Morgunblaðið - 14.05.2008, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 14. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FYRIR nokkrum dögum gagn-
rýndi ég aðkomu fagráðs Þjóðkirkj-
unnar um meðferð kynferðisbrota
að máli sóknarprestsins á Selfossi
vegna ásakana á hendur honum um
kynferðisbrot gegn
tveimur (seinna þrem-
ur) stúlkum. Í fréttum
kom fram að fulltrúi
fagráðsins hefði farið á
Selfoss „til að kanna
málið“. Benti ég á
nokkur atriði í þessu
sambandi. Í fyrsta lagi
væri tilkynning-
arskylda til barna-
verndarnefnda skilyrð-
islaus og því hefði átt
að tilkynna málið án
tafar. Könnun sem
fæli í sér viðtöl full-
trúa fagráðsins við
ætlaða þolendur væri
þeim íþyngjandi og
rýrði gildi framburðar
þeirra fyrir dómi ef
ákært yrði í málinu. Þá
væri aðkoma fagráðs-
ins að málinu til þess
fallin að tefja fram-
gang þess. Síðast en
ekki síst væri íhlutun
fagráðs á vegum Þjóð-
kirkjunnar í málefni
eigin starfsmanna
óheppileg.
Formaður fagráðsins, sr. Gunnar
Rúnar Matthíasson, og herra Karl
Sigurbjörnsson hafa báðir svarað at-
hugasemdum mínum um íhlutun
fagráðsins í fjölmiðlum og hafnað því
að hún hafi skaðað málið. Ekki hafi
verið rætt við ætlaða þolendur held-
ur forráðamenn þeirra. Fagráðið sé
valkostur og þeim sem beri upp um-
kvartanir sem varða börn sé bent á
að tilkynna grun sinn til barna-
verndarnefndar.
Það er gott að ekki var rætt við
ætlaða þolendur. Aðkoma talsmanns
fagráðsins að málum af þessu tagi,
áður en þau hafa borist réttum yfir-
völdum, er eftir sem áður óheppileg
af eftirtöldum ástæð-
um:
1. Ætla má að sá sem
leitar til fagráðs Þjóð-
kirkjunnar um kyn-
ferðisbrot telji málið
komið í hendur réttra
yfirvalda. Líti fagráðið
svo á, að leiðbeiningar
til þess sem til þess
leitar um að tilkynna
sjálfur leysi ráðið und-
an eigin tilkynn-
ingaskyldu, getur það
leitt til þess að mál tefj-
ist eða rati jafnvel ekki
rétta leið. Komið hefur
á daginn að tíu dagar
liðu frá því að umrætt
mál barst fagráðinu
þar til það var tilkynnt
barnaverndarnefnd.
Slík töf getur skaðað
mál af þessu tagi. Al-
varleiki grunsemda um
kynferðisbrot liggur
ekki fyrir, fyrr en þau
hafa verið könnuð af
þar til bærum yfirvöld-
um. Því verður að til-
kynna þau til barna-
verndarnefnda án tafar. Í sumum
tilvikum þarf að gera ráðstafanir til
að fyrirbyggja frekari brot gegn
þeim börnum sem tilkynnt hefur
verið um eða gegn öðrum börnum.
Hver dagur getur skipt máli.
2. Kirkjuráð fer með fram-
kvæmdavald í málefnum Þjóðkirkj-
unnar. Forseti kirkjuráðs er biskup
Íslands. Í þeim málaflokki sem hér
um ræðir útnefnir kirkjuráð fagráð
sem aftur tilnefnir talsmann. Á
heimasíðu Biskupsstofu er hlutverki
talsmanns lýst svo: „Talsmaður er
sérstaklega tilnefndur aðili sem veit-
ir meintum þolanda áheyrn, metur
efni umkvörtunar um kynferðisbrot
í samráði við meintan þolanda og
veitir faglega ráðgjöf um máls-
meðferð, í samráði við fagráð“. Það
má öllum vera ljóst að fulltrúi fag-
ráðs Þjóðkirkjunnar um meðferð
kynferðisbrota á ekki að kanna mál
eða meta efni umkvartana sem
varða starfsmenn Þjóðkirkjunnar.
Það á barnaverndarnefnd að gera
þegar barn á í hlut. Þá er mat af
hálfu fulltrúa fagráðs Þjóðkirkj-
unnar af augljósum ástæðum
óheppilegt, ekki bara í málum barna,
heldur í öllum málum er varða ætl-
aðar ávirðingar starfsmanna þeirrar
sömu stofnunar. Það er ótrúverðug
málsmeðferð og slæm stjórnsýsla,
hvort sem hún er valfrjáls eður ei.
Í tilkynningu frá sr. Gunnari
Rúnari Matthíassyni segir að kirkj-
an hafi með starfsreglum sínum nr.
739/1998 „tekið einarða afstöðu til
líða ekki kynferðisbrot innan sinna
veggja. Þær starfsreglur eru ekki til
aðfinnslu heldur miklu heldur til eft-
irbreytni öðrum sem vilja taka af
festu á kynferðisbrotum“. Ekki efast
ég um að kirkjunni gangi gott eitt til
með starfsreglum sínum. Í málum
sem þessum er þó ekki nóg að taka
viljann fyrir verkið. Því hvet ég
Þjóðkirkjuna til að líta ekki á um-
fjöllun um málið sem aðfinnslur,
heldur fremur sem ábendingar sem
vert er að taka til skoðunar.
Til áréttingar
Vigdís Erlendsdóttir skrifar
um aðkomu fagráðs Þjóðkirkj-
unnar að meðferð kynferð-
isbrota
Vigdís Erlendsdóttir
ȃg hvet
Þjóðkirkj-
una til að líta
ekki á umfjöllun
um málið sem
aðfinnslur, held-
ur sem ábend-
ingar sem vert
er að taka til
skoðunar.
Höfundur er sálfræðingur og fyrrum
forstöðumaður Barnahúss.
ÖLLUM sem hafa fylgst eitthvað
með knattspyrnu undanfarna ára-
tugi eru ljós endurtekin vonbrigði
Englendinga með frammistöðu
sinna manna á stór-
mótum. Nú hefur
enska knattsyrnu-
sambandið (FA) sett
stefnuna á að gera bet-
ur, ekki aðeins með
skammtíma aðgerðum,
heldur með mótun
heildstæðrar lang-
tímastefnu. Þessi
stefnumótun kemur
bæði í kjölfar þess og
samhliða því að Fabio
Capello var ráðinn
þjálfari (fram-
kvæmdastjóri) enska
landsliðsins í vetur. Þó
svo að stefnan verði
sem fyrr að vinna leiki
og helst titla á alþjóð-
legum mótum, hafa
langtímamarkmið ver-
ið sett. Þessi markmið
ná ekki eingöngu til
núverandi landsliðs,
heldur knatt-
spyrnuhreyfing-
arinnar í heild sinni.
Ákveðið hefur verið að
auka fræðslustarfsemi
sambandsins, sporna við úr brottfalli
úr íþróttinni, bæta ímynd hennar og
auka hlutdeild kvenna svo dæmi séu
tekin. Þá er lögð áhersla á þjóð-
félagslegt mikilvægi íþróttarinnar
og ábyrgð sem því fylgir. Mik-
ilvægur þáttur í enduruppbyggingu
á ímynd íþróttarinnar í Englandi,
verður að sækja um HM í knatt-
spyrnu árið 2018.
Ein af lykilákvörðunum í stefnu-
mótun FA var að ákveða stofnun
miðstöðvar fyrir knattspyrnu-
íþróttina í Byrkley Lodge, sem er
staðsett milli Birmingham og Derby.
Í þessari miðstöð munu verða æfing-
ar ýmissa liða og hópa, þarna verða
gerðar rannsóknir á ýmsum sviðum,
fræðsla fyrir leikmenn, þjálfara,
dómara og aðra starfsmenn hreyf-
ingarinnar. Niðurstaða forystu-
manna FA er að það dugi einfaldlega
ekki lengur að spila bara fleiri leiki
en aðrar þjóðir. Mikið er af knatt-
spyrnuvöllum í Englandi og ekki
skortir aðstöðuna. Það þarf hins veg-
ar að auka metnað, efla fræðslu,
rannsóknir og þekkingu innan hreyf-
ingarinnar að mati forystu hennar.
Óhætt er að búast við aðgerðum,
þegar FA setur málin í gang, enda
nema árlegar tekjur sambandsins
rúmum 200 milljónum punda, eða
um 30 milljörðum íslenskra króna.
En þessi ákvörðun FA er bara dæmi
um það sem er að gerast á nágranna-
löndum okkar á þessu sviði.
Umfang íslensku íþróttahreyfing-
arinnar er e.t.v. ekki eins mikið og
FA, en ekki vantar mikið upp á að
metnaðurinn sé sambærilegur. Skv.
rannsóknum Þórdísar Gísladóttur
var fjárhagslegt umfang hreyfing-
arinnar um 7 milljarðar króna, sem
má segja að sé varlega áætlað. Áætl-
að verðmæti sjálfboðaliðavinna, er
skv. sömu rannsókn aðrir 7 millj-
arðar. Með öðrum orðum er umfang
íþróttahreyfingarinnar um 14 millj-
arðar sem nemur 3% af innlendri
samneyslu. Umfangið er það mikið
að nauðsynlegt er að efla og bæta
stjórnun á sviði íþrótta í landinu,
enda umfangsmiklar kröfur gerðar
til reksturs íþrótta-
félaga t.d. af ríkisskatt-
stjóra.
Aðstaðan til iðkunnar
og æfinga íþrótta hefur,
hér á landi mikið farið
batnandi undanfarin ár.
Bæði ríki og mörg sveit-
arfélög hafa gengið
rausnarlega fram í þeim
efnum og bætt verulega
við framlög sín til þess-
ara málaflokka á und-
anförum árum. Hins
vegar virðist engin
heildstæð stefna vera til
um uppbyggingu
íþróttamannvirkja í
landinu og því ráða
staðbundnar þarfir
ferðinni hverju sinni.
Til eru ágætar upplýs-
ingar um þau íþrótta-
mannvirki sem sem til
eru, fjölda iðkenda,
íbúafjölda, íbúa-
samsetningu o.fl., en
þessar upplýsingar
virðast ekki nýttar sem
tæki til ákvörðunar. Í
nýlegri umfjöllun Morgunblaðsins er
vakin athygli á ákveðinni uppsveiflu í
körfuboltanum hér á landi, að því er
virðist, á kostnað handboltans. Bent
er á ákveðnar líkur fyrir þessari þró-
un, en engar haldbærar skýringar
skýra þessa þróun enda hafa hvorki
KKÍ né HSÍ mikil tök á því að rann-
saka þessa þróun og enn síður að
bregðast við með markvissum hætti.
Ef við ætlum að vera samkeppn-
isfær í framtíðinni í íþróttum hér á
landi þurfum við að móta okkur
stefnu í uppbyggingu íþróttamann-
virkja, mótun fræðslu fyrir íþrótta-
fólk, þjálfara og aðra starfsmenn
hreyfingarinnar. Þetta eru aðrar
þjóðir að gera sbr. ákvarðanir FA.
Þessa stefnu þarf að móta í sam-
vinnu við íþróttahreyfinguna. Eins
þurfum við að efla rannsóknir á sviði
íþrótta og efla þannig menntun og
þekkingu þjálfara, sem aftur leiðir til
betri árangurs.
Nágrannaþjóðir okkar og fleiri
eru að gera stórátak í uppbyggingu
þekkingar á sviði íþrótta, rétt eins og
á öðrum sviðum samfélagsins. Ef við
ætlum að vera samkeppnisfær og
hafa skoðun á því hvernig íþróttir
þróast í framtíðinni er nauðsynlegt
að efla bæði fræðslu og rannsóknir. Í
skýrslu nefndar menntamálaráð-
herra, sem út kom árið 2006, og ber
heitið „Íþróttavæðum Ísland“ er tek-
ið á þessum atriðum og bent á sam-
félagslegan sem og annan ávinning
af markvissara íþróttastarfi í land-
inu. Þetta er tækifæri fyrir háskóla
og íþróttahreyfinguna að vinna að
með fulltingi ríkis og sveitarfélaga í
landinu og bæta umhverfi íþrótta í
landinu.
Bætum umhverfi
íþrótta
Jónas Egilsson skrifar um
uppbyggingu íþróttamann-
virkja og fræðslu
Jónas Egilsson
»Ef við ætlum
að vera sam-
keppnisfær í
íþróttum, þurf-
um við heild-
stæða stefnu í
uppbyggingu
mannvirkja og
fræðslumálum
Höfundur er áhugamaður um íþróttir
og fyrrv. form. FRÍ.
NÝLEGT frumvarp land- og sjáv-
arútvegsráðherra um upptöku á mat-
vælalöggjöf Evrópusambandsins
(ESB) er allrar athygli vert. Það kem-
ur í sjálfu sér ekki á óvart að rík-
isstjórnin skuli setja af stað vinnu við
endurskoðun á mat-
vælalöggjöf í landinu.
Án efa má margt færa
til betri vegar og Ísland
hefur þegar tekið upp
mikið af lögum og
reglum Evrópusam-
bandsins. Það sem
kemur hins vegar á
óvart er að frumvarpið
vekur margar áleitnar
spurningar sem látið er
ósvarað af stjórnvöld-
um sem og öðrum hags-
munaaðilum eins og til
dæmis Neytenda-
samtökunum. Þetta
vekur enn meiri furðu þar sem upp-
taka matvælalöggjafar ESB mun eiga
sér stað á mjög skömmum tíma og
hafa í för með sér grundvallarbreyt-
ingar á þeim forsendum sem landbún-
aður í landinu byggir á í dag. Nefna
má sérstaklega tvö meginatriði.
Í fyrsta lagi er ekki er hægt að að-
skilja íslenska landbúnaðarfram-
leiðslu frá byggðaþróun. Stjórnvöld
hafa um langt skeið stundað óbeina
byggðastefnu í gegnum landbún-
aðarkerfið. Miklum fjármunum er
veitt inn í hefðbundinn landbúnað í og
með til að efla byggð á dreifbýlum
svæðum landsins; í og með til að nið-
urgreiða landbúnaðarafurðir til neyt-
enda. Þetta hefur skapað hefð-
bundnum landbúnaði mjög fastmótað
en jafnframt viðkvæmt umhverfi sem
fótunum er nú, að því að virðist, kippt
undan. Það er fyrirséð að frjáls inn-
flutningur landbúnaðarafurða mun
kreppa að innlendum framleiðendum
sem og matvælaiðnaðinum sem eru
þegar aðkrepptir vegna hárra vaxta
og almennra kostnaðarhækkana.
Þetta mun sérstaklega koma hart
niður á ákveðnum svæðum á landinu
eins og Norð-vesturkjördæmi og
Norðausturkjördæmi þar sem stór
hluti íbúa byggir afkomu sína á mat-
vælaframleiðslu.
Annað dæmi um sér-
stöðu landbún-
aðarframleiðslu hér á
landi er hreinleiki henn-
ar. Nú er það auðvitað
svo að matvæli í útlönd-
um eru ekki ónýt, því
heldur enginn fram.
Það er hins vegar stað-
reynd að Ísland er laust
við marga þá búfjár-
sjúkdóma sem eru land-
lægir í Evrópu og það
eru verðmæti í sjálfu
sér. Sýkingarhætta al-
mennings af neyslu
matvæla er að sama skapi minni hér á
landi en erlendis. Við getum t.d. leyft
okkur að nota hrá egg í matreiðslu án
þess að hafa miklar áhyggjur af salm-
onellusmiti – eitthvað sem til að
mynda er ekki hægt í Danmörku.
Fyrirhuguð lög banna að tekið sé
sýni af innfluttum matvælum fyrr en
fyrir liggur rökstuddur grunur um
sýkingarhættu, þ.e. þegar einhver er
orðinn veikur eða þegar sjúkdómur
er kominn upp í búfé. Áralangri
stefnu í búfjárveikivörnum og neyt-
endavernd er því varpað fyrir róða.
Þessu tengt má nefna um margt ólík
viðmið um aðbúnað dýra og dýra-
velferð hér á landi og í löndum Evr-
ópu. Það er staðreynd að í verk-
smiðjuvæddum landbúnaði Evrópu
er oftar en ekki níðst á dýrum, fólki
og umhverfi, hvað sem reglugerðum
ESB líður. Þetta hefur fengið marga
neytendur til að velja frekar vistvæna
og lífræna framleiðslu því að auðvitað
snúast neytendamál um fleira heldur
en krónur og aura þó að það kunni að
hljóma framandi í íslensku samhengi.
Af framansögðu vakna spurningar
eins og:
 Ætlar ríkisstjórnin að grípa til ein-
hverra mótvægisaðgerða vegna
ætlaðs samdráttar í landbún-
aðarframleiðslu?
 Hefur verið framkvæmt mat á
samfélagslegum áhrifum af upp-
töku löggjafarinnar eða er ætlunin
að framkvæma slíkt mat?
 Hvaða áhætta fylgir kúvendingu á
búfjárveikivörnum landsins?
 Hvaða áhrif hafa ætluð lög á um-
hverfi neytenda?
 Skiptir máli að almenningur hafi
tryggan aðgang að staðbundinni
landbúnaðarframleiðslu?
Allt eru þetta pólitískar spurningar
og það er rétt að undirstrika að þeim
er ekki ætlað að mála skrattann á
vegginn heldur aðeins að velta upp
atriðum sem skipta fólk máli. Vel get-
ur verið að upptaka matvælalög-
gjafar ESB sé skynsamlegt skref og
nauðsynlegt, sé til lengri tíma litið.
En kúvending á stefnu í landbún-
aðar- og neytendamálum án nokk-
urrar umræðu um hugsanlegar af-
leiðingar fyrir framleiðendur og
neytendur og aðgerðir til að takast á
við þær getur ekki talist skynsamleg.
Evrópskur landbúnaður
á Íslandi?
Gunnar Þór Jóhannesson
skrifar um íslenska
landbúnaðarstefnu
» Fyrirhuguð upptaka
matvælalöggjafar
ESB á Íslandi vekur
upp margar spurn-
ingar...
Gunnar Þór
Jóhannesson
Höfundur er mann- og landfræð-
ingur.
Sími 551 3010