Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2007, Blaðsíða 57

Sjóleiðin til Indlands hefur verið opnuð
og da Gama er fagnað á götum Lissabon
eins og væri hann heimsmeistari í knatt-
spyrnu. í kjölfarið verður Portúgal
heimsveldi, og da Garna auðugasti maður
landsins, en enginn minnist á sjúkdóm-
inn ægilega sem grandaði meira en helm-
ingnum af mönnum hans og undramáttur
appelsínanna gleymist.
Ekkert af engu
Mannskepnan vill helst sjá söguna eins
og mynd í svart-hvítu sjónvarpi en raun-
veruleikinn er aldrei einfaldur. Allt á sinn
aðdraganda og frumkvöðullinn byggir
ætíð á reynslu annarra. Þannig var það
líka með mennina sem gengu á hólm við
þennan torkennilega og ægilega sjúkdóm
sem virtist leggja sjómenn í einelti.
Þegar grafið er í fortíðinni kemur í
ljós að Kínverjar höfðu á 5. öld ræktað
engifer um borð í skipum sínum til að
verjast þessum banvæna hörgulsjúkdómi
sem þá hafði ekki enn fengið nafn. Þeir
höfðu áttað sig á því að beint sam-
band gat verið á nrilli mataræðis og
sjúkdóma.
Hollendingar lærðu af Kínverjum
að grænt kál og sítrusávextir gætu
hreinlega skilið á milli feigs og
ófeigs á löngum sjóferðum. Þeir
urðu fyrstir Evrópumanna til að
eignast stóra kaupskipaflota og
um hríð réðu þeir lögum og lofum
í hinni ábatasömu verslun við
Austur-lndíalönd. Hollenski lækn-
irinn, Ronsseus af Gonda, var með
það á hreinu strax 1564 að sítrus-
ávextir væru rétta meðalið gegn
skyrbjúg, enda hafði hann reynt þá
sjálfur á löngum sjóferðum. Hann
varð líka fyrstur manna til að skrifa
bók um þcnnan andstyggilega
sjúkdóm.
Það fór ekki hjá því að
Englendingum bærist hin nýja
kenning. Árið 1601 sigldi fyrsti
leiðangur enska Austur-lndía
félagsins af slað til lndlands.
Markmiðið var að brjóta á bak aftur
verslunareinokun Hollendinga í
Indíalöndum. Á leiðinni kom þessi
litli floti við á eyjunni Madagaskar
til að safna appelsínum og sítrón- Leiðirt
Vasco da Gama i stefni og bendir til lands. 1
örvæntingu lét hann þvo munn dauðvona upp
úr hlandi í þeirrí von að það læknaði þá af hinni
skelfilegu plágu sem skyrbjúguiinn vat:
um „ ... sem er besta meðalið gegn skyr-
bjúg,“ skrifuðu leiðangursmenn.
Nærri einni öld síðar vakti enski rit-
höfundurinn, John Coltbatch, máls á því
AFRICA
M.tlindi
Montbasa
að fjölmargir farmenn hefðu sagt honum
frá undraverkan appelsína og sítróna.
Það væri regla á lengri sjóferðum, sér-
staklega lil Kína og Indlands, að sjómenn
yrðu helteknir af skyrbjúg; skinnið spillt-
ist af graftrarnöbbum, tannholdið bólgn-
aði og tennur losnuðu og kvalir heltækju
líkamann. En um leið og þeir næðu að
úða í sig appelsínum og sílrónum gerðist
kraftaverkið. Eins og hendi væri veifað
næðu þeir heilsunni aftur.
„Og þetta byggi ég ekki á frásögn eins
eða tveggja einstaklinga heldur er þetta
samdóma álit allra og enginn dregur í efa
að þetta er sannleikur," skrifaði Coltbach
árið 1699.
Samt gerðist það sumarið 1744 að
flotaskipið Centurion sneri eitt skipa
aftur úr miklum leiðangri sex herskipa
og tveggja birgðaskipa sem enski flotinn
hafði tæpum fjórum árum áður gert út
á hendur Spánverjum. Af 2000 manna
áhöfn skipanna fórust 1.400, flestir úr
skyrbjúg en fjórir í bardaga við óvininn.
sem da Gama sigldi og kostaði 100 af 160 manna liði hans lífið.
Vökvadælur
Vökvamótorar
^SAUER
WDANFOSS

rvxeitSýtó' -ifr
Stjórnbúnaður
Danfoss hf
Skútuvogi 6 • 104 Reykjavík • Sími 510 4100 • www.danfoss.is