Morgunblaðið - 22.11.2007, Qupperneq 30

30 FIMMTUDAGUR 22. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SUMIR dagar eru merkilegri en
aðrir frá sögulegu sjónarmiði. Hinn
22. nóvember fyrir nákvæmlega
100 árum undirritaði Danakon-
ungur tvenn lög sem mörkuðu
þáttaskil í þróun íslensks sam-
félags. Hann undirritaði lög sem
veittu giftum konum kjósenda í
Reykjavík og Hafn-
arfirði kosningarétt
og kjörgengi til bæj-
arstjórna en það
þýddi að kjósendum
fjölgaði verulega í
þessum bæj-
arfélögum. Á þessum
árum tíðkaðist að
setja sérstök kosn-
ingalög fyrir kaup-
staði landsins sem þar
með buðu þegnum sín-
um upp á mismunandi
mikil mannréttindi.
Það þætti heldur bet-
ur óviðeigandi í dag.
Áður en lögin um kosningarétt
giftra kvenna voru samþykkt voru í
gildi lög sem veittu ekkjum og ein-
hleypum konum sem „áttu með sig
sjálfar“ og borguðu skatt kosninga-
rétt og kjörgengi. Fáar konur
höfðu þó nýtt sér réttindin. Með
lögunum frá 1907 varð heldur bet-
ur breyting á. Í lok janúar á næsta
ári munum við minnast þess að þá
verða 100 ár liðin frá frækilegum
sigri fyrsta kvennaframboðsins
sem kom fjórum konum að í 15
manna bæjarstjórn Reykjavíkur.
Það voru þær Katrín Magnússon
formaður Hins íslenska kvenfélags,
Þórunn Jónassen formaður Thor-
valdsenfélagsins, Bríet Bjarnhéð-
insdóttir formaður Kvenréttinda-
félags Íslands og Guðrún
Björnsdóttir kaupkona.
Á ráðstefnunni Krossgötur
kynjarannsókna sem haldin var 9.-
10. nóv. benti Svanur Kristjánsson
prófessor á að umræð-
ur hefðu hafist árið
1909 um að koma
kosningarétti kvenna
til Alþingis á í áföng-
um, með því að beita
aldursákvæðum. Svan-
ur taldi að úrslit al-
þingiskosninganna
1908 hefðu leitt til
þess að ráðandi öfl
óttuðust mjög að fá
stóra hópa nýrra kjós-
enda inn á stjórn-
málamarkaðinn. Al-
þingiskosningarnar
1908 snerust um „Uppkastið“ svo-
kallaða en það fjallaði um stöðu Ís-
lands í danska ríkinu og urðu hat-
ramar deilur um það. Þær leiddu til
þess að kosningaþátttaka karla sló
öll met. Ætli kosningasigur
kvennaframboðsins hafi ekki líka
valdið kvíða í brjóstum þeirra sem
óttuðust áhrif vaxandi kvenna-
hreyfinga, bindindishreyfinga og
verkalýðsfélaga?
Lýðræðisbylgjan varð ekki
stöðvuð. Árið 1909 var lögum
breytt þannig að giftar konur um
allt land fengu kosningarétt og
kjörgengi til sveitarstjórna sem og
vinnukonur og verkamenn. Árið
1915 var aldursákvæðum beitt til
að takmarka tölu kjósenda og
fengu konur sem orðnar voru 40
ára og eldri kosningarétt og kjör-
gengi. Aldursákvæðið átti svo að
lækka um eitt ár á ári þannig að
staðan yrði jöfn á 15 árum. Bríet
Bjarnhéðinsdóttir sagði að Íslend-
ingar yrðu að athlægi um allan
heim fyrir þessa vitleysu. Endur-
skoðun stjórnarskrárinnar 1918
leiddi til þess að rétturinn var jafn-
aður, að kröfu Dana eins og Auður
Styrkársdóttir hefur bent á. Skiln-
ingur og vilji til að tryggja mann-
réttindi og jafnrétti kynjanna var
nú ekki meiri en þetta á ísa köldu
landi.
Hin lögin sem konungur und-
irritaði 22. nóvember 1907 voru ný
fræðslulög en með þeim var komið
á skólaskyldu 10-14 ára barna. Þar
með urðu öll sveitarfélög að koma á
fót skólum eða í það minnsta að
tryggja kennslu barna á skóla-
skyldualdri samkvæmt námskrá.
Þetta voru stórmerkileg lög en það
vantaði ekki gagnrýni eins og lesa
má um í Alþingistíðindum. Mörg-
um fannst þetta óþarfi. Það væri
alveg hægt að kenna krökkum
heima og hvaða þörf var nú fyrir
alla þessa menntun? Sjónarmið
þeirra sem vildu mennta þjóðina
urðu ofan á og af stað fór mennta-
bylting sem tryggði öllum börnum
lágmarksmenntun. Skólahald var
með ýmsu móti en kennslu fengu
nú börnin samt. Drengir og stúlkur
sátu við sama borð nema þar sem
handavinna og íþróttir voru kennd.
Stúlkur sátu við sauma meðan
strákar smíðuðu. Það var fyrsta til-
laga Bríetar Bjarnhéðinsdóttur í
bæjarstjórn Reykjavíkur að stúlk-
ur fengju sundkennslu eins og
drengir og var það samþykkt.
Það er vert að minnast þessara
tveggja laga sem voru upphaf mik-
illa þjóðfélagbreytinga sem enn sér
ekki fyrir endann á. Þau voru vörð-
ur á leið okkar til sjálfstæðis, jafn-
réttis og lýðræðis þótt enn skorti
verulega á að jafnréttisvogin sé í
jafnvægi sem veldur þar með lýð-
ræðishalla. Barátta kvennahreyf-
inga og annarra félagshreyfinga við
upphaf 20. aldar ættu að vera okk-
ur áminning um þá skyldu okkar að
vinna áfram að því að tryggja öll-
um sem hér búa mannréttindi,
jöfnuð og virðingu.
Konur í bæjarstjórn
og jafnrétti til náms
Kristín Ástgeirsdóttir skrifar
um tvenn tímamót í þróun ís-
lensks samfélags
» Fyrir nákvæmlega100 árum undirritaði
Danakonungur ný kosn-
ingalög og ný fræðslu-
lög. Þau mörkuðu tíma-
mót.
Kristín Ástgeirsdóttir
Höfundur er jafnréttisstýra
og sagnfræðingur.
,,SKÓGRÆKT skal hefja með því
markmiði að friða og bæta skóga þá
og skógarleifar, sem enn eru hér á
landi, rækta nýjan skóg
og leiðbeina lands-
mönnum í meðferð
skógs og gróðursetn-
ingu. Í sambandi við
það skal stund leggja á
varnir gegn uppblæstri
lands og sandfoki, þar
sem því verður við
komið. Yfirstjórn skóg-
ræktarmála og sand-
foksmála hefur Stjórn-
arráðið.“
Svo hljóðar 1. grein
laga um skógrækt og
varnir gegn uppblæstri
lands sem sett voru fyrir 100 árum
eða hinn 22. nóvember 1907. Eins og
sjá má bæði af heiti laganna og leið-
arstefi þeirra, eins og það birtist í
greininni, var snemma horft til fram-
tíðar varðandi landvernd á Íslandi í
því skyni að verja landið skemmdum.
Þessi markmið eru enn í fullu gildi en
til viðbótar hafa komið ný gildi skóg-
ræktar sem nú er eitt af öflugustu
verkfærum mannsins í baráttunni
gegn skaðlegum áhrifum svokallaðra
gróðurhúsalofttegunda.
Sumum þykir miða hægt í skóg-
rækt á Íslandi en skógur þekur nú að-
eins um 1,3% af landinu. Markmið
okkar er að tvöfalda það hlutfall á
næstu hundrað árum. En skógrækt er
langtímaverkefni og í raun má segja
að það að rækta skóg sé ekki ósvipað
lífshlaupinu sjálfu. Hringurinn í stofn-
inum er einn helsti mælikvarði sem
skógræktarfólk hefur á starf sitt.
Einn hringur á ári. Og þannig áfram;
hring eftir hring. Enda sagði Hannes
Hafstein þegar hann mælti fyrir setn-
ingu laganna á Alþingi 1907: ,, Þetta
frumvarp má skoða sem nokkurs kon-
ar mælikvarða fyrir trúnni á framtíð
þessa lands og viljann til að leggja
nokkuð á sig fyrir þá, sem hér eiga að
lifa á ókomnum tímum.“
Hugsjónafólk
Íslensk skógrækt hef-
ur frá upphafi verið
byggð á hugsjónum þess
fólks sem lætur sig
varða náttúru Íslands og
eins og Hannes Hafstein
benti réttilega á, framtíð
lands og þjóðar. En um
leið hefur það getað not-
ið þess athvarfs sem
skógræktin gefur, bæði
líkama og sál. Fátt nær-
ir andann betur en
kyrrðarstund í skógi þar sem bland-
aðir söngfuglakórar halda hverja
stórtónleikana á fætur öðrum. Og er
það ekki í sjálfu sér dálítið merkilegt
að söngur fuglanna skuli teljast með
kyrrðinni?
Kyrrðarstundir með fuglum eru
forréttindi okkar sem göngum skóg-
inn í leit okkar að nýjum slóðum til að
yrkja. Um leið er gaman að velta fyrir
sér dæmum um þau orð sem íslensk-
an býr yfir. Lundur, skógur, lauf og
rjóður eru allt þægileg orð sem bera
með sér vorljómann og hlýjuna sem
ilmandi skógur færir okkur á hverju
ári.
Átakalínur
Óhætt er að segja að hvort tveggja
hafi tekið stakkaskiptum, á þeim 100
árum sem liðin eru frá því lög um
skógrækt voru fyrst sett hér á landi;
samfélagið og menningin. Ný hugtök
ryðja sér til rúms, táknmyndir nýrra
tíma og skógurinn lifir með þjóðinni
gegnum súrt og sætt. Þar má til
dæmis nefna orð eins og kolefn-
isjöfnun. Átakalínur hafa myndast og
deilt er um notkun hugtaka eins og
,,grænir bílar“. Slík átök eru eðlileg-
ur hluti af þróun samfélags og tungu-
taks og bera vitni þeim um-
brotatímum sem við búum við. Þar
má segja að skógrækt sé ,,sígrænn
vitnisburður“ um mikilvægi þeirra
grundvallarhugmynda sem lögleidd-
ar voru á Alþingi fyrir 100 árum.
Sá stofn sem lagasetningin árið
1907 myndaði telur nú 100 árhringi.
Skógræktarfólk og skógrækt mun
gegna lykilhlutverki í þróun um-
hverfismála um ókomin ár, ekki síður
en á þeirri öld sem liðin er frá setn-
ingu fyrstu laganna. Jafnvel mun
skógrækt gegna enn mikilvægara
hlutverki í framtíðinni en nokkurn
hefur grunað. Fyrir hönd Skógrækt-
arfélags Íslands þakka ég öllum
þeim, lífs og liðnum, sem lagt hafa
hönd á þennan mikilvæga plóg frá því
umræða hófst fyrst um þá lagasetn-
ingu sem hér hefur verið gerð að um-
talsefni. Um leið hvet ég þjóð mína til
enn frekari dáða í skógrækt næstu
hundrað árin.
Skógræktarlög í 100 ár
Magnús Gunnarsson skrifar í
tilefni þess að 100 ár eru liðin
frá því að fyrstu lög um skóg-
rækt voru sett
» Þar má segja aðskógrækt sé ,,sí-
grænn vitnisburður um
mikilvægi þeirra grund-
vallarhugmynda sem
lögleiddar voru á Al-
þingi fyrir 100 árum.
Magnús Gunnarsson
Höfundur er formaður Skógrækt-
arfélags Íslands.
Í MAÍ 2005 gekk ég afar stolt
út úr Kennaraháskóla Íslands
með plagg í höndunum sem sagði
til um að mínu 90 eininga há-
skólanámi væri lokið. Lokið með
prýði þar sem ég hafði náð fyrstu
einkunn.
Nokkrum dögum
síðar leysti ég svo út
leyfisbréf mitt frá
menntamálaráðuneyti
til að afhenda skóla-
stjóra nokkrum sem
ég hafði ráðið mig
hjá.
Ég mætti spennt
til starfa í ágústmán-
uði þetta sama ár.
Eitt af mínum fyrstu
verkum sem kennari
var að skrifa undir
vinnuramma. Þar
kom í ljós að ég hafði
100% starfshlutfall,
26 kennslutíma auk
ákveðinna tíma í við-
veru sem og 10 klst.
á viku til undirbún-
ings og úrvinnslu
kennslu. Ég hlaut
starfsheitið umsjón-
arkennari 2 þar sem
ég hafði 20 nemendur
eða fleiri undir minni
umsjón. Allt í allt gerði þessi
vinnurammi sem ég skrifaði sátt
undir 39,94 klst. á viku án kaffi-
tíma. Þetta lagðist allt mjög vel í
mig. Ég velti ekki frekar vinnu-
rammanum eða launamálum fyrir
mér því tíminn var dýrmættur og
nóg að undirbúa áður en nem-
endur mættu til starfa. Ég sætti
mig vel við langa undirbúnings-
daga, taldi það eðlilegt þar sem
þetta var mér allt svo nýtt og ég
að byrja í þessu starfi. Ég var yf-
irleitt komin heim seint og síðar
meir sem einnig var í góðu lagi
því ekki biðu mín börn þar sem
við maðurinn minn vorum bara
tvö.
Nemendur mínir mættu til
starfa og fór haustið vel af stað.
Ég var eins og unglingarnir segja
,,að fíla þetta í botn“. Ég var hins
vegar aldrei komin heim fyrr en
klukkan sjö til átta á kvöldin því
starfið hafði undið upp á sig. Ég
lauk alltaf kennslu kl. 12.40 nema
einn dag í viku kenndi ég til 14.
Síðan bættust inn kennarafundir,
teymisfundir, stigsfundir, ár-
gangafundir og símenntun. Þess á
milli bættust inn fastir fundir út
af ákveðnum nemendum sem
fylgdu greiningar eða önnur
þroskafrávik. Áður en ég vissi af
var ég iðulega föst á fundi til
15.30-16 á daginn og þá átti ég
eftir að svara tölvubréfum for-
eldra sem voru frá tveimur til tíu
bréf á dag og færa inn í mentor.
Þar sem ég var á mínu fyrsta
kennsluári og átti lítinn gagna-
grunn var ég mikið í því að und-
irbúa komandi dag daginn áður.
Þrátt fyrir að vinnurammi minn
væri löngu sprunginn og vinnu-
dagurinn kominn langt fram yfir
viðveruskyldu, hélt ég ótrauð
áfram til klukkan 18-19 á kvöldin.
Ég hafði ýtt öllum umræðum
um launa- og kjaramál kennara
frá mér. Ég vissi að grunnlaunin
mín voru 202.000 og eins og sann-
ur kvenmaður, sem sættir sig við
lág laun, fannst mér það í góðu
lagi, ég var nú bara 23 ára og átti
eftir að vinna mig upp.
Í dag er ég hins vegar aðeins
eldri, þó ekki nema tveimur ár-
um, en á þessum tveimur árum
hefur mikið vatn runnið til sjávar
eins og góður málsháttur segir.
Ég er komin á mitt þriðja
kennsluár og það er frábrugðið
hinum tveimur að því leyti að ég
hef skipt um skóla og á orðið
barn. Ég ákvað það þegar ég
mætti til starfa nú í haust að í
vetur ætlaði ég ekki að vinna
meira en vinnuramminn minn seg-
ir til um. Ástæðurnar
væru tvær, ég yrði að
fara heim til að vera
með barninu mínu og
svo fengi ég hvort eð
er ekki borgað fyrir
það að vinna fram yfir
vinnurammann.
Það eru liðnar 8
kennsluvikur af þessu
skólaári og jú, ég hef
alltaf verið komin
heim um kl. 16, þar
sem ég verð að sækja
barnið mitt í gæslu á
þeim tíma, en á móti
kemur að ég sit öll
kvöld við tölvuna eftir
að barnið mitt er
sofnað til að svara
tölvubréfum foreldra,
færa inn í mentor og
skipuleggja hinar og
þessar kennslustundir
fyrir komandi daga.
Ég hef unun af
starfi mínu. Mér þyk-
ir vænt um nemendur mína og
mér finnst gott að vera í góðu
sambandi við foreldra þeirra og
forráðamenn.
Það rann svo upp fyrir mér um
daginn, það sló mig eiginlega svo-
lítið fast, þegar ég og systir mín
sátum saman eitt laugardags-
kvöld. Við vorum að ræða mennt-
un okkar og störf. Við höfum ver-
ið jafn lengi úti á
vinnumarkaðnum frá því við luk-
um háskólamenntun. Báðar milli
25 og 30 ára og útskrifaðar með
90 einingar nema hún frá
Tækniháskóla Íslands. Á þessum
tíma hefur hún meira en tvöfaldað
mín grunnlaun.
Síðustu viku hef ég leit hugann
mikið að þessu og mér líður eins
og það sé verið að gera grín að
mér. Til að mynda ef maðurinn
minn myndi falla frá gæti ég ekki
rekið það heimili sem við höfum
búið okkur í dag á mínum launum
sem grunnskólakennari. Ég tók
saman afborganir af íbúðinni,
tryggingar, rafmagn og hita, hús-
sjóð, afnotagjöld, rekstur af bíln-
um, dagmömmugæslu og mat-
arkostnað. Miðað við það sem ég
er að fá útborgað eftir skatt mun
mig vanta um 60 þúsund við hver
mánaðamót.
Ég hef alla tíð verið mjög sjálf-
stæð og aldrei viljað vera upp á
aðra komin og þó að ég elski
manninn minn finnst mér óþægi-
legt að vita til þess að ef ég væri
ekki gift honum gæti ég ekki lifað
því lífi sem ég hef búið mér í dag.
Starfið mitt, eins leiðinlega og það
hljómar, tilheyrir láglaunastétt.
Mér er ekki gefinn kostur á, burt
séð frá því hversu metnaðarfull og
samviskusöm ég er í starfi, að
vinna mig upp.
Frá og með deginum í dag hef
ég ákveðið að nýta menntun mína
frá Kennaraháskóla Íslands í ann-
að en vera starfandi grunnskóla-
kennari. Mér þykir þessi ákvörð-
un mín miður, því þó að ég segi
sjálf frá er virkilega góður kenn-
ari að hætta störfum. Fyrir mér
er dæmið hins vegar skýrt, ég get
ekki lifað af laununum mínum.
Yfirgefa góðir
kennarar grunn-
skólana vegna
lágra launa?
Arna Björk Hagalínsdóttir
skrifar um grunnlaun kennara
Arna Björk
Hagalínsdóttir
» Starfið mitt,eins leið-
inlega og það
hljómar, til-
heyrir láglauna-
stétt.
Höfundur er grunnskólakennari.