Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1960, Blaðsíða 9

nokkur hundruð mílur. Þar sem
dýpið er miklu minna en hálf
öldulengd þeirra, er litið á þær
sem langöldur eða grunnsævis-
öldur, jafnvel á 13000 feta meðal-
dýpi hins opna hafs, og hraði
þeirra takmakast af dýpinu við
nálægt 450 mílur á klukkustund.
Þessar hraðfara og válegu öld-
ur gera engin boð á undan sér,
en hægt er að finna truflanirnar,
sem valda þeim, með jarðskjálfta-
mælum. Strandgæzla Bandaríkj-
anna rekur kerfi viðvörunar-
stöðva við Kyrrahaf, til að fylgj-
ast með jarðskjálftum. Þegar
mælingar sýna, að jarðskjálfti
hefur átt sér stað á sjávarbotni,
eru viðvaranir sendar út. Komið
hefur fyrir, að viðvaranir hafa
ekki reynzt ábyggilegar. Eitt
sinn var útvarpað tsunami við-
vörun í Honólúlú. Fólk þusti nið-
ur að strönd þúsundum saman,
en aðeins mjög lítil alda kom þar
að landi. I vissum strandhéruð-
um, sem eru nærri svæðum tíðra
jarðskorputruflana, er hætt við
þessum voðalegu eyðingaröldum,
einkum við Miðjarðarhaf, Kar-
íbahaf og vesturströnd Asíu.
Miðað við allan hnöttinn koma
þær oftar en fólk gerir sér ljóst:
næstum einu sinni á ári.
Þann 29. ágúst 1883 olli eldgos
úr Krakatoa í Austur-Indíum
mikilli flóðöldu. Ekki er víst,
hvort öldurnar mynduðust við
neðansjávar sprengingu, miklar
hræringar á sjávarbotni eða að
næstum teningsmíla af grjóti
hafi fallið niður í sjóinn, en öld-
urnar urðu eftirminnilegar. —
Nærri upptökunum var öldutími
þeirra tvær klukkustundir og í
mikilli fjarlægð var hann um ein
klukkustund. öldur, sem voru að
minnsta kosti 100 feta háar, sóp-
uðu burt borginni Nerak, 38 míl-^
ur frá eldfjallinu, öldurnar köst-'
uðu herksipinu Berow 1,8 mílur
inn í land, 30 fet upp fyrir sjáv-.
arflöt, 36,380 manns fórust af
völdum aldnanna á fáum klukku-
tímum. Með mælingum í Suður-
Afríku (4690 mílur frá Krata-
tóa), á Hornhöfða (7820 mílur)
og í Panama (11470 mílur) var
VÍKINGUR
SJÖUNDA MYND: Alda brotnar við ströndina þeRar hún kemur á minna dýpi
en nemur hálfri öldulengd hennar (1) Grynnið eykur ölduhœðina og- styttir öldu-
lengdina (2). Degar dýpið er aðeins orðið 1,3 sinnum ölduhæðin geta vatnsagnirnar
í öidutoppnum ekki lengnr haldið brautir sínar vegna þrengsia, aldan brotnar (S).
Garður af Iöðri myndast og sjórinn heldur áfram (4). pað sem enn er eftir af öld-
unni heldur áfram upp flæðarmálið og kallast aðsog (ð).
greinilega fylgzt með ferð öldu-
hópsins, sem í voru um 12 öldur,
mælingarnar sýndu, að hraði
þeirra um Indlandshaf var á
milli 350 og 450 mílur á klukku-
stund.
Þann 1. apríl 1946 gerði tsu-
nami, sem varð til af umbrotum
í neðansjávargjánni viðAleutian-
eyjar, mikinn usla, en sem betur
fór á strjálbýlli ströndum. Á
Hawaiieyjunum varð mikið tjón,
nokkur hundruð manna fórust,
tjón á eignum nam milljónum. I
Hilo á Hawaii sýndi tsuuami
þessi, að varla verður vart við
svona öldur úti á sjó. Skipstjóri
nokkur, sem var um borð í sldpi
sínu fyrir utan höfnina, varð
furðu lostinn þegar hann sá, að
öldur, sem hann hafði ekki orðið
var við, voru að eyðileggja höfn-
ina og mikið af borginni. Þessar
sömu öldur ollu miklu tjóni um
allar Kyrrahafseyjar, 4000 mílur
frá upphafsstað og einnig á
strönd Suður-Ameríku. 100 feta
há alda eða meira gjöreyðilagði
steinsteypt vitahús á Scotch Cap
í Alaska. Vitahúsið var úr
styrktri steinsteypu og stóð á
grunni sem stóð 32 fet ofan við
sjávarflöt, einnig reif aldan burt
loftskeytamastur 100 fet ofan við
sjávarflöt.
Ýmiskonar truflanir í jarð-
skorpunni munu halda áfram að
valda flóðöldum í framtíðinni.
Þar sem fólkinu fjölgar stöðugt
í strandhéruðum, má búast við
stórkostegri slysum og meira
tjóni af völdum flóðaldna en áður
hafa þekkzt. Einhvemtíma á
næstu öld má búast við, að alda
komi, sem að minnsta kosti jafn-
ast á við flóðöldu þá, sem sópaði
strendur Bengalflóans árið 1876
og varð 200,000 manns að bana.
Hin reglubundna hækkun og
lækkun sjávaryfirborðsins við
strendumar er af ölduhreyfing-
um sem við köllum sjávarföll.
Sjávarföllin stafa af sameigin-
legum aðdráttaraflsáhrifum sól-
ar og tungls, en þau era þó aðal-
lega komin undir afstöðu tungls-
ins á hverjum tíma. Stórstraum-
ur er þegar sól, jörð og tungl era
í hér um bil beinni línu, en smá-
straumur þegar 90° hom er á
milli tungls og sólar frá jörðinni
séð. öldutími flóðöldu sjávarfall-
anna er venjulega hálfur tungl-
dagur. Upplýsingar um sjávar-
föllin er að finna í flóðtöflum,
leiðarlýsingum og víðar. Flóð-
tími og flóðhæð einstakra staða,
sem ekki eru á opinni strönd, er
að miklu leyti kominn undir sam-
bandi þeirra við hafið.
Enn aðrar öldur eru þær, sem
sveiflast til og frá (SEICHE) —
sérstök tegund af ölduendurkasti.
öldu hreyfingar þessar eru sam-
bærilegar við hreyfingar vatns-
ins í baðkari, þegar maður stíg-
ur skvndilega út úr því. Vatnið
kastast til og frá og leitar jafn-
9