Morgunblaðið - 02.03.2008, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 2. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
26. febrúar 1978: „Með við-
brögðum nokkurra forystu-
manna verkalýðshreyfing-
arinnar við efnahags-
ráðstöfunum ríkisstjórnar-
innar er bersýnilega stefnt
að því að skapa ástand óvissu
og öryggisleysis í efnahags-
og atvinnumálum. Launþeg-
ar vita ekki á hverju þeir
eiga von og öryggisleysið
veldur því, að atvinnurekst-
urinn getur ekki gert ráð
fyrir, að áætlanir sem gerðar
eru um reksturinn standist.
Er slíkt óvissuástand laun-
þegum í hag? Þeirri spurn-
ingu verður að svara neit-
andi. Yfirgnæfandi
meirihluti launþega hefur
áhuga á og hagsmuni af því
að festa og öryggi ríki. Fólk
vill búa við góð lífskjör og
þau lífskjör hafa náðst á ný á
síðustu misserum. Það er
hagsmunamál launafólks að
takast megi að halda þessu
lífskjarastigi.“
. . . . . . . . . .
28. febrúar 1988: „Armando
Valladare, sendiherra Banda-
ríkjanna hjá Mannréttinda-
nefnd Sameinuðu þjóðanna í
Genf, er lifandi tákn þess, að
unnt er að lifa af hinar hræði-
legustu ofsóknir og pynt-
ingar. Í 22 ár mátti hann dúsa
í fangelsi Fidels Castrós,
kommúnistaleiðtoga á Kúbu,
vegna þess eins að hann hafði
ekki sömu skoðanir og
Castró. Fyrir tilstilli samtaka
eins og stjórnmálamanna víða
um lönd og ekki síst vegna af-
skipta Francois Mitterrands,
Frakklandsforseta, var Vall-
adares sleppt úr haldi á árinu
1982. Á síðasta ári skipaði
Ronald Reagan þennan
margpínda mann, sem aldrei
tapaði sjálfsvirðingu sinni af
því að hann sótti styrk í trúna
á Jesú Krist, sendiherra
Bandaríkjanna hjá Mannrétt-
indanefnd Sameinuðu þjóð-
anna. Þar heldur Valladares
áfram að berjast gegn ógn-
arstjórn Fidels Castrós og
fyrir rétti til handa þeim, sem
ofsóttir eru um heim allan.“
. . . . . . . . . .
1. mars 1998: „Mikil umræða
hefur farið fram um mennta-
mál í þjóðfélaginu í kjölfar
niðurstöðu hinnar alþjóðlegu
TIMSS-könnunar á stærð-
fræði- og raungreinaþekk-
ingu framhaldsskólanema í 21
landi. Íslenskir nemendur
urðu í þriðja sæti í könnuninni
og hafa menn ýmist lýst
ánægju sinni með þá frammi-
stöðu eða bent á fyrirvara
sem verði að hafa á könn-
uninni. Þórólfur Þórlindsson,
prófessor við Háskóla Ís-
lands, benti á í viðtali við
Morgunblaðið í gær að erfitt
sé að bera saman náms-
árangur milli landa í fram-
haldsskólum vegna þess hvað
skólakerfin eru ólík. “
Úr gömlum l e iðurum 2 . mars
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
KÚABÚSKAPUR Í VANDA
Það hefur verið stórkostlegt aðfylgjast með þeim framförum,sem orðið hafa í kúabúskap á
Íslandi síðasta áratuginn eða svo. Fjós
hafa alltaf verið skemmtilegur vinnu-
staður en aldrei sem nú. Hin nýju,
tæknivæddu fjós hafa gjörbreytt
stöðu kúabóndans, sem er ekki lengur
bundinn við að vera heima við á til-
teknum tímum dagsins til að mjólka,
þótt auðvitað verði að hafa eftirlit með
fjósunum og því, sem þar gerist.
Síðustu misseri hafa óveðursský
hins vegar hrannast upp og vísbend-
ingar komið fram um, að þær rekstr-
arlegu forsendur, sem nútímavæðing
fjósanna hefur byggzt á, standist ekki
vegna breyttra ytri aðstæðna.
Í Morgunblaðinu í gær fullyrðir
Daníel Jónsson, kúabóndi á Ingunn-
arstöðum í Reykhólasveit, að flótti sé
kominn í raðir bænda og nauðsynlegt
sé að þeir fái 30 króna hækkun fyrir
hvern mjólkurlítra nú þegar til þess
að mæta 50-100% hækkun á aðföngum
til bænda á undanförnum tveimur ár-
um.
Daníel bendir í þessu sambandi á
hækkun á fjármagnskostnaði, áburði
og olíu.
Haraldur Benediktsson, formaður
Bændasamtaka Íslands, bendir á í
samtali við Morgunblaðið í gær að
launahækkanir vegna nýrra kjara-
samninga séu mjög þungar fyrir slát-
urhús, kjötvinnslur og mjólkurstöðvar
og af þeim sökum geti reynzt erfitt að
hækka afurðaverð til bænda.
Í raun og veru má segja, að bændur
hafi gert allt á undanförnum árum,
sem sérfræðingar hafa sagt, að þeir
ættu að gera. Kúabúunum hefur
fækkað og þau hafa stækkað. Fram-
leiðslumagnið á hverju búi, sem eftir
stendur, hefur stóraukizt og þar með
hagkvæmnin í mjólkurframleiðslunni.
Nýjasta tækni hefur verið tekin í
notkun við mjólkurframleiðslu á Ís-
landi. Ef þetta dugar ekki til, hvað
dugar þá? Hvað annað er hægt að ætl-
ast til af bændum að þeir geri? Byggi
þúsund kúa fjós í staðinn fyrir þrjú
hundruð eða fimm hundruð kúa fjós?
Breytir það nokkru? Er ekki búið að
ná þeirri hagkvæmni á beztu búunum,
sem hægt er?
Nytin í kúnum hefur stóraukizt.
Þegar horft er yfir hálfa öld er auðvit-
að ljóst, að tekizt hefur að byggja hér
upp kúastofn, sem er mun afkasta-
meiri en hann var.
Þeir, sem vilja flytja inn erlendan
kúastofn vita, ekki hvað þeir eru að
segja. Sporin frá því fyrir og um miðja
tuttugustu öldina hræða.
Í þessum efnum er ekki við bændur
að sakast. Þeir hafa sýnt mikla fram-
sýni og framtak. En þeir geta ekki
fremur en bankarnir ráðið við ytri að-
stæður, sem þeir hafa engin áhrif á.
Stjórnvöld verða að skoða þetta mál
mjög rækilega og sjá hvað hægt er að
gera til þess að létta undir með kúa-
bændum. Þær miklu framfarir, sem
orðið hafa í kúabúskap á Íslandi á síð-
ustu árum mega ekki fara forgörðum.
Frekar er ástæða til að ýta undir að
þeim verði haldið áfram og verkinu
verði lokið.
Framfarir í kúabúskap á undan-
förnum árum hafa haft skapandi áhrif
á sauðfjárbúskapinn. Þar eru vísbend-
ingar um að áþekkar framfarir séu að
hefjast, m.a. tæknivæðing fjárhús-
anna.
Það hefur orðið bylting í landbúnaði
á Íslandi á undanförnum áratugum.
Bændur hafa verið í hópi framsækn-
ustu stétta landsins. Þeir verða ekki
sakaðir um að hafa ekki fylgzt með
tímanum eða að þeir hafi ekki tileink-
að sér ný vinnubrögð og nýja tækni.
Þvert á móti. Þeir hafa verið ótrúlega
duglegir við að fylgjast með breyttum
tímum.
Nú standa kúabændur frammi fyrir
ákveðnum vanda. Það verður að
greiða leið þeirra út úr þeim vanda-
málum. Einari K. Guðfinnssyni er
treystandi til þess.
Og mun áreiðanlega njóta til þess
stuðnings þingmanna úr öllum flokk-
um, sem vilja efla landbúnaðinn á Ís-
landi.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Á
síðustu tveimur áratugum hefur
hugtakið pólitísk stefnumótun í
auknum mæli verið tengt menn-
ingu og listum. Áhersla á menning-
arpólitík og vægi stefnumótunar á
því sviði jókst umtalsvert um það
leyti sem farið var að kenna menningarfræði í há-
skólum víða um heim. Rannsóknir á sviði menning-
ar- og listframleiðslu, á samfélagslegum og efna-
hagslegum áhrifum menningar, ásamt
hugmyndafræðilegum umbrotum síðari hluta tutt-
ugustu aldar, urðu til þess að menningin sem
áhrifavaldur færðist nær almenningi en áður hafði
tíðkast. Menningin var ekki lengur forréttindi út-
valins hóps, heldur á allra færi að njóta, taka þátt í
og hafa skoðun á; mikilsverður þáttur í daglegu lífi
almennings og um leið stór hluti þeirra neysluvöru
sem framleiðslu- og markaðskerfi samfélagsins
byggir afkomu sína á.
Umræður um menningu hafa þó allan þann tíma
sem þessi þróun hefur verið að eiga sér stað verið
litaðar viðhorfum er eiga sér mun lengri sögu –
aldalanga sögu – rétt eins og saga siðmenning-
arinnar. Menn hefur greint mjög á um vægi og
gæði menningarframleiðslu – jafnvel fundist óvið-
eigandi að tala um menningu eða listir með orðfæri
framleiðslu- og markaðssamfélagsins. Tilhneiging
til að flokka menningu eftir því hverjir framleiddu
hana og kannski enn frekar eftir því hverjir neyttu
hennar var lengi mjög sterk, þótt hún sé farin að
láta undan síga á síðustu árum. Nú til dags horfast
þó flestir í augu við þá staðreynd að starfsemi
safna, tónlistarstofnanna, leikhúsa og bókaforlaga
er auðvitað framleiðslustarfsemi.
Velunnarar menningar
fyrr á öldum
Á
fyrri öldum, ekki síst á tímum end-
urreisnarinnar, gerðu „patrónar“
eða verndarar listanna sér góða
grein fyrir því að í menningunni
fólust sterkustu vaxtarsprotar
samfélagsins. Ekki bara í skilningi
menningarinnar eða listanna, heldur einnig í skiln-
ingi vísinda, tækni og samfélagslegra framfara.
Vísanir í verk Michelangelo á Ítalíu – en hann var
ekki bara listamaður heldur einn frumlegasti
skipulagsfræðingur og arkitekt síns tíma – eru
nærtækar enn þann dag í dag, og þá ekki síður í
verk Leonardos da Vinci, sem eins og allir vita
mörkuðu tímamót á sviði vísinda. Uppfinningar
Leonardos urðu þó ekki endilega allar framkvæm-
anlegar á tímum þeirra sem styrktu hann til góðra
verka. Þvert á móti má sjá að margar hugmyndir
hans urðu ekki að veruleika fyrr en áratugum og
jafnvel árhundruðum eftir að hann var uppi. Það
breytir þó ekki þeirri staðreynd að jafnvel þótt
ekki hafi allt sem honum datt í hug verið fram-
kvæmanlegt á hans tímum, þá sáði hann fræjum
frumlegrar hugsunar og sýndi fram á samhengi til-
tekinna lögmála. Hann var til að mynda frum-
kvöðull á sviði líffærafræði sem á hans tímum þótti
vega mjög að almennt viðurkenndum hugmyndum
um sambandið á milli manns og guðdóms, uppgötv-
aði grundvallarlögmál tengd flugi og smíðaði
margvíslegar vélar.
Það má með öðrum orðum segja að fyrr á öldum
hafi þeir sem fjárfestu í menningu, þ.e.a.s. auð-
menn sem jafnframt voru pólitíkusar þeirra tíma,
gert sér ljósa grein fyrir því að menningarstigið
hækkaði eftir því sem hugmyndir urðu háleitari og
mannsandinn frjálsari.
Iðnbyltingin varð síðan til þess að auðugir aðilar
úr hinni rísandi borgarastétt tóku að gera sér dælt
við menningu og listir og fetuðu þar með í fótspor
aðalsins. Hlutverk borgarastéttarinnar í fram-
gangi menningarinnar varð sérstaklega áberandi í
Bandaríkjunum, og enn þann dag í dag er það
óskrifuð regla að þeir sem mest mega sín láti veru-
legt fjármagn af hendi rakna til menningarmála í
krafti einkaframtaksins. Í Evrópu átti áþekk þróun
sér stað, en þó frábrugðin að því leyti að stjórnvöld
tóku mun meiri ábyrgð á rekstri menningarstofn-
ana og framleiðslu lista en í Bandaríkjunum. Þar
má segja að sú almenna krafa hafi verið gerð að
stjórnvöldum væri skylt að skapa öllum almenningi
tryggan aðgang að menningu og listum, enda slík
upplifun orðin að einum grunnþætti í menntun
fólks. Markmiðið með aðkomu stjórnvalda var að
tryggja að aðgengið væri ekki háð duttlungum og
eða áhugasviði einstakra manna; að það væri þann-
ig að allir gætu notið þess á jafnréttisgrundvelli.
Sömuleiðs var hugmyndafræðileg orðræða orðin á
þann veg að listamenn vildu vera óháðir í starfi
sínu og töldu margir hverjir stuðning hins opinbera
háðan færri skuldbindingum en stuðning einstak-
linga.
Evrópskt menningarlíf hefur notið þess í nokkra
áratugi hversu mikill hugur og framsýni einkenndi
uppgang eftirstríðsáranna. Framlög hins opinbera
voru rausnarleg, enda til þess ætluð að reisa anda
evrópskrar menningar úr rústum heimsstyrjald-
arinnar. Sú hugsun var í takt við aðrar félagslegar
og framfarasinnaðar áherslur þeirra tíma; heil-
brigðiskerfi voru þróuð af jafnréttishugsjón, sam-
göngukerfi og menntakerfi sömuleiðis. Undir lok
tuttugustu aldar fer þó að bera á auknu aðhaldi á
öllum þessum sviðum. Kostnaður hins opinbera
hafði vaxið gríðarlega auk þess sem opinberu kerf-
in voru í mörgum tilfellum sliguð af skriffinnsku og
ómarkvissri stjórnsýslu. Aðhaldsferli hófst og um
leið kom fram sú krafa, með vísun í fyrri tíma svo
sem endurreisnina, að einkageirinn léti meira til
sín taka á ýmsum sviðum – ekki síst á sviði menn-
ingar. Enda er samþætting opinberra fjárframlaga
og framlaga eða stuðnings úr einkageiranum nú
orðin að reglu frekar en undantekningu í rekstri
menningarstofnana víðast hvar.
Á Íslandi var þó ekki til að dreifa sömu aldalöngu
hefðinni og í öðrum Evrópulöndum á þessu sviði.
Einkageirinn var fremur seinn að taka við sér og
koma auga á þau sóknarfæri sem liggja í ímynd-
arhönnun tengdri menningarstarfsemi, hvað þá að
temja sér þann hugsunarhátt að það sé samfélags-
leg skylda hans að láta eitthvað af hendi rakna til
menningarmála þegar rekstrarafkoma er viðun-
andi. Á allra síðustu árum hefur þó orðið gríðarleg
breyting hvað þetta varðar.
Líklegt má telja að þátttaka Reykjavíkurborgar
í menningarborgaverkefninu árið 2000 hafi valdið
nokkrum straumhvörfum á þessu sviði. Hugmynd-
ir um ýmsa meginmáttarstólpa menningarinnar
urðu að veruleika og í kjölfarið varð markverð hug-
arfarsbreyting. Í Lesbók Morgunblaðsins 16. jan-
úar sl. skrifaði Einar Falur Ingólfsson fréttaskýr-
ingu um fjármögnun íslensks menningarlífs. Þar
hafði hann eftir Sigurði Gísla Pálmasyni, sem var
formaður fjáröflunarnefndar þegar Reykjavík var
ein menningarborganna að þetta umhverfi hefði
breyst mjög hratt. „Þá þótti mörgum mjög bratt að
við lögðum upp með að máttarstólpar verkefnisins
legðu fram fimm milljónir króna. Mönnum var boð-
ið að dreifa greiðslunni á tvö ár. Næsti flokkur þar
fyrir neðan voru þrjár milljónir. Það átti sér ekkert
fordæmi að fara fram á styrk af þessu tagi – sumir
misstu hökuna niður á bringu við að heyra upp-
hæðina. Í dag heyrast allt aðrar tölur. Í fyrra held
ég að hafi, til að mynda, safnast 27 milljónir frá
einkaaðilum til að styrkja Steingrím Eyfjörð til
farar á Feneyjatvíæringinn,“ sagði Sigurður Gísli.
Í sömu fréttaskýringu greinir Þórunn Sigurð-
ardóttir, listrænn stjórnandi Listahátíðar í
Reykjavík, frá því að hátíðin á síðasta ári hafi slegið
met hvað aðkomu fyrirtækja áhrærir. Kostnaður
við hátíðina þá nam um 150 milljónum króna og þar
af komu um 40 milljónir frá stuðningsaðilum.
Breyttir og erfiðari
tímar framundan
U
mræður um breytta og erfiðari
tíma framundan í viðskiptalífinu
og tilheyrandi áhrif á samfélagið
hafa þó á síðustu vikum ýtt undir
ótta manna um samdrátt í fram-
lögum einkageirans til menning-
arinnar. Þær raddir heyrast að menningarlífið sé
þegar farið að finna fyrir þessum áhrifum því mörg
þeirra fyrirtækja sem hvað mest hafa látið renna til
menningarmála séu farin að setja umsóknir um
styrki og stuðning til hliðar í bili, þ.e.a.s. þær óskir
sem ekki berast beint í þá sjóði sem hafa verið
eyrnamerktir menningu, líknarmálum, íþróttum
og samfélagsmálum af ýmsu tagi.
Flestum er jafnframt ljóst að ekki dugar að láta
menningargeirann, sem nú er ört vaxandi atvinnu-
grein, drabbast niður þótt sveiflur verði í efnahags-
lífinu. Krafan um að ríki og sveitarfélög standi vörð
um menninguna og það framsækna afl sem í henni
felst fær að sama skapi meiri hljómgrunn. Það er
ekki nema eðlilegt því ekkert þróað nútíma sam-
félag vill eða getur verið án menningar.
Menningarpólitísk stefnumótun er því mikil-
vægari en nokkru sinni fyrr hér á landi, ekki síst í
ljósi þess hver stutt er síðan henni óx þokkalega
fiskur um hrygg.
Markmiðin þurfa að vera háleit
E
n hvaða sjónarmið þurfa að liggja
að baki stefnumótunar á sviði
menningar?
Þrátt fyrir góðærið undanfarin
ár hefur krafan um aukna hag-
ræðingu innan fyrirtækja verið
sett fram af töluverðum þunga. Hún byggist að
sjálfsögðu á því að hagræða sem frekast er unnt til
að gera reksturinn arðbærari. Þessi hugsun hefur
Laugardagur 1. mars
Reykjavíkur