Morgunblaðið - 06.09.2008, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
595 10 00
www.heimsferdir.is
www.vivacuba.se • www.cubatravel.cu
Við erum komin með efni íarfbera. Þeir verða aðsækja námskeið og haldasér við, til þess að geta
miðlað þekkingunni til annarra,“
segir Sigríður Sigurðardóttir, safn-
stjóri Byggðasafns Skagfirðinga í
Glaumbæ. Fornverkaskólinn í
Skagafirði sem safnið á aðild að
stendur fyrir námskeiðum um hand-
verk við byggingararf Íslendinga,
ekki síst við torf, grjót og timbur.
Tilgangurinn er að miðla þekkingu á
vinnubrögðum til næstu kynslóða.
Skólinn hefur einstæða aðstöðu til
námskeiðahalds, gömlu torfhúsin á
Tyrfingsstöðum á Kjálka. Ekki hef-
ur verið búið í bænum í þrjátíu ár og
þar eru allar gerðir af útihúsum úr
torfi. Nemendur á námskeiðunum
byggja bæinn upp.
Þurfa að vera rétt hugsandi
Helgi Sigurðsson, torfhleðslumað-
ur á Stóru-Ökrum kennir á grjót- og
torfhleðslunámskeiðunum. Hann
var á Tyrfingsstöðum að kenna
sautján þátttakendum í verkefninu
„Arfleifðin afhjúpuð“, að rista torf
og hlaða upp veggi fjárhúsanna.
Venjulega eru fáir á námskeiðunum,
ekki fleiri en sex, til þess að hægt sé
að sinna hverjum og einum betur.
„Við náðum að gera heilmikið,“ seg-
ir Helgi um evrópska verkefnið.
Þó nokkrir Íslendingar hafa þekk-
ingu á vinnubrögðum við hleðslu
grjót- og torfveggja, ekki síst eldri
menn, en aðeins um tíu menn vinna
við það að einhverju ráði. Helgi er
einn þeirra en hann rekur fyrir-
tækið Fornverk og hefur unnið mik-
ið fyrir Þjóðminjasafnið að viðhaldi
gamalla húsa. Síðasta stóra verk-
efnið hans var að endurnýja sautján
hús á Núpsstað í Fljótshverfi.
„Það hefur verið lengi rætt um að
reyna að koma þessu handverki til
fleiri manna. Ég hef reynt mark-
visst að fá í vinnu menn sem hafa
áhuga fyrir þessu,“ segir Helgi og
bætir því við að námskeið Forn-
verkaskólans séu góð leið til þess að
vekja áhuga á gamla handverkinu.
„Menn sem fara í þetta þurfa að
vera rétt hugsandi. Bera virðingu
fyrir því sem fyrir er, leyfa því að
halda sér sem hægt er og líkja eftir
því sem fyrir er þegar nauðsynlegt
er að byggja upp á nýtt,“ segir
hann.
Sömu sögu má segja um trésmíð-
ina í íslensku torfbæjunum. Þeim
fer fækkandi sem hafa þekkingu á
henni. Tveir menn sem lengi hafa
unnið að viðhaldi gamalla húsa
kenna við tréiðnaðardeild Fjöl-
brautaskóla Norðurlands vestra og
var það hin kveikjan að námskeiða-
haldinu.
Torfbæir hafa varðveist betur
norðanlands en sunnan, líklega
vegna veðurfars. Byggðasafn Skag-
firðinga hefur í áratug safnað mark-
visst upplýsingum úr hleðsluleifum í
héraðinu. „Það hefur margt farið á
síðustu tíu árum en við höfum þó
náð góðum upplýsingum um ýmis
hleðsluafbrigði,“ segir Sigríður Sig-
urðardóttir.
Tyrfingsstaðir á Kjálka er einn
þessara staða. Byggðasafnið hefur
fengið afnot af húsum jarðarinnar
fyrir námskeiðahaldið. Nemendur
Fornverkaskólans hafa hlaðið upp
fjárhús og eru að vinna í öðrum. Þá
er búið að mæla upp bæjarhúsin og
aðeins byrjað að eiga við þau. Áætl-
að er að hlaða öll húsin upp á þrem-
ur árum.
„Við ætluðum að tyrfa upp litlu
húsin og fá okkur kindur þegar
Sirrý kom að þessu með sínum
mikla krafti. Okkur leist vel á hug-
myndir hennar og þetta skemmti-
lega verkefni,“ segir Sigurður Marz
Björnsson á Sauðárkróki, sambýlis-
maður Kristínar Jóhannsdóttur sem
á Tyrfingsstaði. Þau ætla að fá sér
kindur í fjárhúsin sem búið er að
hlaða upp og þannig hefst búskapur
á Tyrfingsstöðum að nýju næsta
sumar. Landeigandinn fær húsin
þegar nemendur Fornverkaskólans
hafa lokið sér af en Sigurður segir
óvíst um notkun bæjarhúsanna að
viðgerð lokinni.
Helgi og Sigríður eru ánægð með
námskeiðin og eru vongóð um að
þau skili tilætluðum árangri. „Þetta
er allt úrvalsfólk, sem hefur komið.
Menn leggja sig ekki eftir þessu
nema hafa mikinn áhuga,“ segir
Helgi Sigurðsson. helgi@mbl.is
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Galdurinn að baki torfhleðslunni Þeim fer aftur fjölgandi sem áhuga hafa á íslenska byggingararfinum. Helgi Sigurðsson torfhleðslumaður leiðbeinir
erlendum áhugamönnum við hleðslu gamalla fjárhúsa á Tyrfingsstöðum, en Helgi kennir bæði grjót- og torfhleðslu.
Kynning Fornverkaskólinn er með þjálfunarbúðir á Tyrfingsstöðum.
Sigríður Sigurðardóttir í Glaumbæ (t.v.) og Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
á Hólum (t.h.) segja frá starfseminni. Á milli þeirra eru Bryndís Zoëga
skráningarstjóri og Björg Baldursdóttir kennari.
Áhugafólk um bygging-
ararfinn kemur á nám-
skeið hjá Fornverkaskól-
anum í Skagafirði til að
púla við torfhleðslu.
Helgi Bjarnason kynnti
sér starfsemi skólans og
kom við á Tyrfings-
stöðum.
daglegt líf
Friðrik Steingrímsson í Mývatns-sveit fór í réttir og hitti þar
Hjálmar Freysteinsson. Ekki fór
hjá því að úr yrði kveðskapur:
Réttarstemming ríkuleg
ríkti og þar var dreypt af stútum,
þar var Hjálmar, þar var ég
og þó nokkuð af öðrum hrútum.
Bjarni Stefán Konráðsson greip
þetta á lofti:
Úr réttum fátt til frétta bar,
en framarlega þetta var
að frændur góðir fundust þar;
fóru að líta á gimbrarnar.
Þá Davíð Hjálmar Haraldsson:
Þar er drukkið stíft af stút,
stökur ortar, hundar glíma,
en þegar mætir Hjálmar hrút
hjala þeir um fengitíma.
Og Björn Ingólfsson:
Rekið var í réttirnar
rollur, lömb og gemlingar
kátir sáust karlar þar
kumra framan í gimbrarnar.
Eiríkur Brynjólfsson rifjaði upp
vísu föður síns, Hauks Hafstað úr
Vík í Skagafirði, er hann las vísu
Hjálmars Freysteinssonar um
Herðubreið, drottningu íslenskra
fjalla. Hann segir að Haukur hafi
oft sé Herðubreið tilsýndar, aldrei
komist upp á hana og ort þessa vísu
um löngun sína:
Helvíti er hún Herðubreið
hrikalega ferleg.
Einhvern tíma alla leið
upp á hana fer ég.
Af hrútum og réttum
VÍSNAHORNIÐ
pebl@mbl.is
Hvað er Fornverkaskóli?
Fornverkaskólinn í Skagafirði er á
sínu öðru starfsári. Að honum
standa Byggðasafn Skagfirðinga,
Fjölbrautaskóli Norðurlands vestra
og Hólaskóli – Háskólinn á Hólum.
Fornverkaskólinn heldur námskeið í
hleðslu torf- og grjótveggja, grind-
ar- og gluggasmíði og vinnslu reka-
viðar. Alls hafa tæplega sextíu
manns komið á þessi námskeið.
Um hvað snýst verkefnið
Arfleifðin afhjúpuð?
Byggðasafn Árnesinga á aðild að
verkefninu „Unlocking Hidden Her-
itage“ (Arfleifðin afhjúpuð) ásamt
félögum og stofnunum í fimm öðr-
um Evrópulöndum. Verkefnið er á
sviði þjóðfræði og fornleifafræði.
Þátttakendur fara milli landanna til
að kynna sér gamla verkþekkingu
sem er að glatast. Þeir hafa meðal
annars unnið við þakskífugerð í
Slóvakíu, körfugerð á Kýpur og
tjörugerð í Þýskalandi, auk torf-
hleðslu á Íslandi. Verkefninu lýkur
með útgáfu bókar þar sem reynsla
hópsins er skráð.
S&S
Þjálfa arfbera gamals handverks