Morgunblaðið - 29.04.2008, Qupperneq 9

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. APRÍL 2008 9
FRÉTTIR
www.feminin.is • feminin@feminin.is
Bæjarlind 4, Kópavogi • sími 544 2222
Opið mán.-fös. kl. 11-18 - lau. 10-16
Hvítar
buxur,
síðar og
kvart.
Mikið
úrval.
Str. 35-56
20% afsláttur
af
Laugavegi 82,
á horni Barónsstígs
sími 551 4473
heimakjólum
M
bl
.9
89
14
9
Sportlegir
sumarjakkar
kr. 9.900,-
Eddufelli 2 Bæjarlind 6
sími 557 1730 sími 554 7030
Höf›abakka 9 Sími: 511-1575 www.hreyfigreining.is
S J Ú K R A fi J Á L F U N O G L Í K A M S R Æ K T
N‡r sjúkrafljálfari
Sandra Dögg Árnadóttir sjúkrafljálfari Bc
er komin aftur til okkar.
Laugavegi 63 • S: 551 4422
Stuttkápur
Stuttjakkar
20% afsláttur
af völdum slám
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is
MIKILL fengur væri að því ef hægt
væri að tímasetja jökulhlaupin úr
Skaftárkötlum og framrás vatnsins
undir jöklinum með meiri nákvæmni
en unnt hefur verið fram til þessa.
Með nýjustu niðurstöðum mælinga
eru menn komnir nær því takmarki
en áður þótt enn sé nokkuð í land.
Þetta segir Þorsteinn Þorsteinsson
jöklafræðingur en hann mun kynna
niðurstöður rannsókna á Skaft-
árkötlum á árunum 2006-2008 á vor-
fundi Jöklarannsóknafélags Íslands
sem fram fer í kvöld kl. 20 í sal 132 í
Öskju.
Þorsteinn var leiðangursstjóri í
samstarfsverkefni Vatnamælinga,
Veðurstofunnar, Jarðvísindastofn-
unar Háskóla Íslands, Matís og
Hawaii-háskóla, en alls tóku tíu vís-
inda- og tæknimenn þátt í rannsókn-
unum í Skaftárkötlum. Verkefnið er
styrkt af RANNÍS, Orkustofnun,
Vegagerðinni, Landsvirkjun, Kví-
skerjasjóði og NASA.
Öflugt hringstreymi í lóninu
„Norðvestan Grímsvatna í Vatna-
jökli eru tvö öflug jarðhitasvæði sem
bræða stöðugt jökulísinn að neðan og
sökum þessa safnast vatn blandað
jarðhitavökva í lón undir jöklinum.
Lónin tæmast með 1-3 ára millibili í
jökulhlaupum, sem koma fram í
Skaftá. Við þetta myndast lægðir á
yfirborði jökulsins, Skaftárkatlarnir
svonefndu, og okkur tókst með
bræðsluborunum sumrin 2006 og
2007 að bora gegnum 300 metra
þykkan ísinn yfir lónunum tveim. Síð-
an voru sett niður tæki til hitamæl-
inga og sýnasöfnunar,“ segir Þor-
steinn og tekur fram að þetta séu
fyrstu rannsóknir af þessu tagi í kötl-
unum.
„Það hefur tekist að mæla hita í
lónunum báðum allnákvæmlega. Það
hefur þýðingu fyrir skilning á því
hvernig þessi jökulhlaup hefjast,
hvernig þau hegða sér og til þess að
skilja hringrás vatnsins í þessum 100
metra djúpu lónum,“ segir Þorsteinn.
Aðspurður segir hann fram komin
gögn eindregið benda til þess að öfl-
ugt hringstreymi sé í lóninu undir
vestari katlinum og líklega einnig í
þeim eystri. „Það þýðir að það eru
jarðhitastaðir á botni þar sem jarð-
hitavökvi streymir upp og hitar vatn-
ið í lóninu sem svo stígur upp af því
það verður eðlisléttara við hitunina
og flytur þá varma upp undir botninn
á jökulísnum og bræðir hann. Kalt
bræðsluvatn sígur svo niður annars
staðar og þá er komin á eins konar
hringrás í lóninu. Síðan blandast
þetta líka leysingarvatni sem streym-
ir inn í lónið með botninum,“ segir
Þorsteinn. Bendir hann á að með lík-
anreikningum hafi verið áætlað að
um 70% af vatninu í lóninu sé jök-
ulbráð, um 20% sé ættað úr jarð-
hitakerfinu undir ísnum og um 10%
sé leysingarvatn ættað frá yfirborði,
sem streymir inn með botninum.
Sækja gögn undan jökli
með aðstoð gervihnattasíma
Að sögn Þorsteins reyndist lónið
undir vestari Skaftárkatli 110 metra
djúpt undir borstaðnum og vatnshit-
inn mældist um 4,7 gráður, en kald-
ara vatn (þ.e. 3,5-4,5 gráður) mældist
þó í neðstu 20 metrum lónsins. Vatnið
í eystra lóninu var nærri 4 gráðum en
við botninn mældist hitinn allt að 13
gráður. Að lokinni borun í eystri
Skaftárkatli í júní 2007 var hitanema-
strengur settur niður um borholuna
og á botninum var komið fyrir skynj-
ara sem skráir vatnshita og vatns-
dýpi. „Öðru hvoru hringjum við í
skráningartækið um gervihnattasíma
og sækjum gögnin,“ segir Þorsteinn
og tekur fram að menn bindi vonir við
að skynjarinn geti veitt upplýsingar
fram að næsta hlaupi, sem sennilega
verður í sumar eða haust. Aðspurður
segir Þorsteinn mikinn feng felast í
þessum upplýsingum, vegna þess að
þær geri kleift að segja til um upphaf
hlaups úr lóninu og hversu lengi flóð-
ið sé á leiðinni undir ísnum niður að
jökuljaðri í hlaupi en um þetta hafi
ekki verið til gögn fyrir fyrri hlaup.
Auk þessara mælinga er að sögn
Þorsteins einnig verið að mæla hæð-
arbreytingar á jöklinum með aðstoð
GPS-tækja sem komið hefur verið
fyrir á jöklinum, en þess má geta að
þegar hlaup kom úr vestari Skaft-
árkatli haustið 2006 skráði GPS-tæki
hæðarbreytingu um miðbik ketilsins
sem nam tæplega 70 metra lækkun á
tveimur sólarhringum. „Nú fyrir
stuttu voru tvö GPS-tæki til viðbótar
sett upp á jöklinum á stöðum þar sem
við vitum að hlaupið fer undir þegar
þar að kemur. Þegar vatnið fer sína
leið eftir botninum í hlaupi getur það
lyft jöklinum svolítið og þessum tækj-
um er ætlað að skrá hæðarbreytingar
samfara hlaupinu í þeim tilgangi að
átta sig betur á eðli og hraða hlaup-
faldsins meðan hann ferðast undir
jöklinum.“
Örverulíf þrífst undir
300 metra þykkum jöklinum
Einnig voru að sögn Þorsteins tek-
in sýni úr báðum kötlum og þau
greind af jarðhitafræðingum auk
þess sem sýni voru tekin til örveru-
greininga hjá Matís. „Þær nið-
urstöður eru jákvæðar. Það þýðir að
það þrífst örverulíf undir 300 metra
þykkum jökli í dimmu og kulda,“ seg-
ir Þorsteinn. Bendir hann á að aðeins
sé vitað af vatnslónum undir tveimur
jöklum á jörðinni, annars vegar undir
Vatnajökli og hins vegar á Suð-
urskautslandinu. Enn sem komið er
hefur ekki verið rannsakað hvort ör-
verulíf þrífst undir jökli á Suð-
urskautslandinu.
Spurður um framhaldið segir Þor-
steinn að samstarfsverkefninu ljúki
formlega undir lok þessa árs, enda sé
um þriggja ára verkefni að ræða sem
styrkt sé af Rannís og fleirum. „Við
höldum þessum mælitækjum gang-
andi eins lengi og mögulegt er. Og
síðan er verið að huga að möguleikum
á framhaldi á þessum rannsóknum,“
segir Þorsteinn og bendir á að Jökla-
rannsóknafélagið hafi um áratuga-
skeið staðið fyrir reglubundnum at-
hugunum í Grímsvötnum. „Það væri
mjög gott ef hægt væri að útvíkka þá
starfsemi þannig að í framtíðinni
verði fylgst reglubundið með Skaft-
árkatlalónunum með svipuðum hætti
og verið hefur í þessu verkefni,“ segir
Þorsteinn að lokum.
Skref í átt að nánari
kortlagningu
Skynjara komið fyrir Vilhjálmur
Kjartansson borstjóri (t.v.) fylgist
með er Bergur Einarsson jarðeðl-
isfræðingur slakar skynjaranum
niður um borholuna í vestara Skaft-
árkatli vorið 2006.
Hringsprungur Flogið yfir vestari Skaftárketilinn við lok jökulhlaups
haustið 2006. Þarna má sjá hvar myndast hafa hringsprungur enda ketill-
inn sigið um 70 metra. Það sig er skjalfest með GPS-tæki á jöklinum.





   

  






 
 

 

 



 
   


  
! 

 "

# 






 

  
 
 
 

      
 


 

$






  

  


 

Eykur skilning manna á því hvernig jökulhlaupin hefjast
smáauglýsingar
mbl.is