Morgunblaðið - 06.09.2008, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 2008 17
MENNING
Endalaust heyrir maður fólkþrefa um það hvaða tónlistsé merkilegri en önnur –
jafnvel æðri. Erfiðara reynist þó
þrösurunum að festa fingur á það
hvar skilur á milli feigs og ófeigs í
þeim efnum. „Klassísk tónlist er
æðri dægurtónlist.“ Þetta lærði
maður vissulega í tónlistarskóla, og
undrar kannski engan. Klassísk tón-
list krefst gríðarlegs aga og æfinga
og kunnáttu á ýmsum þáttum tón-
listarinnar. Það á auðvitað líka við
um það að semja tónlist sem byggð
er á klassískum grunni.
En hvað er það sem gerir tónlist
góða? Við því hef ég ekkert einfalt
svar, en veit þó, að einn stærsti þátt-
urinn í því að hvers konar tónlist
geti talist sígild er sá að fólk vilji
heyra hana aftur og aftur – ekki
bara í mánuð, þrjá mánuði eða ár,
heldur yfir enn lengri tíma. Það er
til dæmis sérstakt gleðiefni að Árni
Heimir Ingólfsson, nýskipaður tón-
listarstjóri Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands, skuli hafa raðað á eina tón-
leika, nú 26. september, sex
íslenskum verkum, sem ég veit með
vissu að marga langar að heyra, og
vildu gjarnan hafa heyrt mun oftar.
Þau eru einfaldlega góð. Það hefur
sárvantað í dagskrá Sinfó til þessa
að skapa „repertoire“ okkar bestu
verka. Allt of oft hefur maður þurft
að una við það að heyra góð íslensk
verk aðeins einu sinni.
  
Öðru máli gegnir um aðrar teg-undir tónlistar, sérstaklega
þær sem geta lifað góðu lífi og notið
vinsælda í gegnum miðla eins og
geisladiskinn, útvarp og rafræna
miðla. Þau tónverk sem í daglegu
tali kallast „lög“ lifa annars konar
lífi og eiga annars konar möguleika
á vinsældum. Um alla tónlist gildir
þó, að flest deyr, hverfur í gleymsku
– enginn nennir að hlusta á hana til
langframa, árum og öldum saman.
Ef mælikvarðinn „góð“ á við um tón-
list sem fólk vill heyra aftur og aftur
og aftur, er þá nokkuð ósanngjarnt
að segja að sú sem við gleymum
fljótt og höfum ekki áhuga á að rifja
upp sé „vond“? Hvaða aðra mæli-
kvarða ættum við annars að nota?
Vissulega fer mikill tími, dýr
menntun og umfangsmikil þekking í
það að semja tónverk í þeim flokki
sem sumir vilja kalla „æðri“. Það
eitt og sér getur þó aldrei gar-
anterað „gæði“. Tónlist verður ein-
faldlega að hafa í sér einhvers lags
innblásinn skáldskap til þess að fólk
vilji hlusta, til þess að hún verði sí-
gild – og góð. Þar á öll tónlist jafna
möguleika. Að tala um æðra og
óæðra út frá mismunandi undirbún-
ingi og menntun þeirra sem semja
tónlistina er tímaskekkja og í raun
þankagangur sem hefur ekki hingað
til verið varinn með viðunandi rök-
um.
  
Ég sé ekki eðlismun á því hlusta áElísabetu Schwarzkopf syngja
Frühlingsglaube og Buddy Guy
syngja Done Got Old, hvort tveggja
svalar sömu þörf fyrir endurtekna
músíkupplifun og nautninni sem
fylgir því að hlusta á góða músík.
Hvort er þá æðra hinu?
Hver getur fullyrt að Sinfónía nr.
6 eftir Carl Czerny sé „betri“ músík
en Leyndarmál eftir Þóri Bald-
ursson, Imagine eftir John Lennon
eða Inte omri eftir Uum Kulthum.
Þótt Czerny hafi verið klassískt
menntaður, gríðarlega fær og getað
samið verk í stíl eldri tónskálda og
allt hvað eina, þá efast ég um að stór
hópur fólks þrái oft að heyra tónlist
hans, meðan það á sannarlega við
um öll hin „tónskáldin“.
Það að flokka tónlist í æðri og
óæðri hlýtur að snúast um einhver
önnur verðmæti en tónlistina sjálfa.
Hvað gerir tónlist
góða og vonda?
Gæði Hver getur fullyrt að Sinfónía nr. 6 eftir Carl Czerny sé „betri“ músík
en Leyndarmál eftir Þóri Baldursson …
» Að tala um æðra ogóæðra út frá mis-
munandi undirbúningi
og menntun þeirra sem
semja tónlistina er
tímaskekkja …
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
FERTUGASTI og sjöundi starfs-
vetur SÍ í Háskólabíói – og vonandi
síðasta heila vertíðin þar áður en
Tónlistarhúsið nýja við höfnina
kemst í gagnið – rann upp á fimmtu-
dagskvöld. Stútfullt kvikmyndahúsið
lofaði góðu um sætanýtingu hinnar
þriðjungi stærri framtíðaraðstöðu, þó
óvíst sé hvort einleikari kvöldsins hafi
ráðið úrslitum hjá öllum tónleikagest-
um frekar en tvö af vinsælustu verk-
um Tsjaíkovskíjs.
En ætli flestir hafi samt ekki látið
sig laða af rísandi frægðarsól rúss-
neska stjörnufiðlarans, er þegar kvað
talinn meðal hinna fimm fremstu í
heimi. Því trauðla gat hin nær
ókunna 2. sinfónía D’Indys höfðað til
annarra en forvitnustu og æv-
intýragjörnustu hlustenda er oftast
mynda afgangsþátt í áætlunum kons-
erthaldara. Þó er aldrei að vita hvort
verkið, sem sofið hefur þyrnirós-
arsvefni í meira en hálfa öld, hafi ýtt
við einmitt þeim er þykir fyrri tvö at-
riði fulloft kveðin.
Konsertforleikurinn Rómeó og
Júlía frá 1869/80 er eitt fárra dæma
um klassískt meistaraverk samið eft-
ir tilsögn; í þessu tilviki frá Balakirev,
sjálfskipuðum gúrú hinna „Fimm“,
rússneska tónskáldahópsins fræga.
Er kostulegt að lesa hversu langt
Tsjaíkovskíj fylgdi fyrirmælum læri-
föðurins – á tímum þegar kröfur um
sjálfstæðan frumleika voru í háveg-
um – og raunar enn furðulegra
hversu vel til tókst. Enda þykir for-
leikurinn við ástir og örlög elskend-
anna alkunnu úr leikriti Shake-
speares snjallasta framlag
Tsjaíkovskíjs til þeirrar tóngreinar
og spannar gríðarvítt tilfinningasvið,
en ávallt af innblásnum skáldskap.
Því miður fannst mér útlegging
Rumons Gamba ekki skila þeim
skáldskap sem vera bar. Túlkunin
bar keim af allt að því þjösnalegri
færibandsyfirferð án þess að staldra
nægilega vel við á kyrrlátustu ögur-
stundum. Var engu líkara en ljúka
þyrfti þessu af fyrir tilsettan tíma, og
útkoman stressuð eftir því.
Betur gekk með Fiðlukonsertinn í
D-dúr Op. 35 frá 1878 (sama ári og
álíka vinsæll konsert Brahms), enda
vitanlega í samræmi við nálgun ein-
leikarans. Kom nokkuð á óvart hvað
sú reyndist einlæg og prímadonnu-
sneydd, þrátt fyrir tæknisnilld í þver-
pokum. Því þó að mótun síberska
virtúóssins væri ekki alltaf sú hefð-
bundnasta – t.a.m. stundum anzi
snögg upp á lagið í hraðabreytingum
– þá var hún fullkomlega trúverðug í
samræmi við credó hans um að sólisti
eigi fyrst og fremst að miðla óskum
höfundarins.
Að vísu náðu fæstir nema útvarps-
hlustendur fáguðustu fínessum Rep-
ins í styrkbrigðum, og sízt í fyrsta
skipti að gestaspilari áttar sig ekki á
bíóakústík er nánast útheimtir „kom-
pressor“-spilamennsku. En heildin
var að vonum glæsileg, og stór-
spaugilegt aukanúmerið, Feneysku
kjötkveðjutilbrigði Paganinis („Min
hat den har tre buler“ upp á skandin-
avísku) að viðbættu tvíhljóma und-
irplokki strengjasveitar, reif áheyr-
endur upp úr stólum.
Vincent D’Indy (1851–1931) var á
sínum tíma mikilsvirt tónskáld og
kennari, en ekki að sama skapi tíð-
fluttur í dag. Sinfónía hans nr. 2 í B-
dúr (1903) var mér jafnókunn og
flestum nærstaddra, en á móti vissu-
lega spennandi að fá tækifæri til að
meta hvort þau örlög hennar væru
verðskulduð. Þetta reyndist nokkuð
sérkennilegt verk og víða glæsilega
orkestrað, en á sama tíma furðuleit-
andi í stíl þar sem síðrómantískt upp-
hafið varð smám saman útvíkkaðra í
tónalíteti (eða „tœni“) unz föstu for-
merkin (2 b) virtust nærri óþörf.
Ólíkt snaggaralegum afdrifum þeirra
skötuhjúa Rómeós og Júlíu var túlk-
un Rumons Gamba hér hin víðfeðm-
asta og skilaði inntaki hljómkvið-
unnar með sannkölluðum glæsibrag,
að því er bezt varð fundið við fyrstu
heyrn.
Starfsveturinn 2008-9 fór óhætt að
segja myndarlega af stað með þess-
um upphafstónleikum. Hann er jafn-
framt sá fyrsti á ferli nýráðins tónlist-
arstjóra, Árna Heimis Ingólfssonar,
og verður forvitnilegt að sjá hverju
það fær áorkað á aðþrengdum tímum
sígildrar tónlistar. Enda vonir manna
miklar eftir undangengið kynning-
arframlag hans í ræðu og riti, þar
sem prógrammskrif kvöldsins voru
með þeim fróðlegri. Mætti þess
vegna alveg snúa þekktu slagorði í
„Það er meira í tónleikaskrám SÍ!“
Þrídældi hatturinn
TÓNLIST
Háskólabíó
Tsjaíkovskíj: Rómeó og Júlía; Fiðlukons-
ert. D’Indy: Sinfónía nr. 2. Vadim Repin
fiðla; Sinfóníuhljómsveit Íslands. Stjórn-
andi: Rumon Gamba. Fimmtudaginn 4.
september kl. 19.30.
Sinfóníutónleikarbbbmn
Ríkarður Ö. Pálsson
Ljósheimar
fyrir huga, líkama og sál
Verið hjartanlega velkomin í Ljósheima
Brautarholti 8, 2.h.t.v. - sími 551 0148 - www.ljosheimar.is
Ljósheimadagur
Opið hús á morgun
sunnudaginn 7. september milli 14-18
Boðið er upp á prufutíma gegn vægu gjaldi í þeim með-
ferðum sem unnið er með í Ljósheimum; bowen, heilun,
nudd, EMF jöfnunartækni, árujöfnun og árulestur með LIFE
system tækinu. EInnig verður heilunarpýrmamídinn upp í
salnum og gefst fólki kostur á að prófa hann endurgjalds-
laust.
Haustdagskráin verður kynnt og tehúsið verður glæsilegt
að vanda.
Sérstakir tilboðsdagar í versluninni hefjast á sunnudaginn,
20-50% afsláttur af hinum ýmsu vörum.
Dagskrá í sal:
15:00 Kynning á EMF jöfnunartækni
16:00 Kynning á Ljósheimaskóla
17:45 Hugleiðsla
Í ANNAÐ sinn leiða þeir
Pjetur Stefánsson og Þór
Sigmundsson saman
hesta sína í sal Íslenskrar
grafíkur. Uppbygging
sýningarinnar nú er ekki
ósvipuð þeirri í fyrra-
haust þarsem Pjetur sýndi ljós-
myndir af leit að nál í heystakki
með kertaloga og Þór stóran stein-
skúlptúr sem vísaði til kistu og
grafreits.
Ef hverfulleikinn var í fyrirrúmi
í fyrra þá einbeita félagarnir sér
núna að áþreifanlegri og vís-
indalegri tilraunum með kómískum
undirtóni. Ljósmyndaröð Péturs
sýnir einskonar gjörning í tímaröð
þar sem tilraun er gerð til að mæla
þversnið kertaloga með tommu-
stokki með fyrirsjáanlegum en
myndrænt áhugaverðum afleið-
ingum. Þór býður upp á sex út-
gáfur af steinferningi sem vekja
upp mismunandi huglægar teng-
ingar eftir efnismeðferð, form-
mótun og áferð, en skúlptúrarnir
eru einhvers staðar á mörkum
myndlistar, iðnaðar og arkitektúrs.
Samspil verkanna kemur vel út í
rökkvuðu rýminu og sýningin býð-
ur upp á kyrrð og íhugun. Húmor
og léttleiki, (jafnvel í þungum
steinverkunum) yfirborðsins gefa í
skyn dýpri undirliggjandi hug-
myndir sem þó er ekki unnið
meira úr. Sýningin vísar á yf-
irborðinu í listastefnur, form-
alisma Bauhausstefnunnar og
skráningaraðferð konseptlist-
arinnar, um leið og samtíminn not-
ar allt aðrar lestraraðferðir svo
eftir standa eilítið misþroska
myndlistarverk með þeim tak-
mörkunum og kostum sem því
fylgja. Hvernig er hægt að mæla
ást, eld eða sköpunarkraft án þess
að eiga það á hættu að brenna
mælistikuna?
Logandi mælistika og
sértæk formtilraun
MYNDLIST
Grafíksafn Íslands
Sýningin stendur til 7. Sept-
ember. Opið laugardaga og
sunnudaga frá kl. 14.00 –
18.00. Aðgangur ókeypis.
Þór Sigmundsson & Pjetur
Stefánsson, steinskúlptúr,
ljósmyndir bbbnn
Grafíksafn Íslands Samspil verkanna kem-
ur vel út í rökkvuðu rýminu og sýningin
býður upp á kyrrð og íhugun.
Þóra Þórisdóttir
EDDUKVÆÐI og forn trú eru þeim
Baltasar og Kristjönu Samper innblástur
að samsýningu í DaLí Galleríi á Akureyri.
Baltasar sýnir málverk og Kristjana
skúlptúra úr kalksteini, raku, akrýlsteypu
og járni. Myndefnið endurómar í titlum
verka þeirra; eins og Hræsvelgur, Hrím-
þursi, Huginn og Muninn.
Hræsvelgur nefnist í Gylfaginningu
jötunn einn í arnarham, frá honum er
vindurinn upprunninn og það blæs um
verur þær og þursa sem birtast á mál-
verkum Baltasars. Litaskali málarans
byggist eins og oft áður mikið á svarthvíta
rófinu, en það glittir í til dæmis blátt og
gult. Málverkin eru unnin af krafti með
nokkuð grófum strokum, markmiðið er
meðal annars að skapa stemningu og til-
finningu fyrir sögu og frásögn og tekst
það með ágætum. Málverkin kallast vel á
við skúlptúra Kristjönu, en sérstaklega er
kalksteinsmynd hennar grípandi og með
sterka, milda nærveru.
Það er ekki hægt að segja að vinnuað-
ferðir, úrvinnsla eða nálgun sé frumleg og
viðfangsefnið er sígilt og margnotað.
Engu að síður er hér um ræða persónu-
lega listamenn sem saman skapa heil-
steypta og grípandi sýningu. Kallað er
upp dramatískt andrúm fornra kvæða og
verkin eru afar aðgengileg.
Kólgubakkar
á lofti
MYNDLIST
DaLí Gallerí Akureyri
Til 14. september. Opið fös. og lau. frá kl.
14–17. Aðgangur ókeypis.
Baltasar og Kristjana Samper, höggmyndir og
málverk bbbnn
Ragna Sigurðardóttir