Fréttablaðið - 18.04.2009, Blaðsíða 23

Fréttablaðið - 18.04.2009, Blaðsíða 23
LAUGARDAGUR 18. apríl 2009 23 UMRÆÐAN Jóhann J. Ólafsson skrifar um stjórnar- skrána Háværar kröfur eru um það hér á landi að endurskoða Stjórn- arskrá Íslands. Þess- ar kröfur mögnuðust um allan helming við bankahrunið. Menn gerðu sér ljóst að hrun fjármála- og efnahags- kerfis jafn þróaðs ríkis og Ísland er orðið, er ekki neinn einangrað- ur atburður, heldur á hann rætur og orsakir vítt og breitt í þjóðfé- laginu. Orsakanna er að leita í miklu sið- rofi, sem hefur myndast á löngum tíma og ágerst. Menn gera kröfu um algjöra nýsköpun þjóðfélags- ins. Nýtt Ísland, þar sem gallar fortíðarinnar verði sniðnir af og látnir róa. Það er því ekki óeðlilegt að mönnum verði litið til grundvall- ar stjórnskipunar landsins, Stjórn- arskrárinnar, og spyrji hvað megi betur fara. Sérstaklega stöðvast athugunin við þrískiptingu rík- isvaldsins, þ.e. löggjafarvaldsins (Alþingi), framkvæmdarvalds- ins (ríkisstjórn) og dómsvaldsins (dómstólarnir). Brengluð valdahlutföll Vegna þingræðisreglunnar hafa valdahlutföll milli þessara þriggja þátta ríkisvaldsins brenglast og framkvæmdarvaldið orðið lang sterkast og ber nú ægishjálm yfir hinum tveimur þáttunum. Það sem þessu veldur er í fyrsta lagi að samkvæmt þingræðisreglunni getur Alþingi fellt hvaða ríkis- stjórn sem einfaldur meirihluti þess ákveður og í öðru lagi geta ráðherrar verið þingmenn og setið á Alþingi. Afleið- ing þessa tvenns er sú að fyrst er myndaður meirihluti þingmanna á Alþingi, sem mynd- ar ríkisstjórn og ver hana falli. Á þennan hátt renna löggjafar- og framkvæmdarvald, Alþingi og ríkisstjórn saman, þar sem hið síðastnefnda er ráðandi aðilinn. Þingræðisreglan hefur þann sögulega bakgrunn erlendis að takmarka vald konungs. Í Evrópu voru einvaldskonungar og til að takmarka vald þeirra voru mynd- uð þing. Þessi þing komu þingræð- isreglunni á svo að konungarnir, sem voru yfirmenn framkvæmd- arvaldsins gátu ekki skipað ráð- herra eða ríkisstjórn í andstöðu við þjóðþingið. Þegar Hannes Hafstein varð fyrsti ráðherra á Íslandi 1904, innleiddi hann þingræðisregluna enda var danskur konunugur yfir Íslandi. Framkvæmdarvaldið takmarkar vald löggjafans Í Bandaríkjunum var aldrei tekið upp þingræði. Þeir höfðu brotist undan yfirráðum enska konungs- ins með hervaldi, svo þingræðið var óþarft þar. Í staðinn er forset- inn (í stað erfðakonungs) valinn af þjóðinni í almennri kosningu. Þar sem við Íslendingar höfum ekki erfðakonung frekar en Bandaríkamenn þarf Alþingi ekki að takmarka vald forsætisráð- herrans. Í rauninni hefur þetta algjörlega snúist við hér á landi. Framkvæmdarvaldið takmark- ar vald löggjafans, sem er orðin afgreiðslustofnun. Aðeins laga- frumvörp ríkisstjórnarinnar kom- ast í gegn um þingið með örfáum undantekningum. Allflest frum- vörp eiga uppruna sinn hjá ríkis- stjórninni, sem er farin að virka sem „neðri deild þingsins“, eða þingið sem „efri deild ríkissjórn- arinnar“. Sumir hafa lagt til að við förum bandarísku leiðina og kjósum for- seta beinni kosningu, hann til- nefni síðan sjálfur ráðherra sína án atbeina þingsins og sé jafn- framt forsætisráðherra landsins. Með þessari aðferð myndu velj- ast mjög sterkir og fyrirferðar- miklir forystumenn, en misbrestir gætu einnig orðið miklir. Áhættan eykst. Meiri valddreifing Á Íslandi er ríkjandi hefð fyrir meiri valddreifingu. Hugsa mætti sér að ríkisstjórnin öll yrði kosin beinni kosningu. Þá myndi maður bjóða sig fram sem forsætisráð- herra. Hann myndi einnig bjóða fram meðráðherra sína, sem yrðu þá kosnir með honum. Með þess- ari aðferð myndu kjósendur fá að vita hverjir yrðu ráðherrar og hver stefna ríkisstjórnarinnar yrði eftir kosningar. Sá sem keppti við hann um hylli kjósenda til að verða forsætisráð- herra yrði á sama hátt að sýna hverja meðráðherra hann velur. Þetta fyrirkomulag veitir kjósend- um miklu betri sýn á það hverja þeir eru að kjósa og hvaða stefnu þeir, sem ná kjöri, munu fylgja fram eftir kosningar. Ekki er ólíklegt að sá sem vill láta kjósa sig forsætisráðherra myndi taka mið af pólitískri sam- setningu Alþingis við val samráð- herraefna sinna í þeim tilgangi að ná betra samstarfi við þingið. Þá er spurning hvort kosning Alþing- is og ríkisstjórnar eigi að fara fram á sama tíma eða mismun- andi tímum? Ráðherrar mættu ekki sitja á Alþingi jafnframt og ef alþing- ismenn yrðu kosnir yrðu þeir að segja af sér þingmennsku. Löggjafinn yrði miklu óháðara framkvæmdarvaldinu og öfugt. Alþingi myndi stjórna með laga- setningu og væri miklu sjálfstæð- ara til að krefja ríkissjórnina, framkvæmdarvaldið, upplýsinga um hvernig það framkvæmir fyr- ir mæli og stefnu Alþingis eða lög- gjafarvaldsins. Til þess að þingræðisreglan hyrfi ekki algjörlega mætti setja það ákvæði í stjórnarskrá að Alþingi gæti vikið ríkisstjórn frá með t.d. 2/3 hluta atkvæða og látið kjósa nýja ríkisstjórn. Líklegra yrði að Alþingi myndi sitja út kjör- tímabilið og einnig ríkisstjórn- in þar sem kjör þeirra yrðu ekki háð hvert öðru. Meiri festa yrði í stjórnarfarinu. Meiri samkskipti yrðu á milli Alþingis og ríkisstjórnar þar sem störf beggja byggðist á meiri sam- skiptum sjálfstæðari aðila en áður. Verkaskipting yrði ákveðnari og hreinni. Umboð eflist Menn segja oft að Alþingi sé æðsta valdastofnun landsins. Vissulega hefur það með löggjafarvaldinu mikil völd. Ekki má þó gleyma því að Alþingi þiggur völd sín frá kjós- endum. Þar sem valddreifing ríkir er ekki hollt að leggja allt of mikla áherslu á hver sé valdamestur, heldur stefna meira að jafnræði og góðum samskiptum. Þar sem ríkisstjórnin væri kosin beinni kosningu af þjóðinni, eflist umboð hennar. Samþykki ráðherra ásamt sam- þykki forseta Íslands veitir lögum frá Alþingi lagagildi eins og nú er. Til þess að styrkja framkvæmd- arvaldið til jafnvægis væri rétt að veita ráðherra einum heimild til að fresta undirskrift sinni og senda lög aftur til Alþingis til endurskoð- unar. Alþingi gæti þá endurskoð- að lögin og samþykkt þau aftur með auknum meirihluta, eða hætt við lagasetninguna. Einnig gæti Alþingi samþykkt lögin aftur með breytingum. Þar sem aukinn meirihluti Alþingis væri fyrir lögunum yrði ráðherra skylt að samþykkja þau í seinna skiptið. Forseti Íslands einn hefði áfram heimild til að vísa lögum til þjóðaratkvæðagreiðslu eins og nú er í 26. gr. stjórnar- skrárinnar. Þessi regla myndi auka vandvirkni í allri lagasetningu og öryggi gagnvart landsmönnum. Meira jafnræði Með þessum breytingum yrði komið á meira jafnræði með tveim- ur þjóðkjörnum valdastofnunum þjóðfélagsins, löggjafarvaldi og framkvæmdarvaldi. Þessar valda- stofnanir þyrftu að vinna meira og betur saman og ná samkomulagi. Það þýðir meiri umræður fyrir opnum tjöldum, meira gagnsæi, svo að almenningur gæti betur fylgst með atburðarásinni. Þessar hugmyndir sem bornar eru fram til skoðanaskipta má ekki líta á sem endanlegar, heldur ein- ungis tilraun til að örva umræðu um endurbætur á stjórnskipun- inni. Höfundur er stórkaupmaður. Stjórnarskrá Íslands Hugsa mætti sér að ríkisstjórn- in öll yrði kosin beinni kosn- ingu. Þá myndi maður bjóða sig fram sem forsætisráðherra. Hann myndi einnig bjóða fram meðráðherra sína, sem yrðu þá kosnir með honum. JÓHANN J. ÓLAFSSON Pantaðu ráðgjöf á landsbankinn.is, í útibúinu þínu eða í síma 410 4000
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.