Morgunblaðið - 05.01.2008, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JANÚAR 2008 27
Í SUÐUR-SERBÍU er að finna
litla „dýnamítstúbu“, sem heitir
Kosovo. Þar voru haldnar kosn-
ingar fyrir skömmu, en í þeim sigr-
aði flokkur Hacim Thaci, fyrrum
skæruliðaforingja. Hann er nú orð-
inn forsætisráðherra Kosovo og
bíða hans erfið verkefni.
Íbúar Kosovo eru
alls um 2,2 milljónir og
af þeim eru um 95%
Albanir. Kosovo var
fram til ársins 1999
stjórnað af Serbum,
sem álíta sig ,,eiga“
þetta bláfátæka, en
auðæfaríka hérað.
Serbar álíta Kosovo
vöggu serbneskrar
menningar og á það
rætur sínar að rekja
til mikils bardaga sem
háður var á Svart-
þrastavöllum í Kosovo
árið 1389. Þar féll
prins nokkur að nafni Lazar fyrir
hendi Tyrkja og hafði andlát hans
örlagarík áhrif á Serba og er svo
enn. Dauði Lazars ýtti undir þá sál-
fræðilegu afstöðu margra Serba til
umheimsins að þeir séu sífelld fórn-
arlömb, hvað sem á gengur, og að
allt sé meira eða minna samsæri
gegn þeim.
Serbar mega því ekki heyra á
það minnst að Kosovo verði aðskilið
frá Serbíu á nokkurn hátt, það er
líkt og að rífa úr þeim hjartað og
skilja eftir gapandi svöðusár. En
Serbar hafa farið illa með Kosovo,
kúgað albanska þegna þess og litið
á þá sem undirsáta. Í Kosovo voru
Serbar forréttindastétt. Í gömlu
Júgóslavíu kommúnismans, sem
var við lýði frá 1945-1995, og var
lengst af stjórnað af einsræðisherr-
anum Jósep Bros Tító (lést 1980)
nýttu Serbar sér Kosovo á ski-
puagðan hátt og sóttu þangað ýmis
auðæfi. Félagsleg aðstaða Albana í
héraðinu, sem smám saman fékk
stöðu sjálfstjórnarhéraðs, var þó af-
ar slæm. Til dæmis var mennta-
kerfið og heilbrigðiskerfið meðal
Albana rekið neðanjarðar, m.a. fyr-
ir fjármagn frá Albönum, búsettum
erlendis.
Eftir upplausn Júgóslavíu, sem
átti rætur að rekja til hugmynda
Slobodan Milosevic um Stór-Serbíu
og gegndarlausrar þjóðern-
ishyggju, voru lýðveldin sem mynd-
uðu landið; Slóvenía, Króatía og
Bosnía/Hersegóvína, orðin sjálf-
stæð ríki. Svartfjallaland (einnig
lýðveldi!) fylgdi lengi Serbíu að
málum og lýsti ekki yfir sjálfstæði
fyrr en á síðasta ári. Hrun Júgó-
slavíu kostaði hryllilegar blóðs-
úthellingar, dauða og
hörmungar. Um var að
ræða mannskæðustu
átök frá lokum seinni
heimsstyrjaldar.
Staða Kosovo var
hins vegar óleyst, en
frelsisþrá Albana engu
að síður sterk. Skæru-
liðar Albana hófu árás-
ir á serbneska emb-
ættismenn og til átaka
kom árið 1996. Réðist
her Júgóslavíu (les.
Serbíu) inn í Kosovo
árið 1998 til þess að
brjóta frelsisher Kos-
ovo (KLA) á bak aftur. Serbar
stunduðu þar sk. þjóðernis-
hreinsanir og frömdu grimmdar-
verk. Leiddi það til loftárása NATO
á Serbíu, sem stóðu í nokkra mán-
uði árið 1999. Eftir þetta tóku svo
Sameinuðu þjóðirnar við stjórn
Kosovo og er svo enn.
Hacim Thaci, fyrrum leiðtogi
KLA, sagði eftir kosningasigurinn
það vera áætlun sína að gera líkt og
áðurefnd lýðveldi, þ.e. að lýsa yfir
sjálfstæði. Olli þetta strax mikilli
spennu og reiði í Serbíu, þar sem
sterk öfl, sem lifa á þjóðern-
ishyggju, eru enn til staðar.
Málið er afar flókið, allar sátta-
tillögur hafa farið út um þúfur og
vann Martti Ahtisaari, fyrrum for-
seti Finnlands og fulltrúi Samein-
uðu þjóðanna um málefni Kosovo,
lengi að tillögu um ,,sjálfstæði und-
ir eftirliti“ sem ekki hlaut samþykki
í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna.
Lausn Serba á málefnum Kosovo
er hins vegar ,,sjálfsákvörð-
unarréttur undir eftirliti“, nokkuð
sem Kosovo-Albanir hafna alfarið.
Þeir vilja sjálfstæði strax, atvinnu
og lífsgæði, en atvinnuleysi, spilling
og eymd einkenna daglegt líf í hér-
aðinu.
Þá verður einnig að tryggja ör-
yggi þeirra 50.000 Serba sem enn
búa í Kosovo. Þegar mest lét
bjuggu um 200.000 Serbar í Kos-
ovo, en 75% þeirra hafa verið
hraktir á brott eða yfirgefið hér-
aðið. Hræðsla er meðal þeirra, enda
álitnir vera fulltrúar nýlenduherra
og kúgunarkerfis.
Ástandið í Kosovo er í raun af-
leiðing þeirrar þjóðfélagstilraunar
sem ríkjasambandið Júgóslavía var,
þar sem reynt var að halda mjög
mismunandi þjóðarbrotum undir
einum hatti í nafni sósíalisma. Þeg-
ar það sýndi sig ekki vera mögulegt
blossaði hatrömm þjóðernishyggja
upp með hörmulegum afleiðingum.
Serbar eru því enn að glíma við af-
leiðingar eigin gerða. Þeim reynist
það hins vegar þrautin þyngri, en
reiða sig á stuðning Rússa á marg-
an hátt, m.a. vegna sameiginlegrar
menningar og trúarhefða.
Ætlunin er að Evrópusambandið
taki á næstunni við að gæta öryggis
Kosovo, en þar eru nú um 17.000
hermenn á vegum NATO. Utanrík-
isráðherra Serba sagði í samtali við
BBC World að sjálfstæðisyfirlýsing
Kosovo-Albana væri ólögleg, rétt
eins og sjálfstæðisyfirlýsingar Sló-
vena, Króata og Bosníumanna,
hefðu verið á sínum tíma. Segjast
þeir muni beita öllum lög-
fræðilegum aðgerðum til þess að
hindra sjálfstæði Kosovo. Þá hóta
þeir að slíta öllum viðræðum við
ESB um aðild að sambandinu.
Spurningin er hvort þeir grípi til
annarra aðgerða. Samskipti Serba
og Albana hafa ekki verið góð, en
nú virðist frostið vera algjört milli
þessara aðila. En það sem skiptir
máli verða viðbrögð Serba í þessari
deilu, lýsi Kosovo yfir sjálfstæði.
Þau geta haft mikil áhrif á stjórn-
málaástandið á Balkanskaga.
Springur í Kosovo?
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson
skrifar um stjórnmálaástandið
á Balkanskaga
» Lýsi Kosovo yfirsjálfstæði hefst í
raun nýr kafli í stjórn-
málasögu Balkanskaga.
Viðbrögð Serba verða
afgerandi varðandi þró-
un mála.
Gunnar Hólmsteinn
Ársælsson
Höfundur er MA í stjórnmálafræði.
- kemur þér við
Pólverjar á Íslandi
löghlýðnari en
Íslendingar
Örn Árnason sér eftir
líkamsræktar-
peningunum
Keypti Jón Ásgeir
snekkju eða ekki?
Útlendingar skulda
LSH 110 milljónir
Leiðinlegasta desem-
berveður sögunnar
Í form eftir jólin
Hvað ætlar þú
að lesa í dag?