Morgunblaðið - 20.01.2008, Qupperneq 30

gosið í eyjum
30 SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
L
augardaginn 6. október
sl. var ég staddur á
Nýjahrauni í Vest-
mannaeyjum. Tilefnið
var hátíðar- og afmæl-
isfundur Kiwanisklúbbsins Helga-
fells sem var fertugur og þarna
fóru fram stjórnarskipti í hrauninu.
16 metrum undir fótum okkar var
gamla Kiwanishúsið, sem fór undir
hraunið í eldgosinu 1973. Fráfar-
andi forseti var sr. Kristján Björns-
son og við tók Gísli Valtýsson, út-
gefandi vikublaðsins Frétta.
Helgafell er fjölmennasti og öfl-
ugasti Kiwanisklúbbur á Íslandi og
gefur bæjarfélagi sínu heilu um-
ferðarljósin, ef þörf þykir. Kiw-
anismenn fjölmenntu á þessi sér-
kennilegu stjórnarskipti í hrauninu
og um huga minn flugu störf lög-
reglumanna í Eyjagosi 1973, en ég
hafði ekki komið til Vestmannaeyja
síðan. Ég ákvað að efna fyrirheit
mitt um grein varðandi störf lög-
reglumanna sem tengdust eldgos-
inu. Það yrði afmælisgrein eftir 35
ár.
Eldgos í Heimaey
Aðfaranótt 23. janúar 1973 um
kl. 4.30 vaknaði ég við símhring-
ingu. Ég vonaði að ekkert væri að
hjá konu minni, en hún hafði eign-
ast þriðja son okkar á Fæðing-
arheimilinu í Reykjavík hinn 18.
janúar og var þar enn. Í símanum
var Ríkharð Bjarni Björnsson, yf-
irmaður minn á vegalögreglubílnum
sem við vorum á um þessar mund-
ir. Hann sagði að eldgos væri hafið
í Vestmannaeyjum og verið væri að
flytja alla íbúana til lands með
skipum, flugvöllurinn væri lokaður.
Ég bað hann að grínast ekki við
mig um miðja nótt og hvort eitt-
hvað sérstakt væri á seyði. Hann
bað mig að hafa mig til á 10 mín-
útum, öll lögregluverkfæri og ein-
hvern fatnað til einhvers tíma.
Fyrsta hlutverk okkar í tengslum
við almannavarnir var að loka Þor-
lákshafnarvegi við Þrengslaveg fyr-
ir almennri umferð. Síðan tóku aðr-
ir lögreglumenn við gatnamótunum
og vegalögreglubíllinn fór að Þor-
lákshöfn, einnig vegalögreglubíll
með Steinþóri Nygaard og Sævari
Gunnarssyni. Þar fóru að tínast inn
Vestmannaeyjabátar, fullir af fólki.
Frá Reykjavík komu fleiri lög-
reglumenn, sjúkrabifreiðar, rútur
og strætisvagnar til að flytja mörg
þúsund manns í skóla og aðrar
vistarverur í Reykjavík. Veður var
tiltölulega rólegt og innsigling skip-
anna inn í Þorlákshöfn gekk vel.
Það var átakanlegt að standa við
skipshlið og taka í margar hendur
til landgöngu, á andlitum fólksins
voru engin svipbrigði, hvorki bros
né grátur. –
Allir meginflutningar að og frá
Vestmannaeyjum fóru fram um
Þorlákshöfn út gostímann, en
seinna fóru fram flutningar flug-
leiðis eftir því hvernig vindur blés
við flugvöllinn í Vestmannaeyjum.
Fólki var leyft að fara út í Eyjar
eftir nokkurn tíma til að kanna eig-
ur sínar. Lagt var bann við almenn-
um flutningum fólks með skipum,
óttuðust yfirvöld m.a. að óviðkom-
andi fólk færi út til gripdeilda í
mannlausum húsum. Herjólfur
flutti því fólk á milli, en í einni
fyrstu ferð hans frá Þorlákshöfn
vorum við nokkrir lögreglumenn
viðstaddir. Fengum við skattstjór-
ann í Vestmannaeyjum til að segja
til um hverjir væru Eyjamenn, öðr-
um vísuðum við frá. Herjólfur
sigldi til Vestmannaeyja með full-
fermi af fólki, mig minnir eingöngu
karlmenn.
Með varðskipi til Eyja
Lögreglumenn voru sendir til
Eyja í smærri hópum hverju sinni
og voru yfirleitt hálfan mánuð í
einu, enda þá yfirkeyrðir. Ég ásamt
fleirum fór um borð í varðskipið
Þór frá Þorlákshöfn, rétt upp úr
miðjum febrúar. Hvasst aust-
anveður var, skipinu var keyrt upp
í vindinn á allmikilli ferð og við vor-
um sjóveikir.
Ég fékk að leggja mig á gólfinu í
vopnageymslunni, enda var ég ör-
þreyttur eftir langar vaktir heima,
því mikið álag var á heimalögregl-
unni vegna margra starfsbræðra
okkar í Vestmannaeyjum. Varð-
skipsmönnum var vorkunn, við átt-
um í landhelgisstríði samfara eld-
gosi og Sjöstjarnan hafði farist
milli Færeyja og Íslands. Skipstjór-
inn þar var góður vinur minn.
Ég var áhyggjufullur vegna þess-
arar ferðar, ég var búinn að ganga
frá lóðakaupum í Mosfellsbæ og
þar biðu eftir mér framkvæmdir.
Þegar tveir tímar voru eftir til
Eyja, byrjaði vikurinn úr gosinu að
dynja á varðskipinu. Er skipið lagð-
ist að bryggju vorum við reknir
eins og fé beint inn í lögreglubíl
(Maríu) sem beið með opnar aft-
urdyrnar við kantinn, tveir lög-
reglumenn úr Eyjaliðinu ýttu okk-
ur inn og vikurinn lamdi allt og
barði.
Þegar við komum að gömlu lög-
reglustöðinni sá ég tvo félaga mína
uppi á þaki, þeir voru að moka
vikri svo þakið félli ekki niður.
Þetta varð að gera allan sólarhring-
inn. Við sváfum á dýnum í dómhús-
inu, en nú er þetta hús horfið. Við
vorum ekki lengi þarna, því lög-
reglan lagði hald á Hótelið í Vest-
mannaeyjum og þar var allt önnur
og betri aðstaða, bæði í fæði og
gistingu. Neglt var fyrir glugga
sem sneru að eldstöðvunum, eins
og reyndar varð að gera á öllum
húsum, annars var yfirvofandi
íkveikja vegna logandi vikurs úr
gígnum.
Yfirmaður lögreglunnar var Guð-
mundur Guðmundsson, hann var
starfandi yfirmaður Vestmanna-
eyjalögreglunnar. Guðmundur var
frábær maður, þekkti alla stað-
hætti, var úthaldsmikill og sterkur
persónuleiki. Við sváfum lítið og
unnum mikið. Næst eldstöðvunum
var sett upp hættusvæði, sem eng-
inn mátti fara inná nema slökkvilið,
björgunarsveitir og lögregla, enda
voru hús sífellt að brenna í hraun-
kantinum og jafnvel neðar í bæn-
um.
Eitt skipti að degi til var ég
ásamt Sævari Gunnarssyni og
Hilmari Þorbjörnssyni í Land Ro-
ver-jeppa á hættusvæðinu í leit að
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Eldgos í Heimaey 1973 Íbúar Vestmannaeyja voru fluttir til lands með skipum því flugvöllurinn var lokaður.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Eignum bjargað Vörubílar komu að miklu gagni við
björgun verðmæta úr húsum sem fóru undir hraun.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Eyðilegging Hús gjöreyðilögðust eða stórskemmdust í
gosinu og vikurinn lá yfir öllu, dökkur og drungalegur.
Skyndilega sá ég holu opn-
ast framan við vinstra
framhjólið í vikurbreiðunni
og jeppinn stakkst beint
niður fyrir yfirborð jarðar.
Við vorum lentir inni í
stofu á einbýlishúsi.
Lögregla í eldlínunni
Í og eftir eldgosið í
Heimaey 23. janúar
1973 vann fjöldi manns
hörðum höndum að
björgunar- og upp-
byggingarstarfi. Lög-
reglan var þar fyrir-
ferðarmikil og þurfti oft
að bregðast við óvenju-
legum aðstæðum og
uppákomum eins og
minningabrot Gylfa
Guðjónssonar frá þess-
um tíma vitna um.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Eldur og brennisteinn Maðurinn er á stundum ósköp lítill andspænis óblíðum náttúruöflunum.