Morgunblaðið - 06.09.2008, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Útgjöld hinsopinberabólgna út
og hefur hlutfall
opinberra umsvifa
af landsframleiðslu aukist um
10% á undanförnum áratug.
Vöxturinn virðist stjórnlaus
og fremur markast af fjár-
ráðum og innbyggðri út-
þenslutilhneigingu en þörfum.
Í nýrri skýrslu Viðskipta-
ráðs Íslands, sem kynnt var á
morgunverðarfundi þess í
fyrradag, kemur fram að í
fyrra námu opinber útgjöld
43% af landsframleiðslunni.
Segir þar að góða skuldastöðu
ríkis og sveitarfélaga megi
ekki þakka aðhaldi í rekstri,
heldur megi nær eingöngu
rekja til stóraukinna tekna.
Árlega er kvartað undan því
í skýrslum ríkisendurskoð-
unar að opinberar stofnanir
fari fram úr heimildum sínum.
Ætla mætti að stofnunum væri
umbunað fyrir að halda sig við
áætlun. Raunin er að fram-
úrkeyrslunni fylgir umbun, en
aðhaldi refsing. Það er kominn
tími til að þessu verði snúið við
og slegið verði á eðlislægar
þenslutilhneigingar opinberra
stofnana fyrir alvöru.
Í skýrslu Viðskiptaráðs er
lagt til bindandi útgjaldaþak
fyrir hvert ráðuneyti yfir heilt
kjörtímabil til að draga úr
pólitískum þrýstingi á aukin
útgjöld. Jafnframt myndi það
verða til að draga úr sveiflum í
hagkerfinu. Þar er
einnig talað um
þörf á útgjalda-
reglu fyrir sveit-
arfélögin.
Sigurður Snævarr borg-
arhagfræðingur, sem setið
hefur í samráðsnefnd Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga
um efnahagsmál, sagði á
morgunverðarfundinum að
með þessu myndu útgjöld
sveitarfélaga ekki hækka eða
lækka eftir því sem tekjur
þeirra ykjust eða minnkuðu.
Þá myndi verða til afgangur í
góðæri, sem nýttist þegar
harðnaði á dalnum.
Eins og málum er nú háttað
er freistandi fyrir stjórn-
málamenn að leggja fé í fram-
kvæmdir þegar vel árar. Ef út-
gjaldasveiflur hins opinbera
fylgja hins vegar sveiflum í
efnahagslífinu almennt er af-
leiðingin sú að topparnir verða
hærri og lægðirnar dýpri. Það
getur meira að segja gerst
þegar gripið er til sérstakra
aðgerða til að draga úr skelli í
efnahagslífinu að áhrifin koma
ekki fram fyrr en uppsveifla er
hafin á ný.
Það er því góð ástæða til að
fara rækilega yfir það með
hvaða hætti er annars vegar
hægt að draga úr útgjalda-
vexti, sem er að því er virðist
stjórnlaus, og um leið hemja
sveiflur í opinberum út-
gjöldum til að jafna sveiflur í
efnahagslífinu.
Þarf að setja þak á
opinber útgjöld? }Stjórnlaus vöxtur
Í umræðunumum kjaradeilu
ljósmæðra við hið
opinbera hefur
iðulega verið vís-
að í fyrirheit úr
stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar um að end-
urmeta beri sérstaklega
„kjör kvenna hjá hinu op-
inbera, einkum þeirra stétta
þar sem konur eru í miklum
meirihluta“. Aðrir hafa hins
vegar ekki viljað tengja
kjaradeiluna þessu ákvæði
stjórnarsáttmálans.
Í Morgunblaðinu í gær
birtist frétt með fyrirsögn-
inni „Ekki kvennaleiðrétting,
heldur barátta fyrir mati
menntunar“. Þar segir Guð-
laug Kristjánsdóttir, formað-
ur BHM, að gæta þurfi þess
að blanda ekki umræðunni
um að jafna kjör kynjanna of
mikið í baráttuna fyrir laun-
um í samræmi við menntun,
þótt kynbundinn launamunur
hafi eflaust eitthvað að segja
um lág laun stéttarinnar.
Þessi afstaða kann að
henta í þessari kjarabaráttu,
en þá er horft fram hjá merg
málsins. Þegar viðurkennt
var að konur ættu
að standa jafn-
fætis körlum og
njóta jafnréttis
vöknuðu vonir um
að konur myndu
fá sömu laun fyrir
sambærileg störf og karlar.
Þegar það gekk ekki eftir átti
menntun að skila launajafn-
réttinu. Ef konur sæktu sér
menntun næðist það grund-
vallarmarkmið að skapa jafn-
rétti milli kynjanna í launum.
Það stóðst ekki heldur.
Hvað eiga konur þá að gera
til að ná fram rétti sínum?
Samkvæmt Kjararann-
sóknarnefnd opinberra
starfsmanna eru með-
algrunnlaun ljósmæðra hjá
hinu opinbera með sex ára
háskólamenntun að baki rúm-
lega 300 þúsund krónur á
mánuði, en meðalgrunnlaun
verkfræðinga hjá hinu opin-
bera með fimm ára háskóla-
menntun að baki eru tæplega
430 þúsund krónur. Mun-
urinn er rúmlega 100 þúsund
krónur á mánuði.
Baráttan fyrir mati mennt-
unar er líka barátta fyrir
kvennaleiðréttingu.
Baráttan fyrir mati
menntunar er líka
barátta fyrir
kvennaleiðréttingu}
Laun, kyn og menntun
Í
ritröðinni „Íslenzkar ljósmæður. Ævi-
þættir og endurminningar“ skrifar
séra Sveinn Víkingur árið 1962:
„konur hafa veitt aðstoð og hjálp
við fæðingar hér allt frá landnámsöld
og til þess einkum valizt þær konur, er öðrum
voru fremri að handlagni, nærgætni og fórn-
arlund, um nafnlausa minningu þeirra leikur
fögur birta, ekki síður en um heitið sem þeim
var valið – ljósmóðir.“ Í aðdáun bætir Sveinn
við að ljósmæður hafi, „í kyrrþey og án tillits
til launa“, lagt fram „sérstakan og ómet-
anlegan skerf til íslenzks líknarstarfs og
menningar.“
Þessi litla og magnaða stétt er nú risin upp í
einhuga samstöðu, eftir langlundargeð og bið-
lund í gegnum árin, áratugina og aldirnar.
Fyrsta verkfall íslenskra ljósmæðra frá upphafi er stað-
reynd. Uppsagnir um helmings ljósmæðra taka gildi um
næstu mánaðamót. Þrátt fyrir að samningar takist getur
verið að fyrir sumar sé það oft seint, þær hafa ráðið sig
annað. Ef ekkert er hins vegar að gert er elsta fagstétt
íslenskra kvenna að hruni komin. Gera ráðamenn sér
grein fyrir alvöru málsins?
Frá stofnun Ljósmæðrafélags Íslands, sem á næsta
ári fagnar 90 ára afmæli, var markmið félagsins að sjálf-
sögðu að standa að launa– og réttindabaráttu ljósmæðra,
enda ekki vanþörf á. En hitt ber að hafa í huga að Ljós-
mæðrafélagið hafði frá upphafi mikinn metnað til að
bæta menntun og þjálfun ljósmæðra og var því ekki síð-
ur umhugað um skyldur ljósmæðra við sam-
félagið allt. Þar hefur tekist framúrskarandi
vel til, öllum barnshafandi konum og fjöl-
skyldum þeirra til heilla.
Menntun ljósmæðra á Íslandi er ein sú
besta á byggðu bóli. Bakgrunnur þeirra er 6
ára háskólanám, og flestar hafa auk þess
starfsreynslu við hjúkrunarstörf áður en þær
hefja framhaldsnám í ljósmóðurfræðum. Með
sanni má segja að ljósmæður hafi sýnt
óheyrilega biðlund í að kjör þeirra séu leið-
rétt. Um leið hafa þær verið sérlega fram-
sæknar og duglegar við að afla sér frekari
þekkingar, víðtækrar reynslu og færni. Þær
eru ein af lykilstéttum heilbrigðisþjónustu
sem státar hér af lægsta ungbarnadauða í
heimi og mæðravernd eins og hún gerist best.
Ljósmæður fortíðar unnu þrekvirki í okkar strjálbýla
landi og þjóðin öll á ljósmæðrum í nútíð og fortíð skuld
að gjalda. Framtíðin mun ekki bíða þess bætur ef við
greiðum ekki þá skuld nú þegar, þótt víst sé að hún verði
aldrei öll gerð upp sem skyldi. Á hverjum degi bera ljós-
mæður tvö mannslíf í hendi sér og taka á móti á stór-
fenglegustu stund allra mæðra og feðra. Þær hjálpa okk-
ur í heiminn. Ábyrgð hverra er meiri?
Það á ekki að þurfa að nauðbeygja stjórnvöld til að
efna eigin loforð. Nú er tækifæri fyrir ríkisstjórnina til
að ganga fram fyrir skjöldu og koma fram af reisn. Ef við
sem samfélag ráðum ekki við þetta verkefni, við hvað
ráðum við þá? glg@althingi.is
Guðfríður Lilja
Grétarsdóttir
Pistill
Frá Sveini Víkingi til Árna Matt
FRÉTTASKÝRING
Eftir Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
E
nn hefur Landsvirkjun
tekist að fá náttúru-
verndarsinna marga
hverja upp á móti sér.
Nú hafa spurst út
áform um að setja Bjallavirkjun inn á
lista fyrir rammaáætlun um virkj-
unarkosti, sem stjórnvöld eru að
vinna að. Virkjunin er rétt norðan við
friðlandið að Fjallabaki, í Tungnaá of-
an Sigöldustöðvar. Með því að stífla
Tungnaá myndast miðlunarlón í far-
vegi árinnar, allt að 30 ferkílómetrar,
og telst það svæði vera á náttúru-
minjaskrá. Gæti slík virkjun framleitt
árlega um 46 MW.
Ekki ný hugmynd
Unnið hefur verið að frumhönnun
síðustu mánuði og var Náttúrufræði-
stofnun fengin til að fara yfir vist-
fræði og þá náttúrufarsskoðun sem
hafði áður farið fram á svæðinu.
Bjallavirkjun er nefnilega ekki ný
hugmynd. Hún hefur verið til í hirsl-
um Landsvirkjunar frá árinu 1980
þegar hún varð hluti af svonefndri
mynsturáætlun Orkustofnunar.
Fyrstu hugmyndir gerðu þá ráð fyrir
mun stærra miðlunarlóni og því yrði
miðlað um opna skurði í inntakslón og
þaðan til stöðvarhúss. Átti sá virkj-
unarkostur að geta útvegað allt að 70
MW. Sú Bjallavirkjun þótti hins veg-
ar ekki hagkvæmur kostur og ekki
samkeppnishæf við aðrar virkjanir
sem þá voru til skoðunar. Áformin
voru lögð til hliðar.
Fyrir fáum árum fóru verkfræð-
ingar Landsvirkjunar að gefa þessum
möguleika gaum á ný, m.a. með því að
notast meira við jarðgöng. Hið nýja
miðlunarlón, Tungnaárlón, nýtist að
auki fleiri virkjunum, bæði í Tungnaá
og Þjórsá, og Landsvirkjunarmenn
telja lónið spila vel með Þórisvatni.
Að sögn Eysteins Hafberg, verk-
fræðings hjá Landsvirkjun, þótti
sjálfsagt að reyna að koma þessum
kosti að í þeirri rammaáætlun um
virkjunarkosti sem verið er að vinna
að. Hann segir að Bjallavirkjun megi
líkja við virkjanir í neðri hluta Þjórs-
ár, þ.e. Urriðafoss-, Hvamms- og
Holtsvirkjun. Þó að hún sé ekki stór
geti hún reynst ágætis búbót og góð
söluvara fyrir mögulega raforku-
kaupendur ef sátt næst um hana.
Rammaáætluninni er ætlað að raða
upp þeim virkjunarkostum sem í boði
eru. Hljóti Bjallavirkjun náð fyrir
augum þeirra sem um áætlunina
fjalla er ekki þar með sagt að hún
verði reist. Við tekur verkhönnun,
umhverfismatsferli og vinna við
framkvæmdaleyfi og útboðsgerð sem
allt gæti tekið nokkur ár.
Í fullri alvöru?
Andstæðingar virkjana geta ekki
sakað Landsvirkjun um að ætla að
leyna þessum virkjunarkosti. Í
tengslum við undirbúning að ramma-
áætlun hafa áformin verið gerð opin-
ber en spurt er hvort þau séu sett
fram af fullri alvöru. Miðað við stað-
setningu Bjallavirkjunar og nálægð
við friðland og vinsæla ferðamanna-
staði á borð við Landmannalaugar
benda viðmælendur Morgunblaðsins
á að afar ólíklegt megi teljast að
áformin gangi í gegn. Þau séu meira
sett fram til að beita þrýstingi á að ná
fram öðrum kostum. Meðal þeirra
sem á þetta benda er Bergur Sig-
urðsson, framkvæmdastjóri Land-
verndar. Hann gerir fyrst og fremst
athugasemd við staðsetninguna og
nálægðina við friðlandið að Fjallabaki
og Vatnajökulsþjóðgarðinn. Um
þennan kost náist aldrei sátt, í „and-
dyri“ Landmannalauga.
„Því fleiri virkjanir sem settar
verða inn í rammaáætlunina því fleiri
kostir verða í umræðunni. Síðan verð-
ur þetta notað sem skiptimynt fyrir
eitthvað annað sem Landsvirkjun fær
ekki núna,“ segir Bergur en hvort
hann hefur rétt fyrir sér á eftir að
koma í ljós.
Gamall virkjunarkost-
ur hringir bjöllum
 
 
 !!  "
# !








$%&'( !
#
$ %





)"*
  
+   &   "
 &  +    ,  - 








  Er Bjallavirkjun stór?
Nei, ekki í samanburði við flest-
ar þær vatnsaflsvirkjanir sem
Landsvirkjun hefur reist.
Hugmyndir Landsvirkjunar
ganga út á 46 MW uppsett afl
Bjallavirkjunar. Til samanburðar
er stærð Vatnsfellsvirkjunar 90
MW, Blönduvirkjun og Sult-
artangavirkjun er 150 MW hvor,
Hrauneyjarfossvirkjun 210 MW,
Búrfellsvirkjun 270 MW og
Kárahnjúkavirkjun er sú lang-
stærsta, eða 690 MW.
Hvenær má byrja að virkja?
Virkjunin er enn aðeins hug-
mynd á blaði. Verði virkjunin
hluti af rammaáætlun fer hún í
verkhönnun og umhverfismat.
Ásamt þeirri vinnu og undirbún-
ingi fyrir framkvæmdaleyfi og
útboðsgerð gæti virkjunin í
fyrsta lagi verið tekin í gagnið
árið 2015-2016.
Bjalla hvað?
Bjallavirkjun tekur nafn sitt af
Bjallavaði í Tungnaá, sem aftur
vísar til hólanna Austur- og
Vestur-Bjalla. Skaftfellingar fóru
yfir Bjallavað á leið sinni til
Veiðivatna forðum. Þótti það
ströng dagleið úr byggð og vað-
ið illfært sökum sandbleytu.
Orðið bjalli merkir samkvæmt
orðabók hæð eða ás, sem ekki
eru mikil um sig en frekar
brött.
S&S