Morgunblaðið - 22.11.2007, Side 18

18 FIMMTUDAGUR 22. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
ÁSLAUG Jónsdóttir hefur sent
frá sér þriðju bókina um skrímslin
með mannlegu eiginleikana. Litlir
krakkar hafa kunnað að meta fyrri
bækur hennar um skrímslin og
Þjóðleikhúsið sýnir nú leiksýningu
sem er unnin upp úr bókunum.
Skrímsli í myrkrinu er falleg og
vönduð bók með skýrum teikn-
ingum og texta í hverri opnu sem
snýst um einar ákveðnar kring-
umstæður. Fyrst
er litla skrímslið
eitt heima að
prjóna í róleg-
heitum, glatt og
ánægt en strax
og það heyrir
þrusk ofan af
lofti verður það
hrætt. Bókin
fjallar svo um
hvernig óttinn
vindur upp á sig, hvernig litla
skrímslið verður rólegra þegar
stóra, hugrakka skrímslið birtist
og róar litla skrímslið og hvernig
þau verða bæði hrædd við ófreskj-
una og finna leið til að hræða hana
burtu. Þau eru skemmtilega
mannleg og myndirnar lifandi.
Myrkrið úti er mikið og svart
auk þess sem ímyndun litlu
skrímslanna er sýnd með stórum
teikningum og auðvelt fyrir lítil
börn að lifa sig inn í söguna. Þau
sem hafa lært stafina eða eru að
byrja að lesa sjá auk þess að text-
inn er stærri og hluti af myndlist-
inni þar sem spennan er mikil.
Eitt það besta við bókina er
hvernig kötturinn sem öllum
óttanum veldur er sýndur á mynd-
um án þess að minnst sé á hann í
textanum og þannig komið í veg
fyrir mikinn ótta þeirra yngstu.
Bókin er fyrirtaks góð til að lesa
fyrir lítil kríli og spjalla um fyrir
svefninn.
Ótti skrímsla við ófreskjur
BÆKUR
Barnabók
Eftir Áslaugu Jónsdóttur, Kalle Güettler
og Rakel Helmsdal
Myndir eftir eftir Áslaugu Jónsdóttur
Mál og menning, Reykjavík 2007.
Skrímsli í myrkrinu
Hrund Ólafsdóttir
Áslaug
Jónsdóttir
ÞRÁINN Bertelsson er skemmti-
legur reyfarahöfundur. Honum er
talsvert niðri fyrir um samfélagsleg
málefni og liggur ekki á skoðun
sinni og stíll hans er háðskur og oft
beinlínis fyndinn. Það kemur líklega
fáum á óvart sem lesið hafa fyrri
verk hans.
Englar dauðans er rammur reyf-
ari, þar er ekkert skafið utan af
hlutunum, ógeðsleg morð eru fram-
in og lýsingarnar berorðar og
sneiddar tilfinningasemi og atburða-
rásin berst víða, um Holland, Lithá-
en og Ísland þar sem við sögu koma
harðsvíraðir eiturlyfjasmyglarar
sem stunda ekki einasta þá döpru
iðju heldur einnig mansal með með-
fylgjandi ofbeldi og mannlegri nið-
urlægingu.
Sagan hefst á því að Víkingur
rannsóknarlögreglumaður og sam-
býliskona hans Þóra réttarlæknir
eru í Hollandi til að komast að því
hvort lík af Íslendingi, sem fannst
sundurlimað í ferðatösku, geti hugs-
anlega verið af Magnúsi syni Þóru
en hans hefur verið saknað um
nokkurt skeið og eiturlyfjafíkn hans
til margra ára fær þau Þóru til að
gruna hið versta. Líkið reynist ekki
vera af Magnúsi en með þessu fer
æsileg atburðarás í gang þar sem
miklar hreinsanir virðast í gangi í ís-
lenskum undirheimum; þrjú illa
leikin lík finnast í sumarbústað á
Þingvöllum og svo finnst lík Magn-
úsar með þeim afleiðingum að Þóra
missir tökin á áfengisfíkn sinni og
verður neyslunni að bráð eftir ára-
langa edrúmennsku. Víkingur tekur
þetta skiljanlega
mjög nærri sér
og er niðurdreg-
inn síðari hluta
sögunnar.
Boðskapur
Þráins er skýr.
Eiturlyf eru böl,
af þeim spretta
glæpir og mann-
leg eymd, en það
er jafnrangt að
taka lögin í eigin hendur þó það sé
að vissu leyti skiljanlegt og Þráinn
leggur samúðina með móðurinni,
sem misst hefur bæði börn sín inn í
heim eiturlyfjanna, í kjöltu lesand-
ans en afleiðingarnar eru jafn-
slæmar engu að síður. Þráinn notar
tækifærið og setur fram skoðun sína
á eðli áfengis- og eiturlyfjafíknar og
þó margt af því sé sannarlega fróð-
legt þá má setja spurningarmerki
við hvort það eigi allt jafnmikið er-
indi í þessu samhengi.
Styrkur sögunnar er hinn
skemmtilega íroníski hálfkæringur,
sem er nánast orðinn vörumerki
Þráins, en veikleikarnir eru í bygg-
ingu sögunnar og fremur ólíkinda-
legri framvindunni; atburðarásin er
líkari dæmigerðri hasarmynd úr
Hollywood fremur en að hún standi
sannfærandi í báða fætur í íslensku
raunsæi, þó líka megi segja að hér
sé gerð tilraun til að leiða saman
fremur venjulega íslenska
rannsóknarlögreglumenn og glæpa-
menn sem svífast einskis og eru af
öðru tagi en íslenskar löggur eiga
allajafna að venjast. En niðurstaðan
kemur sannarlega á óvart því á dag-
inn kemur að allur hasarinn snerist
alls ekki um uppgjör alþjóðlegra
glæpamanna heldur eitthvað allt
annað.
Eiturlyf eru böl
BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Þráin Bertelsson
JPV, Reykjavík 2007, 339 bls.
Englar dauðans
Hávar Sigurjónsson
Þráinn
Bertelsson
FEÐGAR sitja í skjóli við báru-
járnsskála í Tindfjöllum og horfa út
yfir Eyjafjallajökul. Löngu síðar
lítur sonurinn, Arnar, sem er sögu-
maður nýjustu skáldsögu Ara
Trausta Guðmundssonar, Lands
þagnarinnar, aftur til þessarar
fjallgöngu og minnist þess hvernig
pabbi hans kenndi honum örnefni
hinna ólíku tinda sem við blasa. Það
sem gerir þessa stund eftirtektar-
verða er að faðirinn hafði sjálfur
nýlokið við að skíra staðina en fram
til þess höfðu þeir verið nafnlausir.
„Menn nutu ekki fjalla áður fyrr,“
útskýrir hann, „og nefndu aðeins
þá tinda eða fjallshluta sem skiptu
búskap eða rötun máli.“ Listmál-
arinn Einar hafði með öðrum orð-
um tekið að sér að gefa þeim stöð-
um nafn sem skiptu aðra ekki máli.
Í samhengi skáldsögunnar má jafn-
vel halda því fram að áhugi af
þessu tagi, áhugi á því gleymda og
ónefnda, því sem hvílir í þögninni,
erfist því tilefni endurminninganna
er einmitt það að sonurinn tekst á
við ekki ósvipað verkefni: að kort-
leggja landið sem vísað er til í titli
bókarinnar, land þagnarinnar.
Land þagnarinnar er m.a. for-
tíðin, sér í lagi fortíð fjölskyldu
Arnars, en móðir hans og amma
flúðu Þýskaland skömmu áður en
nasistar komust til valda. Ýmislegt
er þó á huldu varðandi samband
foreldra Arnars. Einkum hvílir þó
mikil leynd yfir afanum í móð-
urætt, en til hans hefur ekki spurst
síðan í seinna stríði. Frá unga aldri
er sögumaður afskaplega forvitinn
um tilvist og afdrif afa og lætur
ekki deigan síga í yfirheyrslum á
sínum nánustu, og þeim sem fjær
standa, í leit að vísbendingum.
Hann fær fljótt á tilfinninguna að
sumir viti meira en þeir láta uppi,
að ákveðin
skömmustuleg
þögn umvefji for-
tíðina, en einnig
kemur í ljós að
enginn veit í
raun sannleik-
ann. Að leysa
ráðgátuna verð-
ur því eins konar
æviverkefni
sögumanns,
nokkuð sem hann sinnir frá barn-
æsku fram yfir miðjan aldur en á
nýju árþúsundi taka svör loks að
berast.
Um tiltölulega lágstemmda sögu
er að ræða. Þunginn byggist upp
hægt og sígandi og öll umgjörð
bókarinnar er raunsæisleg. Fram-
an af vindur leitinni fram í gegnum
samræður við fjölskyldumeðlimi en
þegar frá líður taka sendiráð,
skjalasöfn og stofnanir við upplýs-
ingahlutverkinu. Í grundvallar-
atriðum er um að ræða ósköp eðli-
lega löngun sögumanns til að
komast að hinu sanna um fjöl-
skyldubakgrunn sinn: „Ég hélt því
fram að vitneskja um ættir og upp-
runa styrkti sjálfsvitund manns og
yki skilning á eigin skapgerð og
eiginleikum,“ segir sögumaður eitt
sinn er hann rökstyður mikilvægi
áralangrar leitar. Hér kann lesandi
hins vegar að staldra við og spyrja
hvernig höfundi takist til við að
miðla þeirri knýjandi þörf sem dríf-
ur sögumann áfram. Margt liggur
vissulega undir frásögninni, sýnt er
hvernig hörmungar öfgakenndrar
aldar blandast tilviljanakenndum
orsakakeðjum til að skapa þann
veruleika sem lifað er við í nútím-
anum. Hins vegar tekst höfundi
ekki fullkomlega að vinna úr þess-
um að mörgu leyti sjálfsævisögu-
lega efniviði þannig að hann öðlist
breiðari skírskotanir. Því er ekki
víst að allir lesendur deili brenn-
andi áhuga sögumanns á niður-
stöðu leitarinnar.
Í leit að týndum tíma
BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Ara Trausta Guðmundsson
Uppheimar, Akranesi 2007. 346 bls.
Land þagnarinnar
Björn Þór Vilhjálmsson
Ari Trausti
Guðmundsson
 

 





   
    !"#$%&'()*''+,--(-"--"
 


  
  

     !"#  !""$
%& ' #
( )   
 )     
 
#
* 
 +
  . /

  0   
  /
   

'1$"##2''"#3(4, 
(   -
##567''%#738(!89*$-"-.#(#/012 
#!$:"3 
'
 4  5 
-+:(##;&$6 &#7
2   8

$:1"!<=>.$'+&%"-(&&  
.  
?1(#@:?1(#73)A?1(#9 *
24  5 
%5-8#&*1"!/:
1% 12 
+(1"'1"#%-9## 89 *
2.;48

$(-89#'#$1"#(: 
 .;48

"&1#;(3-$* &< 
&& 
A%#-"33%#"#!(7-(-)+-BB9 93
 :
#










#!$:"3 
'
 4  5 
-+:(##;&$6 &#7
2   8

$:1"!<=>.$'+&%"-(&&  
.  
$(-89#'#$1"#(: 
 .;48

"&1#;(3-$* &< 
&& 
,3(# #+!(--"1  < 
=--:  
#"!9'*-"!>   
4  

-31#8(!-$91  .;48

"&-#+"73;%1A+'".(   
12 
?1"-3;%"&$"-$?  ( : 12 









$(83#3.:  =--:  
1'3?1(#(    
12 
,#-"-$5-39911,36
<  
   
.$'#19!:1-8"    
&& 
15$:#"# 2 9  
.;48

1"-7&.:  8(  *??38

9!4%#1(#-$#4   1 

# 
4  5 
183#< 
'(2
  5' 

9,11"-A%#!!8(39 *
24  5 
,33$'!(#<  (@&& 









##567''%#738(!89*$-"-.#(#/012 
?1(#@:?1(#73)A?1(#9 *
24  5 
+(1"'1"#%-9## 89 *
2.;48

9#?-"-39:#?!"3   ? 
12 
"17!$9!-9 
9 12 
%3#$'#*#-"#&< * 

?## 1$%1:"$ A A   .;48

#(3$1!(  < 
&& 
:'%"--:(##73&#7#3#BB? ; %.;48

"-($"--"A#8#&BB 
  
&& 










'1$"##2''"#3(4, 
(   -
%5-8#&*1"!/:
1% 12 
A%#-"33%#"#!(7-(-)+-BB9 93
 :
#
'#%"!$1(#---( :  '2 
<CD94-$#( 7(>E<
< - 12 
%#')!$%&) ;(3$#< 21     :
#
"1+-.;48

F'11> 5#1(-$'#G6     :
#
.$'+1+!(73$'#+!(B
:    C
#<
 *%
&D&
%"&$&B ("--%$$=CCH/2#E < 
%4  5 









3-(&++1:$8''(#4
< 
.;48

#$%&A%3(#"--%-8#
.   

,!#(1-8"B3 #1+:"-(*

3

.;48

*180$>9$&!"#"-<#( .;48

-$113#+&$$7-IA"$3;4 && 
#%"!A+(#8#%-3(#;/8 *1 .&D&
"--"$  ;.;48

/$$'+,11(>A%"--**1:$$"--"12 '
1# 
-3"--&*$9*&"33#*'3; B#.#/ %&D&
''*#''--F .:   2 
 :
#









  /
; 5*% 
  
 4   %2
; 5*% 
< 3 %   
72  3  1  18 
G
 1 
    
 
 6

 8 
 H8   
  3  18 
&@  9:

I

A J 
G
 3 %* 
7 <
3 %
( (
 8 
; 51 8 (
 (
 
; 51 8 3
 3   ; 51: G
 ; 51 
 )3 % 1 8 <    
% 1     -3 %
  /
>
1 8 &  ,    1  8
     -* (  
 -   
<  )
I

A J  
  
/ %2  
' ,)2  
7 &2

   (-  ; 5*% 
3) &2

  

 
 ; 1  ) (   8 
 -K 
 
  -K  H
   
 
 
18 (-   H18 (-