Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2007, Qupperneq 60

Hinn nafntogaði skipstjóri á Bounty, William Bligh, var ákajur fylgismaður Linds enda þótt hann tœki þátt i einum aj
landkönnunarleiðöngrum Cooks. Skipin liggja á ónejndum Jlóa við Tahiti en það var einmitt á þcim slóðum sem Chiistian
Fletcher stjórnaði Jrœgustu sjóuppreisn sögunnar og setti Bligh aj sem skipstjóra á Bounty.
orð Cooks. Hann hafði einfaldlega hafl
rangt fyrir sér en Lind aftur á móti hitt
naglann á höfuðið. Þar kom loks undir
lok 18. aldar að lækninum Gilbert Blaine
Gosdrykkjauglýsingjrá Rose's Lime.
tóksl að sannfæra enska flotamálaráðið
um að sítrónusafi væri svarið gegn skyr-
bjúg. Áhrifin létu ekki á sér standa.
Blaine skrifaði á öndverðri 19. öld:
„Ég var vanur að
segja að nú væri jafn
mikið gagn 1 tveimur
herskipum eins og
í þremur áður; en
einn af okkar bestu
sjókapteinum fyrr og
síðar hefur fullyrt í
min eyru að tvö skip
nú séu á við fjögur
áður.“
Þetta var ekki
orðum aukið. Enn
var í fersku minni
Blaine og félaga
hans hvernig þús-
undir sjóliða, þungt
haldnir af skyr-
bjúg, höfðu komið
til Halsar þar sem
Lind réði ríkjum og
hvernig þetta hafði
dregið vígtennurnar
úr enska flotanum.
Árið 1780 hafði
Ermarsundsflotinn
snúið lil hafnar í
Portsmouth með
2.400 sjúka sjóliða
en af þeim enduðu
1.500 í Haslar með
alvarlegan skyr-
bjúg. Árið eftir hafði
Vestur-lndíaflotinn
nær lamast þegar
3.000 sjóliðar lögðust
sjúkir af skyrbjúgi.
Sjálfur Nelson flotafor-
ingi átti ekki til orð til að
lýsa hinni stórkostlegu
byltingu sem fylgdi sítr-
ónusafanum. Þegar hann
hóf sjómennskuferil sinn
hafði hann trúað því
einlæglega að skyrbjúg
mælti rekja til saltneyslu
og því forðast salt með
mat. Kraftaverkið fólst
hins vegar í sítrónusaf-
anum. Það sá Nelson
aldrei betur en 1804
þegar hann sat i átján
mánuði um frönsku
borgina Toulon. Af
840 manna áhöfn HMS
Victory lagðist aðeins
einn maður sjúkur í
rúmið þrátt fyrir að varla
neinn úr áhöfninni, þar
með talinn Nelson sjálfur,
stigi fæti á fast land allan
þann tíma sem umsátrið
stóð. Ástandið var svipað
á öðrum skipum umsát-
ursflotans. Verkan sítrónusafans, sem
sjóliðarnir fengu daglega, var ótvíræð.
Seinna var sítrónusafanum skipt út
fyrir súraldinsafa (lime juce) en þaðan
er komið uppnefnið, limeys, sem í upp-
hafi var aðeins haft urn breska sjómenn,
en hefur í tímans rás yfirfærst á bresku
þjóðina. Þessi skipti mátti rekja til kostn-
aðar, súraldinsafinn var nefnilega ódýrari
en sítrónusafinn. Hitt vissu menn ekki
að c-vítamín gildi súraldins er helmingi
minna en sítrónu. Því má segja án þess
að ýkja mikið að frá 1875, en þá var
sítrónusafinn alveg horfinn af skipum
enska flotans, og fram yfir fyrra stríð,
var varnarmeðal enska flotans, herskipa
og kaupskipa, gegn skyrbjúg lítið gagn-
legra en maltið hans Cooks forðum.
Fyrir vikið fjölgaði á ný þeim skipum
er skyrbjúgurinn lagðist á, þótt ekki
yrði það í nándar nærri sama mæli og á
18. öld. Betri aðbúnaður um borð, sigl-
ingatæknin og gufuaflið komu í veg fyrir
það. Siglingatíminn var orðinn svo miklu
styttri en á dögum seglanna og vand-
ræðanna sem fylgdu því að rata rétta
sjóleið á milli landa og heimsálfa.
Gosdrykkjaiðnaðurinn verður til
Leith var um aldir eina hafnarborg
Skotlands og átti að baki langa sögu
blóntlegra viðskipta við útlönd. Þegar
kom fram á 19. öld var skipasmíði, skipa-
viðgerðir og ýmiss konar önnur þjónusta
við útgerðarmenn orðinn helsti atvinnu-
vegur borgarbúa.
Rosefjölskyldan var ein margra sem tók
þátt í skipasmíðunum en smám saman
drógu fjölskyldumeðlimir úr smíðununt
60 - Sjómannablaðið Víkingur