Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1960, Blaðsíða 7

FJÓRÐA MYND: 112 íeta liá alda, er ef til vill stærsta alda sem mæld hefur veriö á hafinu. Mælingin var
g-erð á bandaríska oiíuflutningaskipinu Ramapo árið 1933, á kyrrahafinu. Uppdrátturinn sýnir livernig aldan var mæld. At-
hugandinn A á stjórnpalli horfði aftur og sá: samskeyti aftursmasturs og stangar B (Salningu) bera við öldutoppinn og
sjóndeildarhringinn. Útreikningar sem byggðust á athugunum og teikningu skipsins sýndu ölduhæðina.
Lengsti öldutími undiröldu, sem
tilkynnt hefur verið um, er 22,5
sekúndur, en það svarar til 2600
feta öldulengdar og 78 mílna
hraða á klukkustund. Tíu sek-
únda öldutími er meðaltími þeirr-
ar undiröldu, sem kemur upp að
ströndum Bandaríkjanna, þó er
þessi tími eitthvað lengri á
Kyrrahafs- en Atlanzhafsströnd-
inni.
öldumar og ströndin.
Þegar öldurnar nálgast land,
koma þær á dýpi, sem er minna
en hálf öldulengd þeirra, þá hef-
ur dýpið áhrif á ölduhraðann.
öldurnar kallast nú grunnsævis-
öldur. Öldulengdin styttist, hæðin
vex, hraðinn minnkar, aðeins
öldutíminn helzt óbreyttur. —
Grunnið breytir öldunum mikið.
öldubrjóstin bogna í samræm-
ingarátt við lögun botnsins, þeg-
ar dýpið verður of lítið brotna
þær.
Sá sem horfir á sjóinn, sér
brátt, hvernig öldurnar haga sér.
Hinar stærri öldur nálgast
ströndina næstum alltaf sam-
hliða henni, enda þó þær virðist
stefna skáhallt, þegar þær eru í
dálítilli fjarlægð. Þessi stefnu-
breyting öldunnar er jarðfræði-
lega all mikilvæg. Orkudreifing
öldunnar er með þeim hætti að
ströndin verður beinni. Þegar
aldan nálgast höfða, þá hægir sá
hluti öldubrjóstsins, sem fyrst
kemur upp á grunnið, ferðina, en
þeir hlutar þess, sem eru á dýpra
vatni, halda hraðanum. Þar með
kemur bugða á ölduna, hún nálg-
ast höfðann frá öllum hliðum,
orkan safnast saman í styttri
öldufald. Afleiðingin er sú, að
aldan rís hærra. Enda segja
gamlir sjómenn: „Annesin draga
til sín öldurnar".
önnur sneið af sömu undiröldu
heldur inn í flóa. öldubrjóstið
lengist, þess vegna verður öldu-
hæðin þar tiltölulega lá, alls stað-
ar við landið. Þess vegna meðal
annars er betra lægi fyrir skip
inni á flóum, en skjóllausir höfð-
ar verða fyrir höggum og eyð-
ingu af völdum sömu aldna. Hægt
er að fást við hin mælanlegu ein-
kenni aldnanna og merkja hegð-
un þeirra á kort á svæði, þar sem
dýpið er þekkt. Verkfræðingar,
sem undirbúa byggingu hafnar-
garða og annarra mannvirkja,
teikna venjulega kort til þess að
geta séð, hvernig öldur með mis-
munandi öldutíma og af ýmsum
stefnum muni breyta stefnu þar
upp að landinu. Teiknaðar eru
raðir öldubrjósta, sem skift er í
reiti sem tengdir eru saman í
belti með jafnri ölduorku. Hlut-
fallið á milli orkusvæðis beltisins
úti á sjó og upp við landið er
stuðull breyttra öldustefnu.
Þegar athugaðar eru breyting-
ar á stefnu aldnanna verður að
taka tillit til furðulítilla ójafna
á sjávarbotni. Þegar hafnargarð-
urinn í Long Beach í Kaliforníu
hafði staðist átök sjávarins ár-
um saman, braut sjórinn skarð
í hann í meðalstormi árið 1930.
Gert var við garðinn. Árið 1939
braut sjórinn aftur skarð í hann.
Athuganir Paul Hovrens frá haf-
rannsóknarstofu Schripps sýndu,
að í aðeins þessi tvö skifti hafði
alda með löngum öldutíma, af ná-
kvæmlega suðsuðaustri (165°)
staðið af ójöfnu á sjávarbotni í
7 mílna fjarlægð á 250 feta dýpi
og stefnt á garðinn þar sem hann
brotnaði. Hafði ójafna þessi að
nokkru leyti aukið ölduhæðina,
sem var 3,5 sinnum fram yfir
meðallag þar sem skarðið kom.
1 síðari heimsstyrjöldvarnauð-
synlegt að afla vitneskju um dýpi
úti fyrir óvinaströnd, áður en
landganga var hafin. Vísinda-
meim okkar höfðu endaskifti á
venjulegum vinnuaðferðum við
slíkar athuganir. Þeir sundurlið-
uðu nákvæmlega tímasettar raðir
af ljósmyndum ,sem teknar voru
úr lofti og leituðu að breytingum
á stefnu og lengd aldna, sem
nálguðust landið og gerðu svo
kort af lögun sjávarbotnsins.
Þegar aldan lendir á grunni,
ummyndast hún og verður að
brotsjó. Aldan styttist og verður
brattari, þegar botninn fer að
hafa áhrif á hringbrautir vatns-
agnanna, sem í henni eru. Þrýst-
ingur frá botninum gerir braut-
irnar að hallandi sporbaugum.
Hraði vatnsagnanna í öldutoppn-
um vex. Aldan rís hærra og æðir
áfram. Að síðustu skortir fram-
hlið toppsins allan stuðning, hann
fellur niður í öldudalinn. Aldan
er nú brotin og brautir vatnsagn-
anna eru ekki lengur til. Afleið-
ingin er brim.
Ef áfram grynnir verður hin
brotna alda að beljandi garði af
lofti blönduðum sjó. Ef hin
brotna alda kemst á meira dýpi,
eins og á sér stað, þegar brýtur
á rifi, getur hún risið aftur í
VÍKINGUE
7