-
mætir fjölskyldufaðir fortíð sinni í dyra-
ýr kona, æskuástin, og krefst þess að
gamalt loforð um að elska stúlkuna sína að
am af fullri hörku og hefur ýmsar afleið-
sem er að flytja yfir hafið og hugðist
þýðir verkið og leikstýrir því, en leik-
Trausti Hreinsson, Edda Arnljótsdóttir,
r, Vignir Rafn Valþórsson og Þórunn
einþórsson hannar leikmynd og búninga,
st lýsingu.
tin knýr dyra
segir Mjólkursamsöluna og Hvíta
eiga mikið hrós skilið fyrir að hafa
vefnum á laggirnar. „Það mun eng-
nar hugsa um tunguna og náttúruna
kkur svo við verðum að gera það
g þá er það sérstaklega hrósvert
einkafyrirtæki ganga fyrir með
góðu fordæmi,“ segir Páll sem telur
vefinn vera eina bestu afmælisgjöf sem
Jónas hefði getað kosið sér. „Þarna er Ís-
landslýsingin hans komin og hann hefði
haft gaman af þessari tækni sem vefurinn
er.“
asar á vefnum
Morgunblaðið/Ómar
tti Jónasarvefnum formlega viðtöku í Iðnó í gær.
TENGLAR
.........................................................
www.jonas.ms.is