Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1960, Blaðsíða 6

tími og vegalengd storms um opið
haf (fetch) er löng og stormur-
er mikill og stöðugur, þá eru
langar öldur í yfirgnæfandi
meirihluta. Þegar þannig hefur
hagað til, hafa orðið til stærstu
vindöldur sem menn þekkja. Hæð
aldnanna í einum hóp fer þó ekki
eftir öldutíma þeirra eða öldu-
lengd. Samkvæmt reynsluþekk-
ingu siglingamanna er ölduhæðin
venjulega ekki meiri en hálfur
vindhraðinn. Þetta þýðir, að of-
viðri, sem blæs með 80 mílna
hraða á klukkustund, myndar 40
feta háar öldur.
Hve stórar einstakar öldur
geta framast orðið, er enn ekki
víst, vegna þess, að mjög er erfitt
að gera áreiðanlegar athuganir á
því um borð í skipi, þegar stór-
viðri geysa. Englendingurinn
Vaughan Cornish safnaði upplýs-
ingum um öldur í hálfa öld og
ályktaði, að vindöldur hærri en
45 fet væru all algengar. Sannast
hefur þó, að minnsta kosti tvisv-
ar, að miklu hærri öldur hafa
risið.
1 október, árið 1921, tilkynnti
Wilson skipstjóri á gufuskipinu
Ascanius, sem var 12000 tonn,
um mikinn storm, loftvogin hékk
niður. Þegar skipið var niðri í
öldudal á réttum kili var athug-
unarstaður hans á skipinu 60 fet
fyrir ofan láréttan sjávarflöt.
Hann var viss um að sumar öld-
umar sem skyggðu á sjóndeildar-
hringinn voru í það minnsta tíu
fetum hærri en athugunarstaður
hans og þar með 70 feta háar eða
meira. I febrúar árið 1923 til-
kynnti Commodore Hayes á gufu-
skipinu Majestic að skip sitt
hefði lent í ofsaveðri og hefðu
öldurnar náð 80 feta hæð. Cor-
nish yfirheyrði yfirmennina ná-
kvæmlega, hann komst að þeirri
niðurstöðu, að þeir hefðu séð 60
til 90 feta háar öldur, en yfirleitt
75 feta háar öldur.
I réttarhöldum hjá bandaríska
sjóhernum sagði Lieutenant Com-
mander R. P. Whitemars frá
hæi-ri öldu en áður hafði heyrzt
getið um. Þann 7. febrúar 1933
var hann á leið frá Manila til
San Diego á skipinu Ramapo, sem
var olíuflutningaskip, 478 feta
langt. Þeir lentu inn á storm-
svæði, sem vel gat hafa náð yfir
þúsundir mílna af opnum sjó:
„Við héldum undan sjó og vindi.
Hættulegt hefði verið að halda
nokkra aðra stefnu“. Loftvogin
féll niður í 29,29 þumlunga. Vind-
ur hafði smátt og smátt aukizt
á nokkrum dögum frá 30 hnútum
í 60 hnúta á klukkutíma. Af
fjölda athugana, sem gerðar
höfðu verið, var ein valin og talin
ábyggilegust, hana hafði yfir-
maður vaktar á stjómpalli gert.
Hann sagði: „Við sáum sjói aft-
ur undan, þeir voru jafn háir
samskeytum afturmasturs og
stangar. Með útreikningum
komst Whitemars að því að ald-
an hlaut að hafa verið að minnsta
kosti 112 feta há (sjá mynd).
öldutími þessara aldna reynd-
íst samkvæmt klukku 14,8 sek-
úndur og hraði 55 hnútar.
Um leið og öldur hreyfast und-
an vindi, sem myndar þær, taka
þær breytingum. Toppurinn
lækkar og verður ávalari, öll lög-
unin samhverfari. Þær taka að
hreyfast í hópum, sem hafa svip-
aða hæð og öldutíma. Þá er talað
um undiröldu. I þeirri mynd
geta þær farið þúsundir mílna til
fjarlægra stranda. Undiraldan
kemur hetur heim við klassiskar
kenningar stærðfræðinga en úfn-
ar öldur og styrkir þá í trúnni á
jöfnurnar.
Merkilegt er, að þó hver ein-
stök alda hreyfist áfram með
hraða, sem fer eftir lengd henn-
ar, þá hreyfist orka hópsins með
aðeins hálfum hraða hverrar ein-
stakrar öldu. Þetta er vegna þess,
að fremstu öldur hópsins tapa
orku til þeirra, sem fyrir aftan
þær eru og hverfa stig af stigi,
en nýjar öldur myndast í þeirra
stað aftan við hópinn. Þannig er
samsetningin alltaf að breytast,
og eftir því sem öldurnar hreyf-
ast lengra áfram, verða þær f jar-
skyldari niðjar þeirra aldna, sem
urðu upphaflega til í storminum.
öldutímann má mæla í landi og
finna á þann hátt gildi ölduhrað-
ans ,en orka ölduhópsins, sem
hreyfðist undan storminum, fór
aðeins með hálfum þeim hraða.
Öldur á opnu hafi þegar undir-
alda er, sem hreyfast á dýpi, sem
er meira en hálf öldulengd þeirra
kallast yfirborðsöldur. Botninn
hefur þá lítil eða engin áhrif á
þær. Brautir vatnsagnanna, sem
í þeim eru, minnka óðfluga á
auknu dýpi. Þegar dýpið er jafnt
háífri öldulengdinni, eru brautir
vatnsagnanna aðeins fjögur pró-
sent af stærð brautanna við yfir-
borðið. ölduhraðinn í mílum á
klukkustund er = öldutíminn í
sekúndum sinnum 3,5. Þannig fer
10 sekúnda alda 35 mílur á klst.
öl'dulengdin í fetum er = öldu-
tíminn í sekúndum í öðru veldi
sipnum 5,12, en þá er 10 sekúnda
yfirborðsalda 512 feta löng.
ÞRIDJA MYND: Mismunandi ölduhópar sem vindar valda af ýmsum stærðum off stefnum, mynda yfirborð hafsins. Hér eru
sýndar þrjár myndir af ólíkum öldhópum, með mismunandi öldu Iengdir, hæðir og stefnur. Pegar lióparjiir mætast verður út-
koman ruglingslegur hrærigrautur eins og sést á myndinnilengst tU hægri sem er teiknuð eftir ljósmynd af yfirborði sjáv-
arins. HeUdarmyndin verður svo flókin að nota verður tölufræðilegar aðferðir tU þess að sundurgreina öldumar og áætla hæð
þeirra.
6
VlKINGUR