Morgunblaðið - 15.11.2007, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
Stjórn Nýlistasafn-
isins minnist látins fé-
laga með orðum Meg-
asar.
Gamli skrjóðurinn
gengni móðurinn
geymir minning kæra
stíflað púströrið
stolið teinhjólið
stólgormar búkinn særa
gamli skrjóðurinn
gengni móðurinn
geymir hróðurinn
Minning Birgis Andréssonar lifir
innan veggja
Nýlistasafnið.
Kveðjustund er runnin upp og með
örfáum orðum vil ég minnast ein-
staks myndlistarmanns og vinar sem
látinn er langt fyrir aldur fram. Birg-
ir setti svip sinn á listalífið í borginni
bæði með myndlist sinni og sem per-
sóna. Þegar hann var á ferð fór það
ekki fram hjá neinum. Hann var stór
en samt svo léttur í spori, brosið
heillandi, framkoman oft dálítið ögr-
andi en samt hlýleg. Hann hafði fyrir
vana að taka mann í fangið. Þegar
hann lagði stóra hramma sína utan
um mig fannst mér ávallt að þar færi
blanda af bangsa og trölli.
Myndlist Birgis er svo sérstök að
fyrir rúmum áratug hlotnaðist hon-
um æðsti heiður sem myndlistarmað-
ur getur fengið, að vera fulltrúi
landsins á Feneyjatvíæringnum. Það
er minnisstætt frá opnuninni hve
ánægður hann var með Arnald son
sinn sem aðstoðarmann. Nú í haust
var hann tilnefndur til Íslensku sjón-
listaverðlaunanna fyrir verk þar sem
hann kannar samband sjónrænnar
skynjunar og texta. Tengsl sjónar við
aðra þætti upplifunar mannsins voru
honum hugleikin. Ekki kom það á
óvart þar sem hann ólst upp hjá
blindum foreldrum. Oft sagði hann
að sín augu hefðu í raun verið augu
þeirra þriggja. Hann þjálfaði því með
sér sérstakan hæfileika til að færa
sjónræna skynjun í orð. Portrett
hans af sérkennilegu fólki þar sem
tungumálið kemur í stað forma og
lita eru gott dæmi um það. Í öðrum
verkum skoðaði hann til dæmis á
frumlegan hátt ýmislegt sem þjóð-
arvitundin telur séríslenskt. Oft var
það á íronískan hátt og með þeirri
sérstöku kímni sem honum var eig-
inleg.
Með söknuði kveð ég vin og votta
föður hans, syni og öðrum í fjölskyld-
unni samúð mína.
Gerla.
Ég er harmi sleginn yfir fráfalli
Birgis Andréssonar, missir okkar er
mikill.
Birgir var mér mikils virði og var
jafnframt þungamiðjan í mínu gall-
eríi í Kaupmannahöfn. Við höfum
tvisvar verið með einkasýningu á
verkum hans þar, auk þess sem hann
sýndi á samsýningum gallerísins. Við
sýndum verk hans einnig á ýmsum
listkaupstefnum víða um heim. Verk
hans voru keypt af alþjóðlegum söfn-
urum og söfnum, nú síðast voru verk
keypt í Museum la Colleccion Jumex.
Myndlist hans var metin og dáð af
mörgum.
Við minnumst Birgis sem hugsun-
arsams manns með kímnigáfu og
jafnaðargeð. Alltaf brosandi með
brandara á vörum. Við munum sakna
hans mjög og jafnvel þó við höfum
ekki hitt hann oft augliti til auglitis,
þá vorum við í miklu sambandi í
gegnum síma og tölvu.
Ég gæti minna minninga um góð-
Birgir Andrésson
✝ Birgir Andrés-son myndlistar-
maður fæddist í
Vestmannaeyjum
6. febrúar 1955.
Hann lést í Reykja-
vík 25. október síð-
astliðinn og var
jarðsunginn frá
Hallgrímskirkju 6.
nóvember.
an mann og sendi hlýj-
ar kveðjur til vina og
fjölskyldu Birgis.
Nils Stærk,
gallerí Nils Stærk,
Kaupmannahöfn.
Í minningunni er
Birgir Andrésson í
ýmsu tilliti mótsögnin í
sjálfum sér, síkvikur
og alls staðar, hvergi
og farinn. Þarf ekki
mörg orð, aðeins list
hans og stóra návist
hér og genginn. Mér er í glöggu
minni þegar hugmyndin um Ullar-
vettlingana fæddist í góðri samræðu
á þeim góða Næsta bar. „Myndlist-
armönnum á Íslandi er alltaf kalt,“
sagði Birgir og glotti. Rímar við þá
aldagömlu bábilju að myndlist nái
engum hæðum nema skapari hennar
búi við skort flestra lífsgæða alla sína
daga, þar til gín við köld gröf. Eftir
ágæta umræðu var hugmyndinni um
íslensku myndlistarverðlaunin, Ull-
arvettlingana, hrint af stað og um leið
lagður grunnur að stofnun Myndlist-
arakademíu Íslands (MAÍ) nokkru
síðar. Birgir varð um leið sjálfkjörinn
fyrsti handhafi Ullarvettlinganna ár-
ið 2001, eftir að ég dró úr skjóðu
minni mórauða ullarvettlinga sem
amma mín hafði prjónað mörgum ár-
um áður og urðu nú hans. Hann setti
þá á hendurnar með þeim kersknis-
vip sem oft einkennir grallara um leið
og andaði af honum einlægri undrun
barnsins.
Til þess að gera nú gjörninginn
fjölmiðlaeftirsóttan ákváðum við að
efna til opinberrar afhendingar Ull-
arvettlinganna með öllum þeim glam-
úr og diplómum sem fylgir viður-
kenningum sem aðrar listgreinar
státuðu svo ríkulega af á þeirri tíð.
Fjölmiðlar voru boðaðir til afhend-
ingarinnar sem áætluð var á horni
Grettisgötu og Klapparstígs í maí ár-
ið 2001, en enginn fjölmiðill kom. Svo
er nú það. Síðan hefur Birgir þó notið
þess réttlætis sem honum ber; og
nokkuð hlýju þeirra sem bera hag
myndlistarinnar fyrir brjósti.
Í vinahópi var Birgir einn þeirra
manna sem bjó yfir mikilli orðkyngi,
var söngvinn og veisluvænn. Hann
var hreinskiptinn um samferðamenn
og listina en um leið auðmjúkur þjónn
hennar. Ég þakka fyrir samferðina
og ferðalagið sem við áttum saman
hérna megin grafar. Blessuð sé minn-
ing Birgis Andréssonar myndlistar-
manns.
Benedikt Gestsson.
Harmafregn. D’Artagnan allur.
Eftir áratuga vináttu vorum við að
lenda saman sem nágrannar úti á
Granda. Fyrir tilviljun keyptum við
vinnustofur í sama húsi við Fiskislóð
og vorum farin að plana félagslífið;
kjötsúpa á köldum vetrarkvöldum og
morgunverðarfundir, eða kannski
frekar hádegisverðarfundir. Lista-
menn þurfa að sofa. Og það besta var
að við þyrftum ekki einu sinni að
klæða okkur, bara henda yfir sig
sloppnum, því þarna er náttúrlega
leynigangur milli vinnustofa.
Með heiðbláu augun og bros á vör
romsaði Biggi upp úr sér ljóðabálk-
um á rússnesku – eða var það rúss-
neska? Allt var þetta hugarflæði and-
artaksins svo trúverðugt að maður
átti allt eins von á að Mayakovsky
gengi inn um dyrnar. Ef ekki hann,
þá allavega Bjarni Þórarins og
Njósna-Nenni Neikon.
Sama flæði var til staðar í mynd-
listinni og óneitanlega skilur hann
eftir sig stórt skarð. Biggi fór ótroðn-
ar slóðir, þræddi hjáleiðir íslenskrar
menningararfleifðar, og af stakri
snilld kom hann afurðum þessara
ferðalaga til skila í verkum sínum.
Svo baðaði hann bara út örmum og
sagði: „Engillinn minn.“
Síðustu mánuðina hafði Biggi ekki
mikinn tíma fyrir gömlu vinina – var
orðinn yfir sig ástfanginn af falleg-
ustu konu á Íslandi sagði hann. En
maður kom við á Vesturgötunni og
yfir kaffi voru skoðaðar myndir af
sonarsyninum unga, Ingólfi Breka.
Það var stoltur og ástríkur afi sem
hélt þá myndasýningu.
Við vottum aðstandendum og vin-
um Bigga okkar dýpstu samúð.
Góða ferð elsku vinur.
Hulda og Jón Óskar.
Á allan hátt var hann Birgir stór.
Hann var fyrirferðamikill í listinni,
stórlyndur höfðingi og mikill að burð-
um.
Íslensk myndlist hefur nú enn einu
sinni misst einn af sínum burðarstólp-
um.
Eins og orðið „big“ í enskunni
stuðlar við nafnið Biggi kunni hann að
tvinna saman íslenskar hefðir og nú-
tímalist án þess að verða nokkurn
tíma sérviskulegur. Þess vegna var
hann okkur svo mikilvægur.
Ég mun sakna Birgis úr „flóru“ ís-
lenskrar myndlistar og sem samtíma-
manns.
Ég sendi ástvinum Birgis mínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Sigurður Örlygsson.
Við skyndilegt fráfall Birgis Andr-
éssonar myndlistarmanns er mér
ekki svo auðvelt að skrifa minning-
argrein um hann í léttum dúr. En ein-
hverjum orðum finnst mér samt ég
þurfi að koma á blað.
Ég man eftir sýningu hans og
Magnúsar Páls í Gallerí Súm. Þangað
rakst ég inn er uppsetningin var í full-
um gangi og von á blaðamönnum. Var
ég þá beðinn um að útbúa fréttatil-
kynningu handa þeim, sjónvarpinu og
útvarpinu, sem ég skveraði sam-
stundis af. Tók svo með listamönn-
unum þátt í sumblinu sem ávallt
fylgdi sýningum í gamla daga. Opn-
unin fór fram á tilsettum tíma og var
kvikmynduð.
Í sýningarlok hélt Birgir uppá-
komukvöld ásamt félögum sínum,
Bjarna Þórarins og Óla Lár. Hóf
Birgir samkomuna með söng af seg-
ulbandi, þar sem hann kyrjaði tvítug-
raddað og rímaði óguðvorslands við
performans. Hámark kvöldsins var
svo langur og tilþrifamikill gjörning-
ur (sem fæstir viðstaddra skildu hvað
átti að tákna) – naut Birgir stuðnings
Óla Lár við flutninginn: þarna var
plexiglerkassi með eldgömlu signu
heyi, sem Óli Lár hélt á, sitjandi á stól
– orf og ljár … leit Óli angistaraugum
yfir salinn þegar Birgir hellti síðustu
rauðvínslögg hússins yfir ljáinn.
Þetta var fyrir rúmum þrjátíu árum,
og siglingin var hafin í listinni.
Einhvers staðar er að heyra í dæg-
urlagi, að „sjómennskan er ekkert
grín“ og sama gæti líka átt við lista-
mennskuna. Hún getur verið var-
hugaverður starfsvettvangur, sér-
staklega í litlum og þröngum
samfélögum, þar sem listamennirnir
geta hæglega endað eins og útigangs-
hross. – Ekki er mér ótrútt um það að
þetta hafi Birgi verið hugleikið er
hann gerði myndaseríuna um gömlu
utangarðsmennina og flækingana á
Íslandi, furðufuglana með viðkvæmu
lundina sem fóru á skjön við mannlífið
og með gæfuleysi það er að síðum féll.
Já, þetta með hann Bigga kom
sannarlega flatt upp á mig. En ólíkt
mörgum sem hverfa snögglega af
sjónarsviðinu skilaði Birgir Andrés-
son ekki auðu, og vafalaust mun hann
lifa í minnum vina sinna um langa
ókomna tíð, svo lengi sem glasi er lyft
í landinu.
Einar Guðmundsson.
Fyrir tæpum 20 árum kynntist ég
mannvininum Birgi Andréssyni.
Biggi var þá að koma sér fyrir í hús-
næði sem hann hafði fest kaup á við
Vesturgötu 14. Þar kom hann sér upp
vinnustofu og heimili. Þetta var í upp-
hafi góðæris, „taka eitt“.
Á Vesturgötu 17 vorum við feðgar
þá með fornbókaforrettningu og þar
kynntumst við Biggi.
Ýmsum fróðleik leitaði hann að og
margt er hægt að kanna ef menn
hella sér út í fræðin hver svo sem þau
eru hverju sinni. Góður vinskapur var
alla tíð milli mín og Bigga. Heiður var
að útvega honum hin ýmsu rit, sér í
lagi af því maður vissi að hann virki-
lega las þau og stúderaði spjaldanna á
milli. Mér fannst fróðlegt að sjá Bigga
vinna, gríðarlega nákvæmur og ein-
staklega vandvirkur.
Á síðari árum hefur mér fundist al-
veg stórmagnað að fylgjast með þró-
un verka Bigga og mörg verkefni
voru kláruð með stæl og önnur mjög
áhugaverð í vinnslu. Einhvern veginn
var allt á svo skemmtilegri siglingu
akkúrat núna.
Eitt áhugavert hefur mér fundist
alla tíð að Biggi kvaddi mig næstum
því alltaf með eftirfarandi orðum og
lét oft hnefann á loft með: „Við erum
bestir.“ Það er þessu óviðkomandi en
ég tel að Birgir Andrésson sé með
merkustu íslensku myndlistarmönn-
um fyrr og síðar, sannur brautryðj-
andi og sannur sinni list alltaf og svo
sannarlega alla leið og fulla ferð.
En aftur að „við erum bestir“. Þeg-
ar við feðgar fluttum bókaverslunina
frá Vesturgötu á Klapparstíg hitt-
umst við sjaldnar við Biggi en vorum
þónokkuð í símasambandi auk nokk-
urra funda, stundum eilítíð innan um
rauð vín og fleira fallegt. Fyrir
nokkrum vikum hafði Biggi samband
við mig og vantaði ljóð Jóns Helga-
sonar og þýðingar hans einnig. Ég
kom þeim á vinnustofu Bigga og setti
inn um bréfalúgu. Biggi hringdi dag-
inn eftir: „Þakka þér fyrir send-
inguna. Komdu og hittu mig sem
fyrst. Við erum bestir.“ „Já,“ sagði
ég. Ég náði ekki að hitta Bigga fyrir
mjög svo ótímabært fráfall hans. Það
þykir mér afar leitt. Syni Birgis, föð-
ur, unnustu og ástvinum færi ég inni-
legar samúðarkveðjur. Hvíl í friði
kæri vinur.
Ari Gísli Bragason.
Það er sársaukafullt að horfast í
augu við lífið þessa dagana. Litróf
haustsins er fátæklegra og myrkrið
dýpra. Snjófölið er þó til bóta á með-
an það er – það sefar hugann.
Ég man ekki fyrir víst hvenær ég
kynntist Birgi, hef aldrei leitt hugann
að því fyrr en nú vegna þess að vin-
skapurinn var sannur og djúpur og
mér líður eins og hann hafi varað allt
frá fyrstu tíð. Samt eru þetta varla
nema um tuttugu ár. Það er líka stað-
reynd að við hjónin eigum Bigga
margt að þakka um okkar samband.
Hann var örlagavaldur í þeirri sögu.
Því var okkar heimili honum ávallt
opið og dætur okkar fengu að alast
upp við nærveru þessa góðhjartaða
vinar.
Það var á Vesturgötu 20 sem suðu-
punktur myndlistarheimsins var til
húsa á árunum sem við kynntumst,
enda rak Birgir þar heimili, vinnu-
stofu og gallerí. Þar voru haldnar
sýningar frábærra myndlistarmanna
sem ennþá lifa í minninu og skiptu
máli. Þaðan flutti hann á Vesturgötu
14 og bjó þar uns hann flutti í eigið
húsnæði á Vesturgötu 14a. Gallerí-
reksturinn var hluti af lífi listamanns-
ins og þó svo hann hafi hætt rekstr-
inum var eins og eilíf sýningaropnun
heima hjá honum. Þangað lágu vina-
leiðir. Tröð lá af Vesturgötunni í bak-
húsið og innsetningin þar var hverri
sýningu dýrmætari. Glæsileg verk og
hráefni í önnur á hverjum fersentí-
metra. Þar ræddum við Birgir gjarn-
an hvað okkur gengi til með þessu
brölti. Hann var gjöfull á hugmyndir,
átti alltaf sitt sjónarhorn og var fróð-
leiksnáma um sögu, myndlist, kveð-
skap og gamanmál. Bókasafnið ein-
stakt og ég efast ekki um að hann hafi
lesið lungann úr því, enda greip hann
oft til einhverra bóka innan úr stafl-
anum máli sínu til stuðnings. Bóka-
safn sem nær vel yfir það sem máli
skiptir í andlegu lífi heimsins.
Myndlist Birgis er mikilvæg fyrir
þjóðina. Framlag hans er óvenju mik-
ið og ég tel íslenskri menningu hvergi
gerð betri skil í verki. Þar er ekkert
undanskilið. Innsæi og næmi fyrir því
einstaka eru áberandi og verk hans
höfðu áhrif langt umfram það sem
venjulegt er með unga listamenn.
Hann var áhrifavaldur og forgöngu-
maður og yfirlitssýningin í Listasafni
Íslands á sl. ári var staðfesting á því.
Bestu verkin á þeirri sýningu eru
dýrgripir sem fylgja manni hvert fót-
mál.
Margs er að minnast á svona
stundum, en í óreiðu hugans verða
jafnvel skemmtilegustu augnablik að
óbærilegum harmleik. Þannig er
sorgin og þess vegna get ég ekki sett
hlátur minn og upplifun af Birgi á
blað á þessari stundu. Það ristir djúpt
að leita gleðinnar í sálinni, en við vit-
um að sögurnar og lífið í kringum
þennan gleðigjafa hafa skemmt okk-
ur og gert lífið ánægjulegra.
Andlát Birgis kom illa við dætur
okkar og heimili, enda Birgir ætíð
rausnarlegur við þær í umhyggju
sinni og sönnum vinskap og það er
mikil gæfa að hafa kynnst þessum
stórkostlega manni. Verkin hans eru
stór hluti af okkar lífi og setja sinn
svip á heimilið. Hann verður okkur
nálægur í verkum sínum. Við vottum
Andrési, Arnaldi og öðrum aðstand-
endum okkar dýpstu samúð.
Kristinn E. Hrafnsson,
Anna Björg Siggeirsdóttir,
Una og Lilja.
Maður hrekkur við þegar sam-
ferðamaður og jafnaldri deyr. Er
ekki kominn á þann aldur að það sé
eðlilegt. Þó hafa nokkrir farið. Að
heyra af láti Birgis Andréssonar var
köld vatnsgusa, þó að við Pétur Ara-
son höfum verið að tala um hvert
stefndi aðeins viku áður. Svo vorum
við að fagna bókverki eftir Eggert
Péturssonar í I8 galleríinu, þegar
fregnin barst. Þannig æxlast hlutirn-
ir, maður ræður ekki söguþræðinum.
Ég kynntist Bigga strax þegar
hann kom í Myndlista- og handíða-
skólann, þegar ég var á þriðja ári í
skólanum, ásamt dágóðum hópi úr
þeim árgangi sem margir hafa orðið
ágætir listamenn. Á þeim árum spil-
aði hann oft á gítar í partíum, og
hermdi eftir hljóðfærum og fólki,
með miklum tilþrifum.
Við urðum samt enn nánari félagar
þegar hann kom til Maastricht, þar
sem við Magga höfðum búið í tvö ár,
og bað um að fá að búa hjá okkur þar
til hann fengi húsnæði. Hann var
kominn, ásamt þáverandi konu sinni
og syni, Siggu og Arnaldi, til að vera í
sama skóla og ég, Jan Van Eyck Aca-
demie. Hann ílentist og var allt árið
sem hann var í skólanum hjá okkur.
Sigga var mikið í Amsterdam, vegna
þess að henni fannst ekkert við að
vera í Maastricht, og Magga varð
hálfgerð móðir þeirra beggja, Bigga
og Arnalds, kannski okkar þriggja,
og Bigga eftir að Arnaldur fór heim
að einhverjum tíma liðnum. Ég teikn-
aði af honum mynd á þessum tíma,
sem hann virtist sérlega ánægður
með, og hann minntist alltaf á öðru
hvoru og spurði hvort ég vildi end-
urgera, vegna þess að hann hafði týnt
henni. Hún var í stóru formati, og
sýndi hann með stórt bjarg sem hann
var við það að henda á spýtu sem lá
yfir stein eins og vegasalt, með litla
mús á öðrum endanum.
Við bjuggum í Haugum, litlu þorpi
í útjaðri Maastricht, í íbúð sem var
tvær hæðir, fyrsta hæð og þriðja
hæð. Á milli var önnur hæð með ann-
an inngang, þar sem bjuggu góðir og
gegnir katólskir Hollendingar, sem
ömuðust stundum við þessu unga
fólki, ef það heyrðist hátt í strákun-
um, Arnaldi og Erni syni mínum, eða
við fengjum okkur drykk undir svöl-
unum hjá þeim. En allra verst þótti
þeim þegar við hengdum út þvott á
laugardegi, þá varð allt vitlaust, og
þau helltu vatni yfir hann.
Við komum oft við á barnum á
horninu, sem að minnsta kosti við
kölluðum Jónsbar, eftir sífullum eig-
andanum. Biggi var hrókur alls fagn-
aðar, sagði frægðarsögur af sér sem
fótboltamanni, sem ég veit ekki hvort
nokkur fótur var fyrir, og var vinsæll
í þessu úthverfisumhverfi (held ég).
Eins og allir sem þekktu hann vissu,
þá hafði hann sérstaklega góða frá-
sagnargáfu. Það virkaði sannfærandi
þegar hann sagðist hafa fórnað fót-
boltaframanum með íslenska lands-
liðinu fyrir myndlistina. Oft drukkum
við út á vinsældir Ásgeirs Sigurvins-
sonar sem var frægur fótboltamaður
á þessum tíma, og spilaði í nærliggj-
andi borg, Liege. Annars eyddi Biggi
alltaf á báðar hendur, hafði gaman af
að slá um sig og bjóða á línuna, og
endaði oft með að við Magga þurftum
að sjá um uppihald og bjórmál í lok
hvers mánaðar, og algjörlega undir
skólalok.
Biggi var undarlega óöruggur á
skólaferðalögum sem við fórum í. Það
þurfti að tala hann til að koma með í
ferðirnar, og hann fór ekki af hótel-
herbergjum nema ég héldi í höndina
á honum. Ég var búinn að gleyma
þessu þegar ég ásamt nokkrum hópi