Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1973, Blaðsíða 24

Brot úr miðunarskífu, sem fannst á Grænlandi. Með þessu tæki gátu víkingarnir
ákveðið áttina út frá útgangspunkti sólar við sjóndeildarhringinn við uppkomu
og sólset.
í för Ramskou safnvörður, og
hafði sólarstein með sér, enda
einn fárra, sem trúði sögunni, og
vildi ekki láta spotta sig fyrir,
en yfirleitt var að honum hlegið
fyrir skoðanir hans. Ramskou
reyndi steininn hvað eftir annað
og fann hvár sólin var bak við
skýjaðan himin. Siglingafræð-
ingur flugvélarinnar tók og til
við tæki sín fullkomin, en komst
að því, að Ramskou hafði ákveð-
ið stað sólarinnar með
steininum af svo mikilli ná-
kvæmni að ekki skeikaði nema
svo sem 5 gráðum til eða frá, og
er það meira en nægilegt fyrir
skip með þeim siglingahraða, sem
víkingaskipin höfðu. Þetta hefur
síðar verið reynt hvað eftir ann-
að, og sólarsteinninn alltaf svar-
að þeim kröfum, sem til hans
vöru gerðar.
1 Hrafns sögu Sveinbjarnar-
sonar segir, er Þorvaldur Vatns-
firðingur hafði látið drepa Hrafn
og ræna á Eyri (Rafnseyri): „I
því ráni tóku þeir Þorvaldur sól-
arsteininn, er Guðmundur biskup
(góði) hafði gefið Hrafni.“ Ráns-
mennirnir hentu steininum, því
„er þeir voru farnir, fundu
heimamenn á Eyri sólarsteininn
í flæðarmáli.“ Sagan gefur raun-
ar þá skýringu, að þeir hafi ekki
mátt hafa sólarsteininn með sér,
því að „Guðmundur biskup hefði
272
átt hann.“ Hitt er þó líklegra, að
þeim hafi sýnzt steinninn ómerki-
legur, og ekki kunnað skil á notk-
un hans og hent honum eins og
hverri annarri steinvölu. (Um
þetta er textaskýring í Sturlunga-
útgáfunni 1946, en líklega hæpin
í ljósi þess sem nú er vitað um
þennan stein og eðli hans).
Nú er ekki nóg með það, að
víkingar hafi haft sólarsteininn.
Þeir höfðu líka áttavitann, mið-
unarskífur og siglingatöflur að
því er margir ætla. Vísindamenn
hrista höfuð sín og eru reiðir.
Áttavitinn kom ekki til Norður-
landa fyrr en í fyrsta lagi um
1200, segja vísindamenn alveg
gáttaðir. Um miðunarskífur eru
engar sannanir, og hvað siglinga-
töflur snertir eru það uppfinn-
ingar, sem komu löngu síðar til
sögu. Ekki vilja allir taka undir
þetta. Sólarsteininn hefur verið
reyndur, og segulmagnað járn
var lagt á tréflík í vatnsskál, og
nálin benti norður suður. Segul-
magnaðir steinar eru nokkuð al-
gengir á Norðurlöndum og ekki
að undra þótt menn hafi þekkt til
þeirra. Það er þetta, sem í sög-
um fornum er kallað „leiðar-
steinn“, þótti til þessa hafa
vafizt fyrir mönnum hvað við
væri átt með orðinu.
Um miðunarskífuna er það að
segja, að brot hefur fundizt (í
Grænlandi), sem vart getur ver-
ið annað en hluti af slíku tæki,
og er með grein þessari birt mynd
af þessu áhaldi og hvernig það
muni hafa verið og notað.
Á eyju norður á íslandi, Flát-
ey á Breiðafirði á ca. 65° n.bh.,
sat maður og skrifaði tölur, blað-
síðu eftir blaðsíðu, og vafamál
að hann hafi haft nokkur tæki
við útreikninga sína, nema þá ef
til vill prik, sem hann stakk nið-
ur. Sjálfsagt hefur hann byggt
á einhverjum og eldri heimildum,
en ekki hafa þær heimildir þó
fundizt svo vitað sé. Maður þessi
hét Oddi og var Helgason, kall-
aður Stjörnu-Oddi, en töflur hans
eru varðveittar í handriti frá því
um 1100. Sólarhæðartöflur
Stjörnu-Odda hafa verið til ómet-
anlegs gagns fyrir sæfara. Með
þeim gat leiðsögumaðurinn, eins
og hann er stundum nefndur,
bæði reiknað sig áfram yfir haf-
ið og komizt á rétta leið úr haf-
villum.
Hér hefur verið stiklað á stóru,
en um þessi mál hefur áðurnefnd-
Þetta er blindflugskompás í flugvélum
SAS. Tækið byggist á sömu grundvall-
aratriðum og hinn frumstæði sólar-
steinn víkinganna.
VlKINGUE