Morgunblaðið - 08.08.2008, Blaðsíða 22

22 FÖSTUDAGUR 8. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAU gleðitíðindi hafa
nú borist að allt orkuöfl-
unarsvæði fyrir hugs-
anlegt álver á Bakka við
Húsavík fari í heildar-
umhverfismat. Nú er
því von um að Gjástykki
verði bjargað og Þeista-
reykjum, sem þessi
grein fjallar um, en hún
var skrifuð áður en
framangreind ákvörðun
var tekin, en stendur
samt enn fyrir sínu.
I.
Fyrir utan einn feg-
ursta stað sem ég hef
augum litið og margoft
heimsótt, Hafrahvammagljúfur, eru
Þeistareykir ofarlega á perlubandinu
sem við hjónin höfum bætt á þau
fjörutíu og fimm ár sem við höfum
flakkað um öræfi landsins. Þessi nátt-
úruperla er ekki stór en skín þeim
mun skærar. Það er náttúrulaus mað-
ur sem ekki verður fyrir hughrifum í
návist hennar. Við komum þar síðast
fyrir þremur árum frá Húsavík á leið
til Mývatns. Nú var hún Snorrabúð
stekkur, vinnuskúrar, vélar og verk-
fræðingaumrót um allt. Við höfðum
oft gist í skálanum í dásemdarkyrrð
þessarar einstöku vinjar í „eyðimörk-
inni“. Nú treystum við okkur ekki til
að dvelja en ég skrifaði ádrepu í
gestabókina þar um heimsku okkar
núlifandi Íslendinga, sem tökum ekki
tillit til þeirrar náttúru, sem barna-,
barnabarna-, barnabarnabarnabörn
(o.s.frv.) okkar eiga rétt á að njóta, en
við eyðileggjum fyrir stundarhags-
muni. Þetta var nýtt fyrir mér, því að
áður hafði ég alltaf burðast við að
skrifa ljóð í bókina, svo heillaður var
ég af þessum undursamlega stað með
rjúkandi heitan smálæk, sem nærði
nágrennið, skærgrænt grasið engu
öðru líkt og hvissandi smáhveri.
II.
Árið 2006 skrifaði ég grein í þetta
blað undir fyrirsögninni: „Þjóð-
aratkvæði um Fljótsdalsvirkjun“.
Það var mitt framlag,
því ég hef hvorki yfir
dýnamíti né jarðýtum
að ráða, hvað þá doll-
urum, bara penna, sem
ég tel þrátt fyrir allt að
„dropi steininn“. Þess
vegna hvet ég alla til að
beita þessu „vopni“
meðan árnar renna, því
orð eru dýr.
Vegna bakveiki gekk
ég á hækjum síðasta
sinn í Kringilsána fyrir
„Nóaflóðið“. Um hugs-
anir mínar bundnar
náttúrunni orti ég
„ljóð“ sem ég þorði ekki
að birta, en skrifaði
þess í stað grein undir
fyrirsögninni „Synda-
flóðið“. Upphafsorðin
eru svona: „Uppáhalds-
hálendið mitt er horfið. Hreindýrin
flúin, fuglakvak þagnað og gæsin
missir flug. Litlu fossarnir fögru í
Kringilsá gráta. Töfrafoss nær ekki
að hugga þá. Ekki heldur mig sem
kvaddi Kringilsána hinsta sinni í
haust. Þar get ég ekki lengur setið
með þriggja jökla sýn af Sauða-
hnjúkum með Herðubreið í fjarska
og beinlínis heyrt þögnina sem um-
vefur mann hugarró.“
III.
Ég get talað um þessi mál af
reynslu, enda Austfirðingur. Til þess
að geta borið um eyðileggingu stjórn-
valda fórum við hjón í fyrra á Reyð-
arfjörð, sem í barnsminni í sveit í
Breiðdal var svo fallegur og „kyrr“,
þar sem fjöllin pössuðu upp á lygnan
fjörðinn og íbúana. Nú fannst mér ég
komin í herstöð með óhugnanlegum
háloftamöstrum sem klufu fjarð-
arbotninn. Við forðuðum okkur hið
fyrsta og keyptum ekki einu sinni
pylsur eins og við ætluðum að gera!
Eftir á að hyggja langar mig til að
spyrja, hve margir hafi flutt í fjörðinn
í atvinnuleit og þá hvaðan?
IV.
Við hjónin erum núna á fjórðu ferð
okkar á eigin vegum um lönd og
strönd, eyðibyggðir, öræfi og jökla
landsins. Við tökum tjaldið okkar eins
og notað var í síðasta stríði, vikuvistir
og erum farin út í buskann, látum
veður og vinda ráða för. Þess vegna
getum við borið um að hver þuml-
ungur, ekki ferkílómetri, sem yfirvöld
taka frá okkur og niðjum okkar undir
álver, er í raun þjóðarsmán. Álæðið
og virkjanabrjálæðið er með þeim en-
demum að stjórnmálamenn stilla svo-
kallaðri „landsbyggð“ upp eins og
sjálfstæðu ríki gagnvart „höfuðborg-
arsvæðinu“ og auka þannig á tog-
streitu og bjánalegan ríg – allt út á
ímynduð atkvæði. Erum við ekki öll
Íslendingar sem búum fá og smá í
sama landi sem heitir Ísland?
V.
Ég var fyrir margt löngu íþrótta-
þjálfari um nokkurra mánaða skeið á
Húsavík, í Mývatnssveit og á Greni-
vík og ferðaðist á milli með mjólk-
urbílnum. Vann í fiskvinnslu og upp-
skipun milli æfinga. Á þessum
stöðum kynntist ég undantekning-
arlaust bjartsýnu, atorkusömu, æðru-
lausu og glaðværu fólki. Aldrei hefði
mér komið í hug að þetta fólk, ég segi
náttúrufólk, ætti sér sjálft þann
draum, eða fyrir afkomendur sína, að
vera innilokað á háværum og meng-
andi vinnustað með grímu fyrir and-
liti til að erlendir orkuþjófar græddu
á þeim fyrir heimskupör ráðamanna.
Ég get bara ekki trúað því. Til hvers
er þá unnið, kæru vinir á Húsavík?
Þið getið svo hæglega bjargað ykkur
sjálfir, eins og t.d. blómleg ferðaþjón-
usta ber vott um. Hvernig er það ann-
ars, er einhver atvinnulaus á Húsa-
vík? Ætlið þið kannski bændum eða
fólki í nágrannabyggðarlögum að
taka sig upp og vinna þau verk sem
þið sjálf hunsið.
VI.
Á efri árum skrifar maður í þakk-
lætisskyni um þá sem manni hefur
þótt vænt um. Ég vona að það verði
ekki hlutskipti mitt að þurfa aftur og
aftur að skrifa eftirmæli um landið
okkar, sem stjórnvöld hægt og bít-
andi murka lífið úr „án takmarks og
tilgangs“.
Þyrmum Þeistareykjum
Björn Þ. Guðmunds-
son skrifar um
náttúru Íslands
»Nú er því
von um að
Gjástykki verði
bjargað og
Þeistareykjum.
Björn Þ Guðmundsson
Höfundur er prófessor emeritus við
Háskóla Íslands og öræfavinur.
Alþingismaður
nokkur sagði mér, að
í hann hefði verið
hringt um daginn
vegna almennrar
skoðanakönnunar og
hann spurður, hvort
rétt hefði verið að
vísa manni nokkrum
héðan til Ítalíu. Hann
spurði: Má ræða mál-
ið? Nei, hann átti að
svara já eða nei.
Þannig vilja margir
hafa það að leyfa að-
eins tvo kosti til um-
ræðu og afgreiðslu.
Hér verður þvert á
móti athugað, hvort
leita megi álits þjóð-
arinnar um stöðu Ís-
lands í Evrópu með
raðvali. Eins og lesendum Morg-
unblaðsins má vera kunnugt, má
með því móti meta rökvíslega af-
stöðu til fleiri en tveggja kosta.
Í áliti alþingisnefndar í fyrra var
það rætt af stillingu, að líf gæti ver-
ið utan Evrópska efnahagssvæð-
isins og Evrópusambandsins. Þetta
kom fram á aðalfundi Heimssýnar í
tali tveggja nefndarmanna, Illuga
Gunnarssonar og Katrínar Jak-
obsdóttur. Ég segi af stillingu, því
að lengst af hefur verið fjallað um
aðild Íslands að Evrópska efna-
hagssvæðinu af þeim trúboðshita,
sem fylgdi tali utanríkisráðherrans,
þegar tekist var á um aðildina. Þá
er það góðs viti um rökræður, þótt
þess gæti lítið í fjölmiðlum, að í
nefnd stjórnar ríkisins um stöðu Ís-
lands, sem nú er að störfum, er Ill-
ugi Gunnarsson enn og raunar í
forystu ásamt manni úr Brüssel-
fylkingunni.
Hér raða ég kostum um stöðu Ís-
lands eftir fjarlægð þeirra frá vilja
ráðastéttarinnar. Þá verður fyrstur
sá kostur, að Ísland hafi samskipti
við Evrópusambandið samkvæmt
EFTA-samningnum; það gerist
með því að segja EES-samningnum
upp. Um það eru skýr ákvæði, að
þá taka EFTA-ákvæði gildi. (Það
verður síðan viðfangsefni stjórn-
valda að móta samskiptin á þeim
grundvelli).
Annar kostur væri að halda
EES-samningnum. Þar gætu raun-
ar verið tvö sjónarhorn, annars
vegar það, að hann verði takmark-
aður við fjórskilyrðin. Hitt sjón-
arhornið væri að eyða sem mestu af
því, sem greinir að Ísland og Evr-
ópusambandið; þetta er vitaskuld
sjónarhorn ráðastéttarinnar, sem
hefur um áratugi unnið að slíkri að-
lögun til þess svo að geta lagt aðild
að Evrópusambandinu fyrir þjóðina
með þeim orðum, að munurinn sé
nánast enginn. Hér má nýjast vísa í
orð viðskiptaráðherra, að ekki eigi
að leggja aðild fyrir
þjóðina, fyrr en um
hana geti orðið býsna
breið samstaða.
Þriðji kosturinn væri
að sækja um aðild með
skilyrðum um forræði
auðlinda til lands og
sjávar; það má hafa á
fleiri stigum, og þar
koma sér vel eig-
inleikar raðvals, að það
truflar ekki máls-
meðferð, þótt lögð séu
fram sex-sjö afbrigði.
Fjórði kosturinn væri
að sækja um aðild án
skilyrða.
Ráðamenn hafa lagt
mál fyrir þjóðina til at-
kvæðagreiðslu annars
vegar í máli, sem
flokkarnir voru í vand-
ræðum með, þar sem
skoðanir voru sterkar
og þvert á flokka,
nefnilega heimild til
sölu áfengis, og hins vegar þegar
það hefur styrkt málstaðinn að fá
fram einróma stuðning, nefnilega
við stofnun lýðveldis. Nýleg eru tvö
dæmi, þar sem ráðamenn lögðu mál
fyrir með aðeins tveimur af-
brigðum, þótt þau væru vissulega
þannig vaxin, að minnst þrjú af-
brigði áttu við. Annað var almenn
atkvæðagreiðsla í Reykjavík um
flugvöll, en hitt tengdist stækkun
álversins í Straumsvík. Þar var leit-
að afstöðu um breytingu á deili-
skipulagi, sem gaf færi á stækkun
álversins, án þess að lagt væri fyr-
ir, hvort stækka ætti álverið. Mikils
háttar maður í Hafnarfirði kom
fram sem andstæðingur stækkunar,
en studdi breytinguna á deiliskipu-
lagi. Það gat hann ekki tjáð í at-
kvæðagreiðslunni, en með raðvali
var einfalt að hafa kostina þrjá, og
þá hefði hann getað tjáð sig í at-
kvæði í samræmi við orð sín.
Sem stendur er það kjarni máls-
ins um stöðu Íslands, hvernig
stjórn ríkisins, í hinum ýmsu ráðu-
neytum, mótar lög landsins til að
eyða fyrirstöðu við aðildarstefnu,
eins og hefur verið markmið ráð-
astéttarinnar í hálfa öld. Sem
stendur vinna verslunarkeðjur
meginlandsins að því að auka svig-
rúm sitt í Evrópusambandinu og
veikja samtök bænda. Hér er ein-
mitt til umfjöllunar lagafrumvarp,
sem gefur íslenskum versl-
unarkeðjum færi á að ryðja úr hill-
um sínum íslenskum afurðum.
Frumvarpið á upptök sín í Brüssel.
Umræða um þjóðaratkvæða-
greiðslu, eins og hún hefur verið,
beinir athyglinni frá slíku starfi
ráðastéttarinnar. Öðru máli gegndi,
ef umræðan yrði um raðval sex-sjö
kosta um stöðu Íslands. Þá yrði
hún með þeirri breidd, sem efni
standa til.
Skoðanakönnun
um stöðu Íslands
Björn S. Stefánsson
skrifar um aðild Ís-
lands að Evrópska
efnahagssvæðinu
Björn S. Stefánsson
»Með raðvali
má taka
fyrir fleiri kosti
en að vera með
eða móti aðild
Íslands að
Evrópusam-
bandinu.
Höfundur veitir
Lýðræðissetrinu forstöðu.
DAPURLEGAR af-
leiðingar þess að ekki
fór fram heildstætt
mat á umhverfisáhrif-
um deiliskipulags
Helgafellsvegar blasa
nú við vegfarendum
um Álafosskvos.
Varmársamtökin hafa
lengi beitt sér fyrir
heildstæðu umhverf-
ismati á öllum þeim framkvæmdum
sem tengibrautin við Varmá fæðir af
sér. Ef bæjaryfirvöld í Mosfellsbæ
hefðu brotið odd af oflæti sínu og
hlustað á rök samtakanna hefði nú-
verandi lega tengibrautarinnar aldr-
ei komið til álita. Bentu samtökin
m.a. á að ekki væri nægilegt land-
rými í Kvosinni fyrir svo umfangs-
mikla vegagerð. Niðurstaða okkar
er sú að hægt hefði verið að koma í
veg fyrir dýrkeypt skipulagsmistök í
Álafosskvos ef fram hefði farið
heildstætt mat á umhverfisáhrifum.
Í dag er búið að þröngva tengi-
brautinni yfir annan vegarhelming
Álafossvegar þannig að aðeins er
hægt að aka til og frá Kvosinni eftir
einni akrein. Auk þess að skapa
slysahættu er ástand vegarins með
öllu óviðunandi.
Nú eftir á eru arkitektar að leita
leiða út úr skipulagsvandanum sem
bæjaryfirvöld hefðu getað sparað
sér með því að meta heildaráhrif
skipulagsins fyrirfram.
Frá upphafi skipu-
lagsferlis hafnaði Mos-
fellsbær óskum íbúa og
Umhverfisstofnunar
um að vinna deiliskipu-
lag Álafosskvosar sam-
hliða deiliskipulagi
Helgafellsvegar. Í dag
stendur íbúum til boða
vegtenging inni í Kvos-
inni sem þó er bein af-
leiðing af deiliskipulagi
tengibrautarinnar.
Ljóst er að ekkert
pláss er fyrir gatnamót inni í Kvos-
inni. Samt sem áður telja fram-
kvæmdaaðilar að engin önnur leið sé
fær sem þýðir að íbúar áttu frá upp-
hafi ekki annað val en að sætta sig
við ódáminn sem nú liggur á teikni-
borði „fagaðila“.
Úrskurður Þórunnar Sveinbjarn-
ardóttur umhverfisráðherra, þess
efnis að fram fari heildstætt mat á
umhverfisáhrifum framkvæmda í
tengslum við álver á Bakka, er í ljósi
þessara vinnubragða mikið fagn-
aðarefni. Ráðherra er að virkja
ákvæði í íslenskum lögum sem fyrir
löngu hefði átt að vera sjálfsagður
þáttur í undirbúningi framkvæmda
á Íslandi. Hefði ákvæðinu verið beitt
eins og til er ætlast í evrópskri um-
hverfislöggjöf hefði á umliðnum ár-
um mátt afstýra óafturkræfum um-
hverfisspjöllum víða um land.
En eins og fram hefur komið í
fjölmiðlum er djúpt á vilja margra
þingmanna til að stuðla að raun-
verulegum umbótum í umhverfis- og
skipulagsmálum. Í stað þess að
styðja viðleitni umhverfisráðherra
til að innleiða löngu tímabær vinnu-
brögð við undirbúning framkvæmda
bítast stjórnmálamenn um atkvæði
Húsvíkinga. Er það þingmönnum
sæmandi að tala til þjóðarinnar eins
og að umhverfisráðherra hafi gert
mistök með því að fara að lögum?
Ljóst er að áhrif framkvæmda í
Mosfellsbæ eru af annarri stærð-
argráðu en á Húsavík. Engu að síð-
ur gilda sömu reglur um undirbún-
inginn, þ.e. að afleiðingar
skipulagstillagna liggi ljósar fyrir
áður en ráðist er í framkvæmdir.
Með heildstæðu umhverfismati
hefði mátt forða Mosfellsbæ frá
vandræðalegum eftiráreddingum.
Ég lít á úrskurð ráðherra sem við-
leitni til að forðast slík mistök í
framtíðinni og hvet þingmenn til að
standa ekki í vegi fyrir því að sjálft
ríkisvaldið framfylgi lögum á Ís-
landi.
Sigrún Pálsdóttir
skrifar um um-
hverfismál
»… hægt hefði verið
að koma í veg fyrir
dýrkeypt skipulagsm-
istök í Álafosskvos ef
fram hefði farið heild-
stætt mat á umhverfis-
áhrifum.
Sigrún Pálsdóttir
Höfundur er stjórnarmaður
í Varmársamtökunum.
Heildstætt umhverfismat í stað
dýrkeyptra eftiráreddinga
Fjarkennsla – innritun
Fjarkennsla VMA býður nám með tölvusamskiptum til meðal
annars stúdentsprófs og meistarastigs. Boðið er upp á
tæplega 200 áfanga á framhaldsskólastigi. Innritun er hafin
og nánari upplýsingar eru á vefsíðum skólans.
Vefslóð: http://www.vma.is/fjarkennsla
Innritun lýkur 17. ágúst.
Kennslustjóri fjarkennslu.
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111