Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.2005, Blaðsíða 67

sjómönnum sem fluttu þau í breska
tundurspillirinn, Havelock. Þar var son-
urinn úrskurðaður látinn og líkami hans
lagður í ört stækkandi haug látinna á þil-
farinu. Móðir hans sleppti sér og einhver
leit betur á drenginn og gat komið hon-
um til lífs aftur.
Sumir voru fluttir í land. Joan Rodes,
ensk kona gift frönskum manni, hafði á-
kveðið að verða eftir í Saint Nazaire
fremur en að þiggja boð um að fara til
Bretlands með skipalestinni. Þrátt fyrir
að hún bæri barn undir belti og væri
langt gengin með sigldi hún með frönsk-
um vini sínum á angandi fiskibátnum
hans út á flóann þar sem þau fiskuðu 19
alvarlega særða hermenn upp úr sjónum
og fiuttu þá í land. Þau sigldu aftur af
stað og björguðu fleirum.
Seinna hjálpaði Joan Rodes við að
skipuleggja greftrun þeirra fjölmörgu líka
sem rak á fjörur næstu daga. Frönsk
kona gaf land undir grafreitinn og brotn-
ar vínflöskur voru setlar á grafirnar en í
þær voru sett einkennismerki hins and-
aða. Enn var Joan ráðlagt að yfirgefa
Frakkland en hún neitaði. Hún hafði á-
kveðið að sjúkra Bretunum sem komu á
land og hjálpa þeim síðan lil að flýja.
Þrátt fyrir að hún missti barnið, sem hún
bar undir belti, og heilsuna um leið tókst
henni þetta ætlunarverk sitt svo vel að
bresku hermennirnir gáfu henni nafnið,
engillinn frá Saint Nazaire.
Það sem enginn mátti vita
í London hélt Winston Churchill um
alla þræði en því fór víðsfjarri að honum
litist á blikuna þar sem hann reykti digr-
an vindil á skrifstofu sinni þennan ör-
lagaríka júnídag. Hver nýr dagur virtist
staðráðin í að færa honum ný vátíðindi.
Noregur var fallinn. Daginn eftir, eða
hinn 10. júní, höfðu ítalir lýst yfir stríði
á hendur Frökkum og Bretum, og aðeins
fjórum dögum síðar brunuðu þýskar her-
sveitir inn í París. Sovétmenn voru í óða
önn að leggja undir sig Eistland, Leltland
og Litháen, og nú höfðu þær fréttir
borist að Petain marskálkur væri búinn
að biðja Þjóðverja um vopnahlé. Með
öðrum orðum, Frakkar ætluðu að gefast
upp.
Og nú þetta, Lancastriu sökkt og um
3000 rnanns saknað. Það má rnikið vera
ef forsætisráðherrann hefur ekki teygt sig
eftir viskilögg við þessar fréttir. Englend-
ingar myndu brátt standa einir i barátl-
unni gegn Hitler og útlitið var vægast
sagt svart. Nú er nóg komið af vondum
fréttum, hugsaði Churchill, og skipaði
hershöfðingjum sínum að hafa hljótt um
örlög Lancastriu. í bili að minnsta kosti.
„Þetta bann átti þó aðeins að vara í fá-
eina daga en stríðsástandið fór hríðversn-
andi og ég gleymdi að aflétta banninu“,
skrifaði Churchill í stríðsendurminning-
um sínum.
Pótt liðnir vœrufimm klukkutímar frá því að
Lancastria fór niður var enn verið að fiska
mcnn upp úr sjónum. Prátt fyrir aflnoðið sem
bjðrgunarflotinn beið þá tókst engu að síðui;
þessa tvo júnídaga 1940, að ferja 23.000 her-
mennfrá St. Nazaire til Englands. Pó urðu
4000 hermenn eftir i landi og biðu örlaga
sinna. Sumum var smyglað yfir Ermarsundið,
aðrir lentu í fangabúðum Pjóðverja en margir
þcirra gengu á vit örlaga sinna þctta sumar.
Þess skal getið að myndirnar með þessari
grein voru teknar af Frank Clements sem var
á tundurspillinum Highlander. Og það voru
þessar myndir sem 25. júli rötuðu í banda-
rísku pressuna ógþaðan kom fréttin lil Eng-
lands. Pá loks gáfu bresk stjómvöld út form-
lega tilkynningu um örlög Lancastriu og BBC
Jlutti frctt þess efnis.
Þegar skipalestin kom aftur til Eng-
lands og mennirnir af Lancastriu, illa til
reika, óhreinir og klæðlitlir, sumir nánast
naktir, gengu á land var brýnt fyrir þeim
að segja ekki orð urn það sem gerst hafði
á Biscayaflóanum. Margir þeirra höfðu
reyndar enga löngun til þess. Rúmri
hálfri öld síðar játaði hermaður, sem
hafði bjargað lífi sínu með því að halda
sér í lík sem flutu í björgunarbeltum, að
hann hefði aldrei fyrr talað um þessa lífs-
reynslu sína, ekki einu sinni við sína
nánustu, eiginkonu og tvo syni, „ ... lil
þess var minningin enn of sársaukafull.“
Nálega sex vikum eftir dómsdag
Lancastriu birtist fyrsta fréttin urn örlög
hennar í fjölmiðlum. Þó ekki í bresku
blaði heldur bandarísku. í kjölfarið birtu
bresku blöðin fréttina en það var eins og
fréttabann Churchills lifði áfrant og örlög
Lancastriu lögðust í þagnargildi. Jafnvel
viðurkenndar alfræðibækur láta
Lancastriu ógetið. Sem er einkennilegt ef
við miðum við ýmsa aðra atburði sjó-
ferðasögunnar. Flestir kannast við Lusi-
taniu og örlög hennar í fyrra slríði en
með henni fórust tæplega 1.200 rnanns.
Allir þekkja örlög Titanic og þeirra um
það bil 1.500 sem gistu vota gröf þegar
hún sigldi á borgarísjaka.
Með Lancastriu fórust fleiri en með
Lusitaniu og Titanic samanlagt. Stað-
reyndin er sú að aldrei í sögunni hafa
fleiri farist með einu skipi. Um endan-
lega tölu má þó deila. Churchill talaði
um nálega 3000 en fréttamaðurinn og
rithöfundurinn, Jonathan Fenby, sem
hefur öðrum mönnum betur kannað
þessi mál, segir að tala þeirra sem fórust
með Lancastriu sé ekki innan við 3.500
til 4000 manns.
Systkinin ungu, sem höfðu komið
gangandi alla leið frá Belgíu, voru í þess-
um stóra hópi sem rnætti örlögum sínum
17. júní 1940. Bjargvættur þeirra, her-
maðurinn sem hleypti þeirn um borð,
huggaði sig við það síðar að þau hefðu
þó fengið að fara með hundunum sínum
tveimur sem þeim þótti svo vænt um.
Heimildir:
Að langstærstum hluta er grein þessi byggð á
hinni bráðskemmtilegu (segi ég þrátt fyrir um-
fjöllunarefnið) bók Jonathans Fenby, The Sink-
ing of tlie Lancastria. Britain’s Greatest Maritime
Disaster and Churchill's Cover-Up, London
2005. Að auki var leitað til Winstons Churchill:
The Second World War, 2. b., London 1950; og í
hinar ágætu bækur Þórs Whiteheads: Bretarnir
koma, Reykjavík 1999, og ísland i hers höndum,
Reykjavík 2002, sem er mjðg vel heppnuð
myndabók með frábærum texta Þórs, stuttum,
hnitmiðuðum og afar fróðlegum. Ýmsar alfræði-
bækur voru einnig hafðar til hliðsjónar.
Sjómannablaðið Vikingur - 67