Morgunblaðið - 27.10.2008, Blaðsíða 11

Morgunblaðið - 27.10.2008, Blaðsíða 11
Fréttir 11INNLENT MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. OKTÓBER 2008 Eftir Sigtrygg Sigtryggsson sisi@mbl.is JÖKLAR hafa rýrnað umtalsvert í sumar eins og undanfarin ár. Þetta er niðurstaða árlegra mælinga Jöklarannsóknafélags Íslands á jökulsporðum, sem Oddur Sigurðs- son jarðfræðingur hjá Vatnamæl- ingum Orkustofnunar hefur um- sjón með. Þessi þróun hefur staðið frá árinu 1995 og nú hopa jöklar hraðar og meir en áður eru dæmi um í Íslandssögunni. Að sögn Odds má segja að stærstu jöklarnir hopi 50-100 metra á ári, millistórir jöklar um 20-40 metra og litlir jöklar um það bil 10 metra. Mjög skýrt samhengi er milli þess hve mikið jöklarnir hopa og hve langir þeir eru. Jafnvægis- lína jökuls liggur þar sem jökull bætir jafnmiklu á sig og bráðnar af honum en það er oft nálægt miðju vega frá sporði upp á topp. Ef jök- ullinn nær mjög langt niður fyrir jafnvægislínuna nær hann jafn- langt upp fyrir hana. Þá nær hann niður í loftslag sem bræðir jökla mjög ört. „Ef við tökum Öræfajökul sem dæmi, er hann yfir 2.000 metra yfir sjó, en sporðarnir eru í 100 metra hæð eða lægra. Þegar hann er á annað borð í svölu loftslagi lengist hann mikið neðst og þegar hann er í hlýju loftslagi bráðnar mikið af honum,“ segir Oddur til skýringar. Hann nefnir sem dæmi, að þegar jöklar nái niður undir sjávarmál, eins og Breiðamerk- urjökull og Sólheimajökull, bráðni um 10 metra lag ofan af þeim á ári hverju. Þessi bráðnun sé mikil, eða á við þriggja hæða hús. Methafinn í sumar er Steinholts- jökull við Þórsmörk, sem hopaði um rúmlega 300 metra. Sérstök ástæða er fyrir þessu að sögn Odds. Sporður jökulsins var þakinn aur, sem kom í veg fyrir að hann bráðn- aði eins og eðlilegt væri. Aurkápan einangraði jökulinn í hitunum. Í sumar slitnaði þessi aurtota frá og þá tók bráðnunin mikinn kipp. Þegar Oddur gerir upp árið mun hann láta fylgja athugasemdanótu um þetta frávik. Það er venjan hjá Oddi að taka saman mælingar á öll- um jökulsporðum þegar líður að áramótum og niðurstaðan birtist í fréttabréfi Jöklarannsóknafélags- ins á nýju ári. Ítarlegt yfirlit mun svo birtast í tímaritinu Jökli. Eins og áður segir byrjuðu jöklar landsins að hopa árið 1995 og þá hætti skeið framgangs þeirra, sem hafði staðið í 25 ár. Oddur segir að frá landnámi og fram undir árið 1900 hafi jöklar gengið fram jafnt og þétt. Á 20. öldinni og fram á þá 21. hafi jöklar hopað álíka mikið og þeir höfðu lengst þrjár aldir þar á undan. Sem þýðir með öðrum orð- um að það land sem er að koma í ljós núna sást síðast einhvern tíma á 16. öldinni eða um siðaskiptin. Margt kemur undan jökli „Það má því með sanni segja, að það land sem nú er að koma undan jökli, hafi enginn mótmælenda- trúarmaður séð áður,“ segir Odd- ur. Og hvað er það sem kemur undan jöklinum? Það er misjafnt, að sögn Odds. Í ljós hefur komið að undan jöklum sem ná langt niður á lág- lendi hafa komið setlög sem sýna að þarna voru frjósamar sveitir áður. Sem dæmi má nefna Skeið- arárjökul, Skaftafellsjökul, Svína- fellsjökul og Breiðamerkurjökul. Jökullinn skilur eftir sig aur, en þegar ár bera aurinn burt eða þeg- ar grafið er í hann, hafa komið í ljós trjádrumbar, skógarleifar og ann- að slíkt. Skeiðarárjökull og Breiða- merkurjökull liggja í breiðum döl- um, sem voru áreiðanlega fallegar sveitir í eina tíð. Til eru staðfestar heimildir um Breiðamerkurjökul og síðasti bærinn sem hann fór yfir var Breiðamörk, árið 1702. Mælingar sýna að jöklar á Íslandi halda áfram að rýrna og sú þróun hefur staðið í meira en áratug Jöklar hopa hraðar og meir en áður Ljósmynd/Oddur Sigurðsson Fyrir Gígjökull skríður norður úr Eyjafjallajökli, gegnt Þórsmörk. Jökullinn á upptök sín í gíg fjallsins eins og ber- lega sést á myndunum. Myndin að ofan var tekin af Gígjökli hinn 11. september 1992. Eftir Þessi mynd var tekin af Gígjökli hinn 14. september 2007, eða réttum 15 árum seinna en myndin af ofan. Á því tímabili hefur jökullinn styst um nærri kílómetra. Hann nær ekki lengur út í lónið, sem hefur margfaldast að stærð. Í HNOTSKURN »Ekkert bendir til annarsen jöklar á Íslandi haldi áfram að hopa. » Því er spáð að á þessariöld muni meðalhiti í heim- inum hækka um 1-5 gráður vegna gróðurhúsaáhrifa. »Jöklar landsins eru því íútrýmingarhættu. Og ef verstu spár ganga eftir verða þeir horfnir með öllu eftir tvær aldir, með ófyrirséðum afleiðingum. MÆLINGAR á viðgangi íslenskra jökla hafi staðið yfir í rúm 75 ár og hafa vakið athygli víða um heim. Jöklarannsóknafélag Íslands stendur fyrir þessum mælingum á jökulsporðum víðs vegar um land. Jón Eyþórsson veðurfræðingur stofnaði til þessa starfs árið 1930. Og síðan hann stofnaði Jöklarann- sóknafélagið 1950 hefur félagið annast þessa starfsemi. Jón Eyþórsson sá um starfið í upphafi allt til dauðadags. Síðan tók Sigurjón Rist vatnamæl- ingamaður við starfinu og hafði það með höndum í 20 ár. Síðustu 20 árin hefir Oddur Sigurðsson haldið þessu saman. Starfið fer þannig fram að sjálf- boðaliðar fara að hausti að jök- ulsporði og mæla þá breytingu sem hefur orðið á jöklinum frá haustinu áður. Þessar mæliseríur eru sumar hverjar til frá árinu 1930 og eru orðnar mjög merkileg heimild um jöklafræði og loftslag og viðbrögð jökla við loftslags- breytingum. Milli 50 og 60 jökuljaðrar eru mældir. Ekki tekst að komast að þeim öllum á ári hverju þannig að 40-50 mælingarniðurstöður liggja jafnan fyrir á hverju ári. Menn þurfa að leggja talsvert á sig í þessu sjálfboðaliðsstarfi og ekki dugir minna en eyða í það heilu dagsverki. Því má segja að mjög mikið starf hafi verið innt af höndum í rúm 75 ár. Enginn hörg- ull er á sjálfboðaliðum og þeir koma úr öllum stigum þjóðfélags- ins. Einnig eru dæmi um að fólk komi frá útlöndum til þess að taka þátt í þessu starfi. Nokkuð er um það að kynslóð taki við af kynslóð. Börn fari í mælingaferðir með foreldrum sín- um, áhugi kvikni og þau taki síðan við kyndlinum. Þannig hefur sama fjölskyldan verið með jökulsporð í fóstri í rúm 75 ár. Kynslóðir hafa tekið jökulsporða í fóstur                                                                                    Fyrstu mæling- arnar á jöklum voru gerðar 1930

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.