Morgunblaðið - 14.05.2008, Blaðsíða 20

heilsa
20 MIÐVIKUDAGUR 14. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að kemur varla á óvart að
þunglyndi, áfengissýki
og sjálfsvíg séu líklegri
hjá fólki sem hefur upp-
lifað áföll og erfiðleika í
æsku. Hitt finnst mörgum und-
arlegra að „líkamlegri“ einkenni á
borð við kransæðasjúkdóma, sjálfs-
ofnæmi, lungnaþembu og lifrarbólgu
megi rekja til erfiðrar barnæsku.
„Það er stundum sagt að tíminn
lækni öll sár en það gildir ekki í
þessu,“ segir dr. Vincent J. Felitti
sem byggir þá staðhæfingu á rann-
sókn sem hann stýrði en þátttak-
endur í henni voru um 17 þúsund
talsins. „Þvert á móti geymir tíminn
sárin og leynir því „almennilegt“
fólk talar ekki um vissa hluti – þeir
eru tabú.“
Í rannsókn Felitti og félaga var
tegundum áfalla eða erfiðleika skipt
upp í tíu flokka, eftir því hvers eðlis
þeir voru, s.s. hvort viðkomandi hafi
orðið fyrir líkamlegu, kynferðislegu
eða andlegu ofbeldi, hvort áfengis-,
eiturlyfjamisnotkun eða þrálátir
geðsjúkdómar hafi verið á heimilinu,
hvort einhver í fjölskyldunni hafi
setið í fangelsi og svo framvegis.
„Ástæðan fyrir því að við fórum að
skilgreina þessa flokka var stórt of-
fitumeðferðarverkefni sem við unn-
um að,“ útskýrir hann. „Í því var ein-
staklinum gert kleift að grennast um
allt að 135 kíló á einu ári. Það var
hins vegar mjög þversagnarkennt að
þeir sem náðu góðum árangri hættu
gjarnan í meðferðinni. Þegar við
reyndum að átta okkur á hvers
vegna hnutum við um að einhverjir
þeirra höfðu orðið fyrir kynferðisof-
beldi sem börn. Í framhaldinu tókum
við eftir annars konar áföllum og
öðrum merkjum um verulega trufl-
aðar heimilisaðstæður í æsku þessa
fólks. Eftir að hafa skilgreint tíu al-
gengustu flokka áfalla gátum við
sýnt fram á hvernig þeir tengdust
heilsu, hamingju, starfshæfni og fé-
lagshæfni viðkomandi um hálfri öld
seinna, en meðalaldur þátttakenda í
rannsókn okkar var 57 ár.“
Stöðug streita hættuleg
Felitti undirstrikar að með flokk-
um áfalla sé ekki talað um tíðni
þeirra heldur eingöngu hvort við-
komandi hafi orðið fyrir vissri teg-
und erfiðleika sem barn. Og tengslin
milli flokkanna og sjúkdóma á full-
orðinsárum eru „gríðarleg“ eins og
Felitti segir. „Sá sem hafði upplifað
einhverja fjóra af flokkunum tíu í
æsku var 1.250% líklegri til að vera
krónískt þunglyndur síðar meir.
Manneskja sem hafði upplifað ein-
hverja sex flokkanna í æsku var 30-
50 sinnum líklegri til að fremja
sjálfsvíg en aðrir. Maður sem hafði
upplifað fjóra flokka í æsku var
500% líklegri til að verða alkóhólisti
og 1.200% líklegri til að nota fíkni-
efni beint í æð á fullorðinsárum.“
Sjúkdómarnir tengjast þó ekki all-
ir jafn augljóslega andlegri heilsu og
þeir sem að ofan eru taldir. „Aðrir
sjúkdómar eru t.d. offita, lifrarbólga,
lungnaþemba, hjarta- og æða-
sjúkdómar, beinbrot og krabbamein.
Suma þessa sjúkdóma má rekja til
neyslumynsturs sem er afleiðing af
andlegri vanlíðan – þegar fólk grípur
til óheilsusamlegra miðla til hugg-
unar. Þannig er augljóst að krabba-
mein og hjarta- og lungnasjúkdómar
tengjast reykingum, offita tengist
ofáti og áfengissýki hefur alls kyns
líkamlegar afleiðingar. Aðra sjúk-
dóma er erfiðara að skilja en lækn-
isfræðin er stöðugt að komast að
fleiru varðandi afleiðingar þrálátrar
streitu á heilsuna. Æ fleiri við-
urkenna að niðurbrjótandi streita
geti verið ástæða þrálátra bólgna
sem aftur getur leitt til lungna- og
kransæðasjúkdóma og eins getur
hún verið orsök ýmissa sjálfsofnæm-
issjúkdóma, þar sem líkaminn ræðst
á sjálfan sig.“
Aðspurður segir Felitti tvennt
helst til ráða, til að bæta ástandið.
„Annaðhvort að takast á við vanda-
málin eftir að þau koma fram eða að
reyna að koma í veg fyrir að þau
verði. Hið síðarnefnda hlýtur að vera
einfaldara því það er ekki nægilegur
mannskapur eða fjármunir til að
takast á við vandamálin eftir á. Og
því fyrr sem hægt er að koma for-
vörnum við, því betra. Ég held að
það sé best að hjálpa fólki til að
verða betri foreldrar. Ég geri mér
þó grein fyrir því að það verða alltaf
einhverjir sem eru í svo miklu rugli
að þeim er ekki við bjargandi. En
það er líka stór hópur fólks sem
gæti, ef það vissi bara hvernig, stað-
ið sig miklu betur sem foreldrar.“
Sápuóperur í forvarnarskyni
Í stað þess að einbeita sér að þeim
hóp sem þykir í mestri hættu segir
Felitti því rétt að beina fræðslu eða
skilaboðum í forvarnarskyni til allra
þegna þjóðfélagsins. Hins vegar nái
skilaboð í formi hefðbundinna for-
eldranámskeiða, bæklinga og bóka
ekki nema til lítils hluta fólks. „Í
verkefni í San Diego í Kaliforniu þar
sem ég starfa heimsóttu sérþjálfaðir
hjúkrunarfræðingar reglulega heim-
ili 700 ungbarna um þriggja ára
skeið til að fylgjast með framgangi
barnanna. Við tókum eftir að sjón-
varpið var stöðugt í gangi á flestum
heimilum og það voru alltaf sápu-
óperur á skjánum. Þá áttaði ég mig á
því hvað sápuóperur geta verið mik-
ilvægar. Eitt sinn heyrði ég gáfaðan
leikstjóra segja að tilgangur leik-
hússins á tímum Grikkja til forna
væri að hjálpa fólki að tala um hluti
sem annars mátti ekki tala um. Um
leið og ég heyrði þetta áttaði ég mig
á því að þetta væri tilgangur sápu-
ópera því þeir sem horfa geta svo
rætt um það sem gerðist í þáttunum
við hvern sem er.“
Hann segist því hafa fengið þá
hugmynd að framleiða sápuóperu
þar sem foreldrahlutverkinu yrðu
gerð skil, þar sem auðvelt væri að
átta sig á góðum og slæmum uppeld-
isskilyrðum. „Núna vinnum við að
því að fá fólk innan sápuóper-
ugeirans til að þróa slíkan þátt til
reynslu. Vissulega yrði afþreying-
argildið í hávegum haft þannig að
þættirnir yrðu ekki leiðinlegir held-
ur næðu athygli fólks. Spurningin er
hvort við Bandaríkjamenn getum
notað sápuóperur til að koma mik-
ilvægum skilaboðum er varða heilsu
áleiðis til fólks.“
Hvað aðgerðir eftir á varðar, þ.e.
hvernig einstaklingar sem hafa alist
upp við slæm skilyrði geti bætt hag
sinn, segir Felitti mikilvægast að
ræða opið við aðra um þau áföll sem
þeir hafa upplifað. „Það þarf ekki
endilega að vera sálfræðingur, held-
ur einstaklingur sem viðkomandi
treystir svo hann upplifi að hann sé
jafn vel metinn sem manneskja á eft-
ir. Kraftur AA-samtakanna felst í
því að þar getur fólk talað um vanda-
mál sín með opnum hætti fyrir fram-
an aðra, hóp sem í raun er stuðn-
ingsfjölskylda. Hugmyndin að baki
skrifta kaþólsku kirkjunnar er í raun
að geta sagt einhverjum sem skiptir
máli frá hræðilegustu leyndarmálum
lífs síns en vera þó viðurkenndur á
eftir. Sömuleiðis hafa ítarlegar upp-
lýsingar sem sjúklingar láta læknum
í té um æviatriði sín leitt til minni
notkunar sjúklinganna á heilbrigð-
isþjónustu í kjölfarið og þeir losna
einnig undan mörgum þekktum
streitutengdum einkennum.“
ben@mbl.is
Heilsubrestir með hálfrar aldar sögu
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Áföll Tengsl milli erfiðleika í æsku og heilsubrests síðar eru mikil.
Orsakir heilsufarsvandamála á fullorðinsárum
má oftar en ekki rekja til erfiðrar reynslu í æsku.
Bergþóra Njála Guðmundsdóttir ræddi við
dr. Vincent J. Felitti sem segir nauðsynlegt
að styðja vel við foreldra svo þeir standi sig
betur í uppeldishlutverkinu.
Morgunblaðið/Golli
Fyrirlesari Dr. Vincent J. Felitti.
Spurningin er hvort
við Bandaríkjamenn
getum notað sápu-
óperur til að koma
mikilvægum skila-
boðum er varða heilsu
áleiðis til fólks.
Dr. Vincent J. Felitti heldur erindi
á málþingi í stofu HT 101 á Há-
skólatorgi Háskóla Íslands á morg-
un kl. 15. Málþingið er á vegum HÍ,
Landlæknisembættisins og Land-
spítalans og er ætlað fagfólki. Fe-
litti mun einnig tala á ráðstefnu
Blátt áfram um forvarnir gegn
kynferðislegu ofbeldi á börnum en
hún er haldin á morgun og föstu-
dag. Nánari upplýsingar má finna
á www.blattafram.is.
Dönsk hús m/ innréttingum
Tilboðsverð án vsk:
Teg. Irish - 125m2: 1.200.000 Dkr
Teg. Viol - 72m2: 750.000 Dkr
Hiin Husin
Mail: rgt@hiin.eu
Simi: +45 70 203 205
www.hiin.is