Morgunblaðið - 10.02.2008, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
12. febrúar 1978: „Morg-
unblaðið hefur stundum áður
minnzt á heimilið og nauðsyn
þess að slá skjaldborg um
það. Kennimenn hafa lagt
áherzlu á það og mikilvægi
uppeldis í samræmi við
kristna trú sem á sterkari
rætur í hugum Íslendinga en
margir vilja vera láta. Þá hef-
ur það einnig sýnt sig að sál-
fræðingar eru komnir að
þeirri niðurstöðu að börnum
er nauðsynlegt að njóta móð-
urástar fyrstu árin og getur
það haft ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar ef börn eru svipt
mæðrum sínum á viðkvæm-
asta aldri. Á þetta hefur verið
bent einkum upp á síðkastið
svo mikla áherzlu sem sál-
fræðingar – og þá ekki sízt á
Norðurlöndunum – hafa lagt
á þessu mikilvæga niðurstöðu
nýjustu rannsókna.“
. . . . . . . . . .
7. febrúar 1988: „Við Íslend-
ingar höfum nú eignast verð-
ugan arftaka Friðriks Ólafs-
sonar, sem fyrstur manna
tryggði okkur sess í hinum
alþjóðlega skákheimi. Í því
sambandi er skemmtilegt að
lesa ummæli Jóhanns Hjart-
arsonar hér í blðainu í gær,
þar sem hann segir: „En það
unnu aðrir fyrir mig sál-
fræðistríðið, aðallega Friðrik,
sem meðhöndlaði þetta mjög
glæsilega og kom okkar sjón-
armiðum á framfæri þannig
að ég fengi að tefla ótruflað-
ur.“ Í ljósi þessara ummæla
Jóhanns Hjartarsonar eru
þau orð Victors Kortsjnojs
athyglisverð, að Friðrik
Ólafsson hafi unnið einvígið!
Auðvitað vann Jóhann Hjart-
arson þetta einvígi en orð
þeirra beggja, Jóhanns og
Kortsjnojs, sýna hvað
reynsla Friðriks hefur verið
Jóhanni mikils virði.“
. . . . . . . . . .
8. febrúar 1998: „Afkoma Ís-
lenzka álfélagsins á síðasta
ári er einkar ánægjuleg og
hlýtur að vekja sérstaka at-
hygli. Ástæðan er sú, að ým-
islegt hefur gengið á í rekstr-
inum þau tæpu 30 ár sem það
hefur verið starfrækt. Á síð-
asta ári urðu greinilega
þáttaskil í rekstri ÍSAL,
hagnaðurinn varð um þrír
milljarðar króna fyrir skatta
(tæpir tveir milljarðar eftir
skatta), lokið var 60 þúsund
tonna stækkun álversins og
langtímasamningar tókust án
átaka við starfsmennina. Nú
er svo komið, að ÍSAL er
flaggskip móðurfélagsins í ál-
iðnaði með um hluta af ál-
framleiðslu þess. Ekki verður
betur séð en rekstur ÍSAL sé
tryggður til langrar fram-
tíðar ólíkt því sem áður var,
þegar ráðagerðir voru um að
hætta rekstrinum eða a.m.k.
draga verulega úr framleiðsl-
unni.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁHRIF ALÞJÓÐLEGRA
FJÁRMÁLAMARKAÐA
Í fyrradag endaði úrvalsvísitalaKauphallarinnar í tæplega 5000stigum eða á svipuðum nótum og
í nóvember 2005. Hún hefur sem sagt
ekki verið lægri í rúmlega tvö ár. Og
augljóst, að þessi mikla lækkun er
farin að taka í á öllum sviðum við-
skiptalífsins. Bankarnir eru farnir að
draga úr útlánum, sem leiðir til
margvíslegra vandamála í atvinnulíf-
inu, ekki sízt í byggingariðnaði.
Í fyrradag hækkaði skuldatrygg-
ingaálagið á íslenzku bankana. Þann-
ig fór Kaupþing upp í 495 punkta,
Glitnir í 445 punkta og Landsbankinn
í 250 punkta. Kaupþing hækkaði um
20 punkta, Glitnir um 10 punkta og
Landsbankinn um 5 punkta. Vonir
manna í fjármálalífinu hér, um að
ákvörðun Kaupþings vegna hollenzka
bankans mundi leiða til mikillar
lækkunar á skuldatryggingaálaginu,
hafa því ekki rætzt enn sem komið er.
Í brezka blaðinu Financial Times
sagði í fyrradag að áhyggjur vegna
skulda fyrirtækja og eignatengdra
skuldbindinga færu vaxandi bæði í
Evrópu og í Bandaríkjunum. Mark-
aðirnir hafi áhyggjur af því að veik-
leiki í efnahagslífinu hafi áhrif á
hagnað fyrirtækja, skuldsettar yfir-
tökur og atvinnuhúsnæði. Þar með sé
fjármálakreppa, sem hafi hafizt
vegna húsnæðislána í Bandaríkjun-
um, að breiða úr sér.
Ástandið á alþjóðlegum fjármála-
mörkuðum er ekki að batna. Flest
bendir til að það sé að versna, þótt
ekki sé hægt að útiloka, að vaxta-
lækkanir seðlabanka Bandaríkjanna
og Bretlands og aðgerðir stjórnvalda
í Bandaríkjunum til þess að gefa
efnahagslífinu vítamínsprautur hafi
jákvæð áhrif, þegar fram í sækir. Um
það eru þó skiptar skoðanir.
Við óbreyttar aðstæður er ljóst, að
íslenzku bankarnir eiga ekkert erindi
út á hinn alþjóðlega lánamarkað. Þeir
geta fengið peninga en peningarnir
eru svo dýrir, að þeir koma ekki að
notum. Bankarnir eru misjafnlega
vel undirbúnir að takast á við þessa
stöðu. Landsbankinn hefur sérstöðu
m.a. og ekki sízt vegna þess hvað
bankinn byggir útlánastarfsemi sína í
ríkum mæli á innlánum bæði hér og
ekki síður í Bretlandi. Kaupþing og
Glitnir eru háðari hinum alþjóðlegu
fjármálamörkuðum, þótt bankarnir
fylgi nú í kjölfarið með innlánsþjón-
ustu í öðrum löndum.
Þótt þeir bankanna sem eru í erf-
iðastri stöðu hafi nægt starfsfé tölu-
vert fram á næsta ár er tíminn fljótur
að líða. Hafi engin breyting orðið á al-
þjóðlegum fjármálamörkuðum þegar
líður á þetta ár á eftir að fara um
menn.
Kreppan á hinum alþjóðlegu fjár-
málamörkuðum hefur lítið verið til
umræðu á vettvangi stjórnmála-
manna hér. Þó er ljóst að þetta getur
orðið alvarlegasta kreppa, sem þjóðin
hefur staðið frammi fyrir á lýðveld-
istímanum. Þegar síldin hvarf eða
þorskveiðar brugðust gátum við grip-
ið til ráðstafana og gerðum. Frammi
fyrir þeim vanda, sem nú blasir við,
er enga auðvelda lausn að sjá vegna
þess, að hún á rætur sínar í atburða-
rás á alþjóðlegum fjármálamörkuð-
um, sem við Íslendingar höfum ná-
kvæmlega engin áhrif á. Enn sem
komið er sjást engar vísbendingar í
umræðum í Bandaríkjunum, Evrópu
eða annars staðar um betri tíð.
Þótt íslenzk stjórnvöld geti fátt
gert til þess að bregðast við þessu
ástandi er þó ljóst að ríkisstjórn og
yfirmenn fjármála í landinu geta búið
sig undir það versta ef svo illa fer að
það dynji yfir.
Það dugir ekki að hefja umræður
um gagnaðgerðir ef og þegar ósköpin
hafa orðið. Þess vegna þarf ríkis-
stjórnin að vera búin undir það
versta, þótt vonandi þurfi aldrei að
koma til þess að slíkum aðgerðum
verði hrint í framkvæmd. Átta stjórn-
völd sig á þessu?
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Þ
að felast söguleg tímamót í REI-mál-
inu, eins og jafnan er um mikil átaka-
mál. Ekki var þó margt nýtt í REI-
skýrslunni eða velt við hverjum
steini, eins og heitið hafði verið. En
þrátt fyrir að skýrslan hafi verið
málamiðlun, illa unnin á köflum, má ekki gera lítið
úr sameiginlegri niðurstöðu allra flokka í stýrihópn-
um. Það er athyglisvert að sjá hvað þeir samein-
uðust um.
Umboð og ábyrgð
U
pphaf málsins má rekja til þess að
sumir kjörnir fulltrúar og emb-
ættismenn ráðskuðust með
stærsta fyrirtæki í eigu borgar-
innar án þess að bera það undir
borgarstjórn eða borgarbúa. Þeg-
ar aðrir borgarfulltrúar heyrðu loks af málinu á ell-
eftu stundu, var lítið gefið fyrir þeirra skoðanir og
gagnrýni. Þvert á móti má ráða af gögnum málsins
að lagt hafi verið upp með að borgarfulltrúar fengju
sem allra minnstar upplýsingar og kom fram að
þeir töldu kynningu embættismanna lítillækkandi.
Allir borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins, nema
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson borgarstjóri, voru and-
vígir samruna REI og Geysis Green Energy. Vil-
hjálmur var fyllilega meðvitaður um það á eigenda-
og stjórnarfundi Orkuveitu Reykjavíkur, 3. október
í fyrra, þar sem hann greiddi atkvæði með samrun-
anum.
Ekki var meirihluti í borgarstjórn fyrir þeirri
ákvörðun.
Í bókun Svandísar Svavarsdóttur kemur skýrt
fram að hana vantaði upplýsingar til að geta tekið
afstöðu. Um það snerist barátta borgarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins, svokallaðra sexmenninga, að
þeir höfðu ekki nægar upplýsingar. Og þær litlu
upplýsingar sem þeir höfðu fengið voru þess eðlis,
að þeim leist ekki á blikuna.
Í áliti Láru V. Júlíusdóttur hrl., sem fylgdi
skýrslu stýrihópsins, kemur fram sú skoðun, að
vinnubrögð Vilhjálms hafi verið ólýðræðisleg.
Andri Árnason hrl. gengur lengra í áliti sínu er
hann segir að Vilhjálmur hafi ekki haft umboð á
fundi eigenda OR til að samþykkja samruna við
GGE eða til að leggja hlut OR í Hitaveitu Suð-
urnesja hf. til REI eða til að samþykkja þjónustu-
samning milli OR og REI.
Ábyrgð Vilhjálms verður meiri þegar horft er til
hraðans í málinu og laumuspilsins. Hann vildi ekki
deila ábyrgðinni með öðrum í borgarstjórnar-
flokknum. Þess vegna hvílir hún á herðum hans.
Nýi og gamli tíminn
E
n hvað var það sem stýrihópurinn
kom sér saman um?
Einn kaflinn í skýrslunni ber yf-
irskriftina: „Pólitíkin“. Þar segir
að stýrihópurinn telji að af at-
burðarásinni megi draga lærdóm
„um pólitísk vinnubrögð og aðferðir“. Og stýrihóp-
urinn „er sammála um að skýra þurfi betur á vett-
vangi borgarstjórnar að borgarstjóri, sem æðsti
embættismaður borgarinnar, leiðir ákvarðanir
borgarstjórnar. Því þarf að skerpa á þeim skilningi
að borgarstjóri Reykjavíkur þurfi framvegis skýrt
umboð meirihluta borgarstjórnar við meiri háttar
ákvarðanir. Slíkar ákvarðanir eiga að vera teknar
við borð fjölskipaðs stjórnvalds og það er síðan
framkvæmdastjórans að koma þeim ákvörðunum í
kring.“
Ennfremur segir: „Með sama hætti þarf umboð
fulltrúa borgarstjórnar í ráðum og fyrirtækjum
borgarinnar að endurspegla vilja meirihlutans
hverju sinni.“
Það er út af fyrir sig merkilegt að stjórnmála-
menn úr flokkum með ólíkar áherslur telji sig þurfa
að ramma inn vinnubrögð í stjórnmálum með þess-
um hætti. Í þessu felst uppgjör við gamla tímann –
verið er að kveðja ímynd borgarstjórans sem al-
valds í málefnum borgarinnar. Ekki er lengur litið á
það sem sjálfsagðan hlut að borgarstjóri útdeili
styrkjum og mislægum gatnamótum án þess að
bera það undir kóng eða prest.
Og ramminn er ekki fundinn upp af þeim stjórn-
málamönnum sem skipa stýrihópinn, heldur má líta
á þetta sem kröfu tímans. Smám saman hefur dreg-
ið úr svigrúminu sem stjórnmálamenn hafa til geð-
þóttaákvarðana. Í því sambandi nægir að nefna lög-
bundið ferli eins og umhverfismat og háværar
kröfur um íbúalýðræði. Áður fyrr voru íbúar ekkert
spurðir áður en framkvæmdir hófust við skólp-
dælustöð fyrir utan gluggann hjá þeim. Það var
bara kýlt á það.
Ef til vill var REI-málið öðrum þræði árekstur
gamla og nýja tímans.
Lagt er upp með að vinnubrögðin verði með nýju
sniði í meirihluta Sjálfstæðisflokks og F-lista í
borgarstjórn. Of snemmt er að segja til um hvernig
til tekst, enda aðeins rúmar tvær vikur liðnar. En
viðkvæðið er: „Allar stórar ákvarðanir eru bornar
undir hópinn“. Og tekið er eftir því að meirihlutinn
hittist nánast daglega.
Það er áreiðanlega liður í nýjum vinnubrögðum
borgarfulltrúa að vekja aftur traust borgarbúa og
ekki síður starfsmanna borgarinnar. Sjálfstæðis-
menn verða því einhuga í orðum sínum og athöfn-
um, eins og heyra mátti á Kjartani Magnússyni í
fréttum Sjónvarps, þar sem hann var í fríi með fjöl-
skyldunni í öðru bæjarfélagi.
Það eru ekki aðeins sjálfstæðismenn í borgar-
stjórn sem hafa lært af REI-málinu. Nú eru uppi
kröfur um ný vinnubrögð í öllum flokkum og þeim
er mætt. Það er ekki lengur hlutverk borgarfulltrúa
að verja stefnu sína gagnvart borgarstjóra, hann
útfærir þeirra stefnu. Ef að líkum lætur er liðin tíð
að borgarfulltrúar taki sæti í stjórnum og síðan
heyrist ekki meira frá þeim.
Að minnsta kosti þangað til rykið sest.
Löggjafarvald og
framkvæmdavald
E
n það er ekki aðeins við Tjörnina
sem krafa er uppi um breytt
vinnubrögð. Hið sama á við um ná-
grannana við Austurvöll. Framan
af lýðveldistímanum höfðu for-
ystumenn stjórnmálaflokka sterk
tök á þingflokkum sínum og fátítt að ágreiningur
milli þeirra yrði opinber. En á móti kemur að op-
inberar umræður um stjórnmál voru snarpari og
átakalínur heiðar og skýrar. Utanríkis- og varn-
armál höfðu sérstöðu sem ekki verður rakin hér.
Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar. Stjórn-
málaumræðan breyttist með tilkomu sjónvarpsins
og meira aðgengi að fjölmiðlum, átakalínur urðu
ógreinilegri og máðust nánast út í öryggis- og varn-
armálum með hruni Sovétríkjanna. Kalda stríðið
hafði þjappað mönnum saman. Engu að síður héldu
forystumenn stjórnmálaflokkanna áfram að fara
sínu fram eins og ekkert hefði breyst og þess vegna
hefur það reglulega gerst að þeir hafa nánast klesst
á nýjan tíðaranda. Þá er viðkvæðið hjá þeim yf-
irleitt það sama – svona hefur þetta alltaf verið gert.
Einstakir forsetar Alþingis hafa viljað styrkja
stöðu þingsins gagnvart framkvæmdavaldinu, m.a.
fyrir ofríki ráðherra og embættismannavaldsins, og
Laugardagur 9. febrúar
Reykjavíkur
Við Þorlákshöfn.