Morgunblaðið - 14.05.2008, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. MAÍ 2008 21
UMRÆÐAN
VORIÐ er komið og
bakkalárkandidatar í
líftækni við Háskólann
á Akureyri kynna og
verja lokaverkefni sín
á næstu dögum og vik-
um. Það er óhætt að
segja að rannsóknir líf-
tækninema séu fjöl-
breyttar í ár, en meðal
viðfangsefna má nefna
tegundagreiningu sam-
býlisbaktería í íslensk-
um fléttum, áhrif vaxt-
arþátta á sérhæfingu
stofnfrumna úr fósturvísum músa,
áhrif fiskpeptíða á ósérhæfða
ónæmissvörun í þorsklirfum, sam-
eindalíffræðilega greiningu á sam-
setningu lirfubaktería í þorskeldi,
þróun aðferða til mælinga á PCB
efnum í fiski, áhrif endurnýting-
arkefis með lífhreinsi á vöxt, gæði
og bætibakteríur í bleikjueldi, og
framleiðsla á etanóli úr
pappír með hitakærum
bakteríum, svo nokkur
dæmi séu nefnd. Hag-
nýting var í fyrirrúmi,
líkt og endranær, og
voru mörg verkefnin
unnin í náinni sam-
vinnu með fyr-
irtækjum og stofn-
unum þar sem leitað
var lausna á þekktum
vandamálum. Rann-
sóknir nemenda nýtast
þannig með beinum
hætti til verðmæta-
sköpunar í íslenskum fyrirtækjum.
Meðal samstarsfaðila má nefna Mat-
ís ohf, Náttúrufræðistofnun Íslands,
Lífvísindasetur Læknagarðs við Há-
skóla Íslands, Hólaskóla – Háskól-
ann á Hólum, VGK hönnun, Haf-
rannsóknastofnunina og Fiskey hf.
Eins og ráða má af verkefnaval-
inu kemur líftæknin víða við og hafa
fjölmörg atvinnutækifæri skapast
fyrir fólk menntað á þessu ört vax-
andi sviði. Líftæknin er þverfagleg
grein þar sem saman eru tekin öll
þau fræði er lúta að framleiðslu
lyfja, matvæla, lífvirkra efna og ann-
arra efnasambanda með aðstoð líf-
vera, erfðabreyttra sem nátt-
úrulegra. Líftæknin kemur einnig
við sögu við verndun og hreinsun
umhverfis, en bakteríur og sveppi
má nota með stýrðum hætti til nið-
urbrots spilliefna í náttúrunni. Með-
al helstu fræðilegra stoða líf-
tækninnar mætti því nefna
lífefnafræði, erfðafræði, erfðaverk-
fræði og framleiðslufræði, auk al-
mennra lífvísinda og rekstrargreina.
Megináherslur náms og rann-
sókna í líftækni við Háskólann á Ak-
ureyri eru á sviðum matvælalíftækni
(þ.e. notkun örvera og ensíma þeirra
til verkunar matvæla og framleiðslu
aukefna í matvæli), umhverfis- og
orkulíftækni (niðurbrot lífræns úr-
gangs og nýmyndun orkuríkra
efna), skimunar og framleiðslu líf-
virkra efna og fæðubótarefna úr ís-
lenskri flóru og fánu og sambýlis-
örverum þeirra, líftæknilega þætti
fiskeldis með áherslu á heilbrigði og
fóður, og sameindalíffræðilegar
grunnrannsóknir á íslenskri flóru og
fánu, einkum hvað varðar teg-
undagreiningu á sambýlisörverum
plantna og dýra.
Í náminu öðlast nemendur víð-
tæka þekkingu á hagnýtum lífvís-
indum og þjálfast í beitingu bæði
hefðbundinna og nýstárlegra rann-
sóknaaðferða. Einnig er lögð rík
áhersla á viðskiptagreinar og rekst-
ur líftæknifyrirtækja. Nemendur
öðlast því færni í rannsóknum,
stjórnun og rekstri sem nýtast mun
í krefjandi störfum innan hins ört
vaxandi líftæknigeira, auk þess sem
námið veitir góðan undirbúning
undir framhaldsnám í hagnýtum líf-
vísindum. Verkefnavinna er snar
þáttur í náminu og vinna nemendur
að sjálfstæðum rannsóknaverk-
efnum undir leiðsögn kennara og
annarra sérfræðinga HA og sam-
starfsaðila. Líftækni er því einkar
vænlegur kostur fyrir nemendur
sem áhuga hafa á lífvísindum og
hagnýtingu þeirra til hagsbóta fyrir
íslenskt samfélag.
Oddur Þ. Vilhelmsson segir
frá námi í líftækni við
Háskólann á Akureyri
Oddur Þ. Vilhjálmsson
» Líftæknin kemur
víða við og skapar
fjölmörg atvinnutæki-
færi fyrir fólk menntað
á þessu þverfaglega og
ört vaxandi sviði
Höfundur er dósent í líftækni
við Háskólann á Akureyri.
Spennandi framtíð í líftækni við HA
SÍFELLT nýjar fréttir af kyn-
ferðislegu ofbeldi gegn börnum og
unglingum sjá nú dagsins ljós í fjöl-
miðlum. Því miður virðist þessi teg-
und ofbeldis vera al-
gengari en menn óraði
fyrir. Öllum er ljóst að
andlegar afleiðingar
fyrir fórnarlömbin eru
gríðarlegar og tíðni
sjálfsvíga há í þessum
hópi. Nú á síðustu ár-
um hafa einnig birst
niðurstöður merkra
rannsókna, sem sýna
sterkt samband of-
beldis í æsku og ým-
issa líkamlegra sjúk-
dóma síðar á ævinni.
Má þar nefna aukna
tíðni kransæðasjúkdóma, astma og
langvarandi lungnateppu, þrátt fyr-
ir að tölfræðilega sé tekið tillit til
reykinga sem meðvirkandi orsaka-
valds. Saga um ofbeldi í æsku getur
þannig verið sterkari áhættuþáttur
fyrir lungna-, hjarta- og æða-
sjúkdóma heldur en t.d. hátt kólest-
eról eða ýmir hefðbundnir áhættu-
þættir þessara sjúkdóma.
Skýringarnar eru meðal annars þær
að ofbeldi hefur áhrif á þroska heil-
ans og hormónastarfsemi líkamans.
Á unga aldri geta slíkar breytingar í
hormónabúskap orðið varanlegar og
meðal annars stuðlað að aukinni
tíðni offitu, beinþynn-
ingu, æðakölkunum og
astma auk ýmissa
hegðunar- og lífsstíls-
vandamála. Vert er að
hafa í huga að „lífs-
stíls“ vandamálin eru
þá sköpunarverk ger-
andans og beinlínis
rangt að halda því
fram að „hver sé sinn-
ar gæfu smiður“ þegar
„lífsstíls-“ og hegð-
unarvandamál hrann-
ast upp hjá slíkum ein-
staklingum.
Það er full þörf á fræðilegri og al-
mennri umræðu um þessi mál. Í
tengslum við komu bandaríska
læknisins Vincents Felittis til lands-
ins gefst okkur tækifæri til að halda
málþing sem ber heitið ,,Áföll í
æsku og afleiðingar á heilsu síðar
meir“ þar sem Felitti verður aðal-
fyrirlesari. Dr. Felitti er, ásamt dr.
Robert Anda frá CDC í Atlanta,
upphafsmaður að „The Adverse
Childhood Experience Study“
(ACE) sem hefur hlotið mikla at-
hygli víða um heim. þetta er um-
fangsmesta rannsókn sinnar teg-
undar um samband áfalla í æsku og
þróun heilsufarsvanda á fullorðins-
árum. Málþingið fer fram á ensku
og verður haldið miðvikudaginn 14.
maí 2008 kl. 15.00 í Háskóla Íslands,
Háskólatorgi, stofu HT101. Opið öll-
um. Dr. Felitti verður einnig einn af
aðalfyrirlesurum á alþjóðlegu þingi
samtakanna ,,Blátt áfram“ dagana
15.-16. maí, sem fjallar um forvarnir
gegn kynferðislegu ofbeldi gegn
börnum.
Áföll í æsku
Jóhann Ág. Sigurðsson segir að
áföll í æsku geti verið leiðandi
orsakir sjúkdóma á fullorðins-
árum og ótímabærs dauða
Jóhann Ág. Sigurðsson
» Ofbeldi í æsku getur
verið verið sterkari
áhættuþáttur fyrir
hjarta- og æðasjúkdóm-
um en kólesteról.
Höfundur er prófessor í heimilis-
læknisfræði við Háskóla Íslands
SETNINGIN hér að ofan er ung-
lingamál samtímans, – algengt svar
unglingsins sem fullur eftirsjár spyr
af hverju hann hafi ekki verið varaður
við. Og yfirleitt er svarið það eitt að
hann vildi ekki hlusta,
varnaðarorðin voru
nóg. Við heyrum það
sem við viljum heyra.
Forsætisráðherra
landsins á það sameig-
inlegt með mörgum
unglingnum að skjöpl-
ast í notkun orðtiltækja
þegar hann segir
stjórnarandstöðunni
nær að veifa öngu tré
en röngu! Og hann hef-
ur ítrekað á þessu vori
haldið því fram að eng-
inn hafi nú vitað fyrir
um þá efnahagskreppu sem ríður yfir
heimsbyggðina. Morgunblaðið tekur í
sama streng og spyr með þjósti í
Staksteinum, af hverju sagði Ragnar
Árnason ekki fyrr að stefna Seðla-
bankans væri röng.
Varnaðarorðin voru nóg!
Það rétta er að fjölmargir hag-
fræðingar og stjórnmálamenn í
stjórnarandstöðu vöruðu fyrir tæpu
ári við því að mikil efnahagskreppa
væri á næsta leiti. Við framsókn-
armenn vöruðum við spreð-
unarsömum fjárlögum af þessum
sökum. Og Ragnar Árnason hafði
margoft gagnrýnt peningastefnu
Seðlabankans um langt árabil og það
hafa fleiri gert.
Við framsóknarmenn höfum lagt
fram ítarlegar tillögur
að þjóðarsátt sem
stjórnarliðar hafa ekki
einu sinni fengist til að
ræða í hroka sínum og
yfirlæti.
Íbúðalánunum
að kenna!
Efnahagsumræðan
nú er um mjög margt
einkennileg. Þannig
hafa fulltrúar stjórn-
arflokkanna keppst við
að halda því fram að
ástæða skuldasöfnunar-
innar sé fyrst og fremst vegna ríf-
legra íbúðalána. Staðreyndin er að
hin misheppnaða stefna okkar í pen-
ingamálum vegur þar miklu þyngra.
Með hávaxtastefnu Seðlabankans
hefur raunveruleg verðbólga und-
anfarinna ára verið niðurgreidd með
hækkandi gengi. Þar með látum við
útflutningsatvinnuvegum eftir að
greiða niður óhófsneyslu og ýtum um
leið undir skuldasöfnun. Meðan allir
voru þess meðvitaðir að hér væri
gengi krónunnar óeðlilega hátt ýtti
það undir margskonar eyðslu og vax-
andi viðskiptahalla. Það eitt er miklu
meiri orsök þeirra vandræða sem
þjóðin stendur nú frammi fyrir held-
ur en ákvörðunin um 90% húsnæð-
islán ein og sér.
Tilfellið er líka að þegar sú ákvörð-
un var tekin stóðu allir stjórn-
málaflokkar saman um að þetta væri
rétt skref. Og frá greiningardeildum
og hagfræðingum heyrðist tæpast
gagnrýni. Það sama er ekki hægt að
segja um peningamálastefnu Seðla-
bankans eða hið algera andvaraleysi
núverandi stjórnarflokka gagnvart
vandanum. Nú á vormánuðum standa
þau Ingibjörg Sólrún og Geir Haarde
ráðþrota gagnvart ástandinu og
minna helst á forstokkaða unglinga
sem segja í forundran:
Af hverju var ekki sagt mér?!
„Af hverju var ekki sagt mér?!“
Bjarni Harðarson skrifar
um efnahagsmál » Forsætisráðherra …
hefur ítrekað á
þessu vori haldið því
fram að enginn hafi nú
vitað fyrir um þá efna-
hagskreppu sem ríður
yfir heimsbyggðina …
Bjarni Harðarson
Höfundur er alþingismaður.
ÉG VAR á þeirri skoðun að nauð-
synlegt væri að tvöfalda Suður-
landsveginn frá Reykjavík austur
að Selfossi og skrifaði
undir áskorun þess
efnis. Við nánari íhug-
un og eftir að hafa
skoðað rök Vegagerð-
ar Ríkisins og Rögn-
valdar Jónssonar
verkfræðings (sjá m.a.
Morgunblaðið 6/1 ’08)
tel ég það ekki vera
tímabært. Þessi
hörmulegu slys sem
hafa orðið á und-
anförnum árum eru
fyrst og fremst vegna
þess að umferð í gagn-
stæðar áttir er ekki
aðskilin, vegna þess að
ökumenn eru aka ekki
eftir aðstæðum, eru í
annarlegu ástandi, eða
eru að framkvæma
einhverjar æfingar
eins og að draga bíla
upp á veg eftir út-
afakstur í engu
skyggni, þvert á um-
ferð.
Ég hef ekið daglega
milli Þorlákshafnar og
Reykjavíkur síðast-
liðin sjö ár og er þá að-
allega á ferðinni á ann-
atímum morgna og
síðdegis. Vandamálið í umferðinni á
þessum tímum er ekki fjöldi bíla
heldur að ekið er á misjöfnum
hraða. Trukkar eru á 80-90 km/klst
og síðan einstaklingar sem aka á
hraða allt niður í 50 km/klst. Þessir
síðarnefndu er að mínu mati hættu-
legasti aðilinn í umferðinni og stór-
auka þörfina á framúrakstri. Mögu-
leikar til að taka framúr með
sæmilegu móti á vegarkaflanum,
sem ég þekki best, þ.e. frá Rauða-
vatni að Þorlákshafnarvegi, eru
ekki margir, aðeins fimm og ekki
nema einn góður. Fyrsti kaflinn,
talinn frá Rauðavatni, er örstuttur
kafli rétt austan við Rauðhóla, ann-
ar er þegar komið er yfir Hólmsá,
þriðji er upp Lögbergsbrekku þar
sem vegurinn er tveir+einn, en ekki
aðskilinn og alltaf von á bíl sem er
að taka fram úr á vesturleið. Fjórði
kaflinn er á Sandskeiði og sá fimmti
þegar komið er í brekkuna ofan við
Litlu kaffistofuna, en þar erum við
komin í tvo+einn aðskilinn veg.
Með því að fara í tvo+einn veg með
aðskildar akstursstefnur er búið að
tryggja að innan skamms sé hægt
að taka framúr hægfara bílum án
þess að eiga von á einhverjum á
móti.
Reynsla mín af þessum nýja 2+1
aðskilda vegarkafla í Svínahrauni er
mjög góð og mislægu
gatnamótin, Suður-
landsvegur/Þorláks-
hafnarvegur, sem
Vegagerðin var
„neydd“ til að fram-
kvæma, leika þar stórt
öryggisatriði. Hins-
vegar vita allir sem
keyra þennan veg dag-
lega að tilraunaveg-
urinn í Svínahrauninu
er allt of mjór. Nýlegt
dæmi þegar smávægi-
legt umferðaróhapp
varð efst í Draugahlíð-
arbrekkunni á vest-
urleið sýnir að það er
erfitt að hleypa umferð
framhjá þar sem veg-
axlir eru gott sem eng-
ar.
Tveir+einn vegur
með aðskilnaði milli
umferðarátta uppfyllir
öryggi okkar gagnvart
umferð á móti, eykur
öryggi við fram-
úrakstur og fjárhags-
lega gefur þessi leið
möguleika á því að
leggja fleiri kílómetra
á skemmri tíma heldur
en að fara lúxusleiðina
með 2+2 vegi. Miðað við núverandi
umferðarþunga og það sem er fyr-
irsjáanlegt á næstu árum tel að ég
við eigum að leggja áherslu á 2+1
vegakerfið á Suður- og Vesturlands-
vegi og fá þannig sem mest öryggi
fyrir fjármagnið.
Ef tekið er mið af framkvæmda-
hraða á lagningu Reykjanesbrautar
þá mun lagning lúxusbrautar um
Suðurlandsveg taka á annan áratug
með þeim slysförum og mann-
fórnum sem á framkvæmdatím-
anum verða. Tvöföldun Suðurlands-
vegar mun draga til sín mikið
fjármagn sem mun hafa áhrif á aðr-
ar brýnar vegaframkvæmdir til
aukins umferðaröryggis.
Umræðan um hvort eigi að fara í
2+1 eða 2+2 veg einkennist of mik-
ið af tilfinningum, og því miður falla
margir stjórnmála- og sveit-
arstjórnarmenn í þá gryfju, en ekki
af því hver raunveruleg þörf er.
Er tímabært
að tvöfalda
Suðurlandsveg?
Guðmundur Oddgeirsson
skrifar um vegabætur
á Suðurlandsvegi
» Ákvörðun
um það
hvort eigi að
fara með Suður-
landsveginn í
2+2 eða 2+1
veg á að taka
samkvæmt stað-
reyndum en
ekki tilfinn-
ingum.
Guðmundur
Oddgeirsson
Höfundur býr í Þorlákshöfn og er
áhugamaður um umferðaröryggi.