Morgunblaðið - 28.03.2008, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 28. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
www.sjofnhar.is
LÁNAVÖNDLARNIR banda-
rísku hafa valdið gríðarlegu tapí á
fjármálamörkuðum heimsins og í
raun sett fjármálalífið á annan end-
ann. Hjá okkur á Ís-
landi hefur þetta valdið
gríðarlegu falli verð-
bréfa og tapi hlutafjár.
Lánsfjárkreppa heims-
ins er að breytast í
mikla efnahagslægð
víðast hvar, sem sumir
eru teknir að jafna til
heimskreppunnar, sem
hófst 1929. Í þessu um-
róti hefur íslenzka
krónan eðlilega gefið
eftir, en eins og sýnt
var fram á í mið-
opnugrein í Morg-
unblaðinu mánudaginn 17. marz 2008,
er þar aðeins um að ræða leiðréttingu
á miklu og langvarandi ofmati á
gjaldmiðli okkar.
Stýrivextirnir og góðærið
Tilvitnuð Morgunblaðsgrein þeirra
Jóns Helga Egilssonar fjármálaverk-
fræðings og Kára Sigurðssonar,
doktors í fjármálum, bar ofangreint
heiti. Þar er sýnt fram á, hvernig háir
stýrivextir Seðlabankans hafa valdið
miklu ofmati á krónunni, sem leitt
hefur til meira góðæris á Íslandi en
nokkur innistæða var fyrir. Við höf-
um þess vegna nú um fjögurra ára
skeið búið við fölsk lífskjör, velmeg-
un, sem hlaut að taka
enda. Fall krónunnar er
leiðrétting á skekkju,
sem hlaut að koma.
Jafnvel þegar við
bjuggum við ofurkrónu,
einn sterkasta gjald-
miðil heims, var hún
vænd um að vera verð-
bólguvaldur, sem var
hæpið.
Sem kunnugt er, býr
Seðlabanki Íslands við
verðbólgumarkmið,
2,5% á ári eða minna.
Þess vegna m.a. hefur
hann hækkað stýrivextina eins og
raun ber vitni um. Í galopnu hagkerfi,
sem er afleiðing aðildar Íslands að
EES (evrópska efnahagssvæðinu),
ýtir þetta undir spákaupmennsku
með gjaldeyrinn, sem hækkar gengi
hans án tillits til ástands efnahags-
kerfisins, eins og leitt var í ljós í til-
vitnaðri grein, og veldur skuldasöfn-
un þjóðarbúsins. Þegar almenningur
sér sér hag í því að taka gengisáhættu
með lánum í erlendri mynt, eru vext-
irnir orðnir of háir.
Seðlabankanum yrði falið mun öfl-
ugra hagstjórnarvald, ef Alþingi
mundi setja honum sem meginmark-
mið ákveðinn lágmarkshagvöxt á Ís-
landi til langs tíma litið í stað hins
þrönga verðbólgumarkmiðs. Góður
hagvöxtur næst ekki til langframa,
nema verðbólgu sé haldið í skefjum.
Til að draga úr gengissveiflum og
auka stöðugleika á innlenda pen-
ingamarkaðinum ætti að auka gjald-
eyrisvarasjóðinn upp í u.þ.b. heildar-
gjaldeyrisþörf eins árs. Þetta þarf að
gera með skipulegri skuldabréfaút-
gáfu í uppsveiflu hagkerfisins.
Evrópusambandið
Fastgengisstefna hefur verið reynd
hér, en alltaf sprungið. Það er vegna
þess, að krónan er eins konar örygg-
isloki efnahagskerfisins. Hún er eng-
inn orsakavaldur, heldur er genginu
stjórnað af öðrum breytum hagkerf-
isins. Þegar vel gengur, þá hækkar
gengið og samkeppnistaða útflutn-
ingsatvinnuveganna versnar. Þegar
áföll ríða yfir efnahagslífið, t.d. sjáv-
arútvegurinn verður fyrir tilfinn-
anlegu tekjutapi, þá lækkar gengið.
Þegar allt er með felldu, þá sveiflast
íslenzka krónan í takti við efnahag
landsins. Hún reglar hita og þrýsting
með sjálfvirkum hætti, þegar hún
flýtur.
Þessu yrði ekki til að dreifa, ef við
tækjum upp sterkan gjaldmiðil, t.d.
evru. Áhrifin yrðu svipuð og af fast-
gengisstefnunni gömlu, nema nú yrð-
um við leidd í stanzlausa píslargöngu
undir jarðarmeni Evrópubankans í
Frankfurt, sem því miður ætti þess
engan kost að kæla efnahagskerfið á
þensluskeiðum eða að smyrja gang-
verk athafnalífsins, þegar á móti
blési. Afleiðingin yrði stjórnlaus verð-
bólga á þensluskeiðum, gjaldþrot og
atvinnuleysi á samdráttarskeiðum.
Hér er ekki verið að mála skratt-
ann á vegginn. Lítið til Írlands. Utan-
ríkisverzlun Íra er mikið í pundum og
dollurum. Vítin eru til að varast þau. Í
þessum efnum er hægt að mæla með
lestri Morgunblaðsgreinar Kristjáns
H. Gunnarssonar alþingismanns
þann 20. marz 2008.
Sjálfsagt er að spyrja þjóðina að
því í þjóðaratkvæðagreiðslu, hvort
fara eigi í aðildarviðræður við ESB
með lakari samningsmarkmið en
óskorað fullveldi Alþingis yfir öllum
auðlindum Íslands til lands og sjávar.
Ekki dugir, að núverandi fram-
kvæmdastjórn samþykki það. Sú
næsta gæti breytt reglunum. Trygg-
ingin þyrfti að verða ævarandi.
Mótvægisaðgerðir
Það er hægt að deyfa þá efnahags-
lægð, sem nú blasir við okkur Íslend-
ingum. Hver og einn verður að sníða
sér stakk eftir vexti og vert er að
minnast, að margur verður af aurum
api. Sparnaður er merki um ráðdeild,
en skuldsetningar með fullri veðsetn-
ingu eigna eru merki um óhóf.
Það, sem þjóðarbúið vantar núna,
er erlent áhættufjármagn í langtíma
fjárfestingum, sem efla þjóðarhag og
hagvöxtinn í landinu. Eins og sakir
standa er um fátt annað að ræða en
að nýta endurnýjanlegar orkulindir
okkar enn frekar með þeim sjálfbæra
hætti, sem við höfum gert hingað til.
Það er einfalt, því að eftirspurnin er
sívaxandi og þar með verðið, sem í
boði er. Þegar afstaða er tekin til
þessarar nýtingarstefnu, er hollt að
hafa í huga, að allt orkar tvímælis, þá
gert er, og sveltur sitjandi kráka, en
fljúgandi fær. Það er stefna út af fyrir
sig, að ekki skuli virkja til stórfelldrar
gjaldeyrissköpunar og atvinnu-
uppbyggingar, en er hægt að verja
slíka fátæktarstefnu fyrir komandi
kynslóðum ?
Hvað er til ráða?
Bjarni Jónsson fjallar um
efnahagsmálin og þjóðarbúið
» Stýrivextir eru
tvíeggjað vopn í
opnu hagkerfi. Mik-
ilvægast að hámarka
hagvöxt. Evran mjög
óvænleg til að ná því
marki. Fullveldisafsal
yrði dýrkeypt.
Bjarni Jónsson
Höfundur er rafmagnsverkfræð-
ingur.
ÞRÓUNARAÐSTOÐ á vegum
utanríkisráðuneytisins hefur ver-
ið í umræðunni og fleiri og fleiri
spyrja hvað er ríkið að vasast í
þessu í stað þess að fela einka-
geiranum og aðilum með sérþekk-
ingu að annast rekstur slíks mála-
flokks Á sama hátt spyrja menn:
hvað er utanríkisráðuneytið að
gera með eigið útflutningsbatterí
á meðan einkageirinn og Útflutn-
ingsráð Íslands sinna slíkum mál-
um með mikilli prýði.
Eðlilegt er að taka undir með
Stefáni Þórarinssyni, stjórn-
arfomanni Nýsis, sem í Morg-
unblaðsgrein sinni – Nátttröll í
nútímanum – gagnrýnir harðlega
aðkomu stjórnmálamanna að
stjórn Þróunarsamvinnustofn-
unar og telur skipulag þar á bæ
löngu úrelt, án skýrra markmiða
og úr tengslum við fyrirtæki og
fólkið í landinu.
Benda má á annað nátttröll á
Íslandi, Flugstöð Leifs Eiríks-
sonar á Keflavíkurflugvelli. Þar
hefur sami háttur verið hafður á
og stjórn ávallt valin úr hópi
flokksgæðinga sem hvorki hafa
þekkingu né reynslu á smá-
söluverslun eða flughafnar-
rekstri, á sama tíma og urmull er
af slíkum sérfræðingum í einka-
geiranum á Íslandi.
Orri Vigfússon
Þróunarsamvinna
og Flugstöð
Leifs Eiríkssonar
Höfundur er formaður NASF,
verndarsjóðs villtra laxastofna.
NOKKRAR deilur hafa blossað
upp um hve mikið af regluverki Evr-
ópusambandsins við Ís-
lendingar tökum upp í
gegnum EES-
samninginn. Menn
flagga tölum frá 6,5%
upp í 80% eftir því sem
viðkomandi vill sanna
hve samtvinnað Ísland
er reglugerðarsetningu
Evrópusambandsins.
Staðreyndin er hins
vegar sú að ekkert
ESB-land tekur upp
allt regluverk Evrópu-
sambandsins þannig að
svona talnaleikfimi seg-
ir ekki nema hluta sannleikans. Eirík-
ur Bergmann Einarsson, for-
stöðumaður Evrópufræðaseturs
Háskólans á Bifröst, hefur rannsakað
þetta manna mest og hefur bent á að
Ísland taki upp um 80% af því sem
Svíþjóð taki upp. Sú tala segi mun
meira en þær tölur sem menn eru að
deila um hér á landi.
Ísland tekur reyndar upp nánast
allt reglugerðaverk Evrópusam-
bandsins varðandi innri markaðinn
og þar með flest þau lög sem tengjast
verslun og viðskipum þar með talda
samkeppnislöggjöf, neytendavernd
og þjónustutilskipun ESB. Löggjöf
Evrópusambandsins hefur því áhrif á
nánast hvern einasta einstakling á Ís-
landi á hverjum degi. Það má því
örugglega færa rök fyrir því að við
höfum tekið upp á milli 70-80% af
ESB reglum sem snerta málefni hins
innri markaðar.
Við tökum hins vegar ekki upp ein-
stakar reglugerðir sem tengjast
tímabundnum aðgerðum eins og nið-
urgreiðslu á mjólkurafurðum í Mið-
Evrópu, svæðisbundnum aðgerðum í
landnýtingu á Írlandi eða skyndilok-
anir á veiðisvæðum í Eystrasalti.
Evrópusambandið setur lög með
reglugerðum, tilskipunum og ákvörð-
unum. Tilskipanir (directives) eru
rammalöggjöf og yfirleitt viðamestar
en reglugerðir (regulations) og
ákvarðanir (decisions) eru margfalt
fleiri en hafa yfirleitt tímabundna og/
eða takmarkaða lögsögu.
Sigurður Kári Kristjánsson alþing-
ismaður fór mikinn á síðum Morg-
unblaðsins fyrir skömmu og vísaði
þar í svar sem Davíð Oddsson, þáver-
andi utanríkisráðherra, hafði gefið
við fyrirspurn hans um hver við tækj-
um upp af lögum ESB. Í svarinu kom
fram að frá því EES-samningurinn
gekk í gildi árið 1994 og fram til árs-
ins 2004 hafi ESB samþykkt 1.047 til-
skipanir, 27.320 reglu-
gerðir og 10.569
ákvarðanir. Ísland hafði
á þessum tíma tekið
upp 2.527 gerðir frá
ESB þar á meðal stóra
lagabálka varðandi
samkeppnismál, um
óréttmæta við-
skiptahætti, neytenda-
mál, umhverfisvernd og
fleira. Með því að
blanda saman öllum
þessum gerðum fékk
utanríkisráðherrann út
að Ísland tæki 6,5% af
reglugerðaverki ESB í innlend lög.
Flestir hugsandi menn sjá að sú
framsetning gefur alls ekki rétta
mynd af mikilvægi þeirrar lagasetn-
ingar sem Ísland hefur tekið upp.
Fyrst skal nefna að ótækt er að
leggja tilskipanir, reglugerðir og
ákvarðanir Evrópusambandsins að
jöfnu enda greinir ESB ávallt vel þar
á milli. Í öðru lagi er mikilvægi þess-
ara lagagerða mjög misjafnt og ekki
hægt að leggja þær allar að jöfnu. Í
þriðja lagi er síðan ljóst að ekkert
land tekur upp allar þessar reglu-
gerðir og því eru þessar tölur vart
samanburðarhæfar.
Fyrir þá sem vilja kynna sér þessi
mál er gott að lesa grein Eiríks Berg-
manns Einarssonar „Á kafi í Evrópu-
samrunanum“ á slóðinni
http://www.bifrost.is/de-
fault.asp?sid_id=22905&tId=1 en
þar fjallar hann um hve vandmeðfarið
er með svona tölfræðiupplýsingar.
Eftir því sem ég best veit hefur eng-
inn dregið í efa þær rannsóknir sem
Eiríkur birtir þar.
Um talnaleikfimi
og reglugerðir ESB
Andrés Pétursson skrifar um
Evrópusambandsmál » Löggjöf Evrópusam-
bandsins hefur áhrif
á nánast hvern einasta
einstakling á Íslandi á
hverjum degi.
Andrés Pétursson
Höfundur er formaður
Evrópusamtakanna.
NÝVERIÐ samþykkti borg-
arstjórn Reykjavíkur að greiða
foreldrum í Reykjavík nokkurs
konar biðlaun þar til börnin þeirra
fá inni á leikskóla. Biðlaun sem
kölluð eru heim-
greiðslur. Ákvörðunin
hefur vakið nokkra
athygli fjölmiðla og
fjölmargir gagnrýnt
þá ákvörðun. Gyða
Margrét Pálsdóttir
sem vinnur dokt-
orsritgerð um sam-
ræmingu fjölskyldu-
lífs og atvinnu hefur
m.a. bent á að það
eru fyrst og fremst
konur sem draga úr
vinnu sinni og fara
aftur inn á heimilin
og hefur því efasemd-
ir um gildi þessara
greiðslna. Samfylk-
ingin hefur gagnrýnt
þessar heimgreiðslur
harðlega og bent á að
í þeim löndum í
kringum okkur sem
bjóða upp á heimgreiðslur eru það
láglaunakonur sem hverfa af
vinnumarkaði og þá gjarnan inn-
flytjendur. Það eru því helst börn
láglaunakvenna sem missa af því
mikilvæga námi sem fer fram á
leikskólunum.
Rétt er að benda á í þessari um-
ræðu að foreldrar barna í Kópa-
vogi sem nýta ekki þjónustu leik-
skólanna fá 35.000 kr.
mánaðarlega með hverju barni frá
því að fæðingarorlofi lýkur þar til
þau fara í grunnskóla! Þarna erum
við að tala um alvöru kvenna-
gildru, skref aftur á bak í jafnrétt-
isbaráttunni.
Í Noregi hafa slíkar greiðslur
verið í gildi í nokkur ár en nú
íhuga Norðmenn að leggja þær af
þar sem þær hafa nær eingöngu
verið nýttar af mæðrum og stuðlað
að því að konur hverfi af vinnu-
markaðnum sem vinnur gegn jafn-
rétti kynjanna.
Það má einnig velta fyrir sér
hver raunverulegur tilgangur leik-
skólans er. Hlutverk leikskólans
er tvíþætt, annars vegar er hann
gæsla fyrir börnin okkar og nið-
urgreiddur leikskóli er stuðningur
við barnafólk svo það geti stundað
vinnu utan heimilis. En hitt er
ekki síður mikilvægt, leikskólinn
er nefnilega skilgreindur sem
fyrsta skólastigið og er öllum ljóst
að hann er öflug und-
irstaða grunnskólans
og þar fer fram mik-
ilvægt nám bæði bók-
legt og félagslegt.
Börn sem fara á mis
við leikskólann eru
því að missa af miklu
og eru verr undirbúin
fyrir grunnskóla.
Og orkar það þá
ekki tvímælis að nú
skuli sveitarfélag eins
og Kópavogur greiða
foreldrum fyrir að
nýta ekki þjónustu
leikskólanna? Heim-
greiðslur eru nefni-
lega leið til að draga
úr útgjöldum sveitar-
félagsins því þær eru
lægri en sem nemur
kostnaði við hvert
pláss á leikskóla.
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórn-
arinnar er kveðið á um lengingu
fæðingarorlofs. Það er eðlileg leið
til þess að gefa foreldrum tækifæri
til þess að vera lengur heima með
börnunum sínum. Auðvitað er það
val hvers og eins hvort viðkomandi
nýtir sér þjónustu leikskólanna
eða kjósi að vera heima með börn-
unum sínum fram að skólagöngu.
Það val er ekki af neinum tekið
þótt engar séu heimgreiðslurnar.
En er eðlilegt að greiða foreldrum
fyrir að nýta ekki þá þjónustu sem
er í boði? Er t.d. eðlilegt að greiða
okkur sem sjaldan förum í sund
ákveðna upphæð mánaðarlega fyr-
ir að nýta ekki þjónustu sundlaug-
anna? Eða við sem erum heilsu-
hraust, eigum við ekki rétt á
greiðslum fyrir að nýta okkur ekki
þjónustu heilsugæslunnar?
Að baki heimgreiðslum í Kópa-
vogi liggur engin önnur hugsjón
en að spara krónur og aura því
það er ódýrara að senda konurnar
aftur inn á heimilin en reka leik-
skóla!
Heimgreiðslur
í Kópavogi
Guðríður Arnardóttir skrifar
um heimgreiðslur til foreldra
í Kópavogi
» Það er ódýr-
ara að senda
konurnar aftur
inn á heimilin en
reka leikskóla!
Guðríður Arnardóttir
Höfundur er oddviti
Samfylkingarinnar í Kópavogi.